Ο έλεγχος της δυτικής Ευρασίας και το ενεργειακό παιχνίδι | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο έλεγχος της δυτικής Ευρασίας και το ενεργειακό παιχνίδι

Ο γεωστρατηγικός ανταγωνισμός ΗΠΑ-ΕΕ και Ρωσίας στην γειτονιά της Ελλάδας

Χάρτης 4. Στρατηγική προμήθειας φυσικού αερίου στην Ευρώπη, Monde Diplomatique, 2018
------------------------------------------------------------------------

Σαφώς, η Ρωσία θεωρεί κάθε παρουσία του ΝΑΤΟ στην Μαύρη θάλασσα ως παράνομη και ως συνιστώσα απειλή. Επαναβεβαιώνοντας, μάλιστα, την ρήση της Μεγάλης Αικατερίνης ότι μπορεί να υπερασπισθεί τα εδάφη της Ρωσίας μόνο μέσω της επέκτασής τους, το Κρεμλίνο κρίνει ότι η υπεράσπιση της Μαύρης θάλασσας αναπόφευκτα προϋποθέτει έξωση του ΝΑΤΟ από την Ανατολική Μεσόγειο, και το Αιγαίο ει δυνατόν [7]. Εν προκειμένω, συζητά με κράτη όπως η Κύπρος την ανάπτυξη ναυτικών και αεροπορικών βάσεων [8].

Το ευρύ αυτό ρωσικό σχέδιο επιδιώκεται χάρις στην από προεδρίας Obama αμερικανική μείωση δυνάμεων στην Μεσόγειο, η οποία δημιούργησε κενό ισχύος. Ενισχύοντας από το 2014 τον στόλο της στην Μαύρη θάλασσα, η Ρωσία επιδιώκει άρνηση πρόσβασης του ΝΑΤΟ στα εδάφη και ύδατα της Ουκρανίας στην Μαύρη θάλασσα, την Υπερκαυκασία και την προβολή ισχύος στην Μεσόγειο και στην Μέση Ανατολή [9]. Αφενός, στοχεύει στην δημιουργία βάσης στην Παλμύρα (Συρία), εγκατέστησε πυραύλους στον θύλακο του Kaliningrad, στην βάση Gyumri στην Αρμενία, εγκατέστησε νέα ναυτική βάση στο Kaspiisk (Dagestan, Κασπία θάλασσα), αλλά και, αφετέρου, συζητά απόκτηση βάσης στο Ιράν.

Η στρατηγική αυτή δεν απαγορεύει απλώς επέμβαση στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, αλλά και καθιστά απροσπέλαστο το σύνολο της περιοχής του Καυκάσου από ΝΑΤΟϊκές και Δυτικές αεροπορικές δυνάμεις, και περικυκλώνει την Τουρκία από βορρά, ανατολή και νότο στην Μαύρη θάλασσα, τον Καύκασο και στην Συρία [10]. Επιπλέον, το Κρεμλίνο συζητά δημιουργία βάσης (ή δικαιώματα ελλιμενισμού) στην Βεγγάζη (Λιβύη) και ναυτική βάση σε Υεμένη, Σομαλία και Σουδάν, οι οποίες σε συνδυασμό με τις βάσεις στην Συρία (ναυτική στην Tartus και αεροπορική στο Khmeinim) και τις διευρυνόμενες στρατιωτικές σχέσεις με την Αίγυπτο (συμφώνησε αεροπορική βάση το 2017 και ελευθερία υπερπτήσεων) και τις φιλικές σχέσεις με την Αλγερία, δύνανται να επιτρέψουν στην Ρωσία να κατέχει σημαντικό έλεγχο και προβολή ισχύος στον Κόλπο και το Κανάλι του Suez, στην Ερυθρά θάλασσα, στο στενό Bab-El Mandab, στην Αραβική θάλασσα και στις δυτικές απολήξεις του Ινδικού ωκεανού, στην Κεντρική Μεσόγειο, περιλαμβανομένης της Ιταλίας, και μέρους των Βαλκανίων. Οι επιπτώσεις για τον εφοδιασμό με ενέργεια της ΕΕ από την Μέση Ανατολή λόγω διευρυνόμενου ελέγχου των διεθνών οδεύσεων μεταφοράς ενέργειας (Sea Lines of Communication, SLOC) είναι προφανείς. To όλο θαλασσινό και ναυτικό εγχείρημα ανάγεται τουλάχιστον στο έτος 2008-2009!

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΗΠΑ, ΡΩΣΙΑΣ, ΙΣΡΑΗΛ, ΤΟΥΡΚΙΑΣ

Υπό το φως των ανωτέρω, δεν προξενεί εντύπωση ότι η Ρωσία (Gazprom), μέσω της στρατιωτικής εμπλοκής της στον πόλεμο της Συρίας, απέκτησε ρόλο στην ενεργειακή βιομηχανία του Ισραήλ μέσω της ανάπτυξης του κοιτάσματος Leviathan και συμμετοχής στην εξαγωγή φυσικού αερίου του Τελ Αβίβ σε κράτη-μέλη της ΕΕ, έναντι παροχής από την Μόσχα ασφάλειας των υπεράκτιων εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης φυσικού αερίου του Ισραήλ. Εκμεταλλεύεται, δηλαδή, τον φόβο του Τελ Αβίβ ότι η στηριζόμενη από το Ιράν οργάνωση Hezbollah στον Λίβανο θα μπορούσε να επιτεθεί κατ' αυτών των εγκαταστάσεων σε πιθανή μελλοντική σύγκρουση [11]. Αντιλαμβάνεται βεβαίως ότι, η διοχέτευση του φυσικού αερίου του Ισραήλ, της Κύπρου και της Αιγύπτου στις αγορές της ΕΕ, θα της στερούσε την προνομιακή στρατηγική θέση της στην Ευρώπη, και κυρίως το κεντρικό/ανατολικό τμήμα της. Βεβαίως, σχετική απόφαση δεν έχει ληφθεί επί του παρόντος, λόγω απόφασης της ΕΕ να μειώσει το ποσοστό εξάρτησής της από την παροχή φυσικού αερίου από την Gazprom, και αμερικανικής υποστήριξης σε αυτό το ευρωπαϊκό διάβημα.

Το Κρεμλίνο, μέσω της στρατηγικής άσκησης πίεσης σε κάθε έναν συνομιλητή του απειλώντας ότι θα έλθει σε συμφωνία με εκάτερο εξ' αυτών -κάνοντας έτσι την συμφερότερη επιλογή κατά την προσφορότερη στιγμή-, υποδαυλίζει την στρατηγική της ΕΕ, καταλήγοντας σε Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (MoU) με την ιταλική εταιρεία Edison και την ελληνική ΔΕΠΑ, προκειμένου να διοχετεύσει ρωσικό φυσικό αέριο στη νότια Ευρώπη.

Οι Βρυξέλλες, όμως, στην στρατηγική προσπάθεια διαφοροποίησης ενεργειακών πηγών και οδεύσεων, συνδράμονται από τον επί πολλά έτη επιδιωκόμενο στόχο των ΗΠΑ να θέσουν τέλος στην τακτική της Μόσχας να χρησιμοποιεί τις εξαγωγές φυσικού αερίου για την άσκηση οικονομικής και πολιτικής πίεσης στην Ευρώπη. Υπ' αυτή την έννοια, ΗΠΑ και ΕΕ υποστηρίζουν την αμυντική-οικονομική συμμαχία με σημαντικό στρατιωτικό πρόσημο μεταξύ Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας, με στόχο, αφενός, την αντικατάσταση του στρατηγικού βάθους που το Ισραήλ έχασε μετά την λήξη της αμυντικής συνεργασίας του με την Τουρκία, και αφετέρου, την υποστήριξη του δικαιώματος και της δικαιοδοσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας επί των θαλασσίων ζωνών της, δικαιοδοσία που αμφισβητήθηκε ακόμη και όταν η αμερικανικών συμφερόντων εταιρεία Noble Energy έκανε έρευνες στη νότια πλευρά του νησιού. Σαφή υποστήριξη του εγχειρήματος των τριών κρατών της Ανατολικής Μεσογείου έδωσε η πολιτισμική εγγύτητα των λαών τους ως θεμελιωτών του Δυτικού πολιτισμικού προτύπου, την στιγμή που οι τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις και η διάχυτη ανασφάλεια στα γεωπολιτικά υπο-συστήματα της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής συνεισφέρουν στην ενδυνάμωση των τριμερών σχέσεων. Εντούτοις, δεν είναι παρά ο γεωπολιτικός παράγων της ενέργειας, ο οποίος εξασφαλίζει την συνεργατική και συμμαχική δυναμική σε μακροχρόνια βάση [12].