Η καλύτερη τελευταία ελπίδα της Βοσνίας

Έχει περάσει σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα από τότε που οι ειρηνευτικές συμφωνίες του Ντέιτον τερμάτισαν τον πόλεμο στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη, όπου σκοτώθηκαν περίπου 100.000 άνθρωποι. Η συμφωνία εντέλετο την διατήρηση «ασφαλούς και σίγουρου περιβάλλοντος» [1] στην χώρα. Το ΝΑΤΟ επωμίστηκε πρώτα αυτή την ευθύνη˙ αργότερα, στα τέλη του 2004, ανέλαβε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια, η εφαρμογή των ειρηνευτικών συμφωνιών σταμάτησε. Ωστόσο, η δύναμη της ΕΕ, αρχικά 7.000 μελών, μειώθηκε σε ένα θεσμικό φύλλο συκής με 600 στρατιώτες, μια συγκλονιστικά μικρή παρουσία που διαφημίζει την έλλειψη αποφασιστικότητας της ΕΕ. Αυτή η δύναμη δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της ενάντια στις αυξανόμενες απειλές ασφαλείας, πόσω μάλλον να εκπληρώνει την εντολή των συμφωνιών του Dayton.

Μια γυναίκα προσεύχεται στον τάφο των μελών της οικογένειάς της κοντά στην Σρεμπρένιτσα της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, τον Μάρτιο του 2019. Dado Ruvic / Reuters
---------------------------------------------------------------------------

Η αδυναμία προσκαλεί την πρόκληση, ιδιαίτερα στα Βαλκάνια. Αυταρχικοί δρώντες, όπως η Κίνα, οι χώρες του Κόλπου, η Τουρκία και η Ρωσία, όλοι έσπευσαν [2] να γεμίσουν το κενό που άφησε η Δυτική νωθρότητα. Στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η σερβική πλειοψηφία, η Δημοκρατία Σέρπσκα (RS), έχει πέσει υπό την επιρροή της Μόσχας σε ακόμη μεγαλύτερη έκταση από όσο η γειτονική Σερβία, αναζωογονώντας το βοσνιο-σερβικό αποσχιστικό κίνημα. Χωρίς μια φιλελεύθερη, αντισταθμιστική δύναμη για να τους περιορίσει, οι ανεξέλεγκτοι ηγέτες της Βοσνίας γίνονται ολοένα και πιο τολμηροί στην εθνοτική τους ακροσφαλή πολιτική, καθιστώντας την ανανέωση των συγκρούσεων πιο πιθανή και τις δυνητικές συνέπειες πιο τρομερές. Η Βοσνία αντιμετωπίζει μια αποτυχία αποτροπής που μόνο οι φιλελεύθερες δημοκρατικές δυνάμεις έχουν την δυνατότητα να αποκαταστήσουν.

ΠΑΡΑΛΕΙΨΗ ΚΑΘΗΚΟΝΤΟΣ

Ο Σερβοβόσνιος ηγέτης, Μίλοραντ Ντόντικ, που σήμερα προεδρεύει της τριμερούς προεδρίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, έχει από καιρό υποστηρίξει την διάλυση της χώρας, έτσι ώστε η RS να μπορέσει είτε να γίνει ανεξάρτητο κράτος είτε να ενοποιηθεί με την Σερβία. Βόσνιοι ηγέτες της Κροατίας τον υποστηρίζουν ανοιχτά και η Κροατία, που είναι μέλος του ΝΑΤΟ, το κάνει σιωπηρά, δεδομένου ότι το κυβερνών κόμμα αναμένει να επωφεληθεί πολιτικά από την ανανεωμένη εθνοτική σύγκρουση. Η εμβάθυνση της ρωσικής εμπλοκής στην περιοχή μόνο ενίσχυσε την επιρροή του Ντόντικ. Αφού χειροκρότησε [3] την προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία το 2014 ως μια έκφραση «αυτοδιάθεσης», ο Ρώσος πρεσβευτής τον αντάμειψε με μια επίσκεψη. Αργότερα, είπε [3] στον τότε πρωθυπουργό και τώρα πρόεδρο της Σερβίας, Aleksandar Vucic, ότι είχε ρωσική υποστήριξη για ένα στοίχημα προς την ανεξαρτησία. Ο Βούτσιτς αρνήθηκε να τον υποστηρίξει, πιθανότατα επειδή φοβόταν την δυσαρέσκεια από τις Δυτικές δυνάμεις, αλλά οι δύο ηγέτες έχουν έρθει πιο κοντά έκτοτε. Τον Μάιο του 2014, η RS άλλαξε επισήμως την πολιτική της για τη Δύναμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη (European Union Force in Bosnia and Herzegovina, EUFOR) από την υποστήριξη της αποστολής στην έκκληση για την απόσυρσή της.

Υπήρξαν άλλα ανησυχητικά σημάδια ότι η Βοσνία και Ερζεγοβίνη βρίσκεται σε πορεία προς την βίαιη διάλυση. Η Εθνοσυνέλευση της RS συνέταξε πρόσφατα σχέδια για την ίδρυση μιας βοηθητικής αστυνομικής μονάδας 1.000 ατόμων που πολλοί φοβούνται ότι θα μπορούσε να γίνει de facto ο στρατός της RS, χωριστός από τις εθνικές ένοπλες δυνάμεις. Οι νομοθέτες της RS αποχώρησαν από το σχέδιο στα τέλη του περασμένου μήνα, αφότου βρέθηκαν υπό έντονη εγχώρια και διεθνή πίεση, μόνο για να γυρίσουν και να ανακοινώσουν μια νέα χωροφυλακή [4] που είναι σίγουρο ότι θα είναι εξίσου διχαστική. (Οι βοσνιακής πλειοψηφίας ομοσπονδιακές μονάδες της χώρας προβλεπόμενα αντέδρασαν [5] προγραμματίζοντας να συγκεντρώσουν τις δικές τους εφεδρικές δυνάμεις αστυνόμευσης). Οι Αρχές της RS καλλιέργησαν επίσης την αφοσίωση των πλειοψηφίας Βοσνιακών Σέρβων μονάδων πεζικού στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας, που δεν έχουν ακόμη ενσωματωθεί πλήρως, ήδη πάνω από μια δεκαετία μετά τον πόλεμο. Μια κοινή άσκηση [6] μεταξύ στρατευμάτων μιας τέτοιας μονάδας πεζικού και μιας πλήρως πολιτικοποιημένης αστυνομίας της RS τον Μάιο ήταν μια ανησυχητική κλιμάκωση των προσπαθειών του Ντόντικ για να τροφοδοτήσει την αποσχιστική θέρμη.

Σε περίπτωση που ένας νέος γύρος ένοπλης βίας απειλήσει την Βοσνία, η EUFOR δεν θα είναι σε θέση [7] να την εμποδίσει ή να την αντιμετωπίσει. Σχεδόν πριν από μια δεκαετία, οι στρατιωτικοί διοικητές της ΕΕ ανέφεραν ότι θα χρειαζόταν μια ταξιαρχία -περίπου 5.000 στρατιώτες- για να μπορέσει η EUFOR να ανταποκριθεί στις ευθύνες της. Ο κύριος λόγος που η δύναμη δεν κατάφερε να διατηρήσει αυτόν τον αριθμό είναι η έλλειψη θέλησης από την πλευρά της Ευρώπης. Τα γραφειοκρατικά θεσμικά όργανα της ΕΕ, καθώς και τα περισσότερα κράτη-μέλη της ΕΕ, δεν επιθυμούν να παραδεχτούν ότι υπάρχει ζήτημα ασφάλειας στην Βοσνία, πόσω μάλλον να το αντιμετωπίσουν. Το Ηνωμένο Βασίλειο, που συνήθως είναι διατεθειμένο να επιδείξει μεγαλύτερο ρεαλισμό στο θέμα αυτό, έχει στρατιωτικά τμήματα διαθέσιμα για την ενίσχυση της EUFOR. Ωστόσο, το ακόμα ανεπίλυτο χάος του Brexit έχει κάνει το Λονδίνο λιγότερο δυναμικό στην Ευρώπη. Όσο η σχέση του με την ΕΕ παραμένει ασαφής, το Ηνωμένο Βασίλειο είναι απίθανο να παρέμβει στα Βαλκάνια.

Καθώς η ευρωπαϊκή αποφασιστικότητα για την συνέχιση της διατήρησης της ειρήνης στην Βοσνία μειώνεται, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επίσης γίνει ένας επικίνδυνα αναξιόπιστος ηγέτης στα Βαλκάνια. Η διοίκηση Trump, η οποία φαίνεται ότι ασκεί [8] την δική της μορφή βαλκανικής πολιτικής εγχωρίως, έχει τροφοδοτήσει ενεργά τις εντάσεις στην περιοχή [9], τόσο πιέζοντας για μια ανταλλαγή εδαφών μεταξύ Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου, η οποία ουσιαστικά θα διασπάσει το Κοσσυφοπέδιο –ανοίγοντας την όρεξη όλων όσων έχουν ανεκπλήρωτες ατζέντες- όσο και με το γενικότερο εθνικιστικό του χαρακτήρα. Δεδομένου ότι σε περίπτωση κρίσης, οι αμερικανικές δυνάμεις στην Ιταλία υποτίθεται ότι θα παράσχουν στήριξη τόσο στην δύναμη της EUFOR όσο και στην δύναμη του ΝΑΤΟ στο Κοσσυφοπέδιο, η προφανής έλλειψη δέσμευσης της κυβέρνησης των ΗΠΑ στην περιοχή -και η αποχώρηση του τελευταίου διεθνιστή, πρώην υπουργού Άμυνας, James Mattis- έχει ανησυχητικές επιπτώσεις στην σταθερότητα της Βοσνίας.

ΤΟ ΝΕΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ;

Με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη απρόθυμες ή ανίκανες να βγουν μπροστά, η διατήρηση της ειρήνης στην Βοσνία μπορεί να καταλήξει σε δύο φιλελεύθερους δημοκρατικούς συμμάχους που ήδη εμπλέκονται: Την Ιαπωνία και τον Καναδά. Ως μέλη του G-7, αμφότερες οι χώρες έχουν θέση στο σώμα που επιβλέπει την εφαρμογή των ειρηνευτικών συμφωνιών του Ντέιτον. Οι πρεσβευτές της Ιαπωνίας τα τελευταία χρόνια είναι αναζωογονητικά ειλικρινείς για την πολιτική διαφθορά στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη και την αναποτελεσματικότητα της πολιτικής της ΕΕ εκεί. Ο Καναδάς, παρόλο που έκλεισε την πρεσβεία του στο Σεράγεβο πριν από δέκα χρόνια, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης μετακίνησης διπλωματικών πόρων στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού, έχει αναδειχθεί ως ηγετική δύναμη που προωθεί τις φιλελεύθερες δημοκρατικές αξίες στην διεθνή σκηνή σε αυτή την εποχή της λαϊκιστικής διολίσθησης. Μαζί, αυτές οι δύο χώρες θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην αποκατάσταση ενός αξιόπιστου αποτρεπτικού παράγοντα απέναντι στην ανανέωση της σύγκρουσης στην Βοσνία -και με αυτόν τον τρόπο, να σπρώξουν την ΕΕ να επανεκτιμήσει την πολιτική της προς την περιοχή, όπως θα έπρεπε να είχε κάνει εδώ και καιρό.

Η Ιαπωνία και ο Καναδάς έχουν μακρά ιστορία συμβολής με δυνάμεις τους στο εξωτερικό. Πιστωμένος με το γεγονός ότι έχει εκμαιεύσει την πρώτη ειρηνευτική αποστολή των Ηνωμένων Εθνών [10] ως απάντηση στην κρίση του Σουέζ του 1956, ο Καναδάς συνέβαλε στην συνέχεια στις αποστολές κυανοκράνων στη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Αϊτή. Πιο πρόσφατα, χρησιμοποίησε στρατεύματα στις Βαλτικές χώρες για να αποτρέψει την ρωσική επιθετικότητα μετά την κατάληψη της Κριμαίας και την σύγκρουση στην ανατολική Ουκρανία. Η Ιαπωνία, η οποία περιορίζεται από το άρθρο 9 του συντάγματός της, το οποίο απαγορεύει τον πόλεμο ως μέσο επίλυσης των διεθνών διαφορών της χώρας, άρχισε να συμμετέχει σε επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης το 1991. Έκτοτε συνέβαλε στην διεξαγωγή διεθνών επιχειρήσεων επιτήρησης και αντι-πειρατείας στο Κέρας της Αφρικής, στις επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης στο Ανατολικό Τιμόρ και μέχρι και στον υπό την ηγεσία των ΗΠΑ συνασπισμό στο Ιράκ. Παρόλα αυτά, παρά το γεγονός ότι διακηρύσσει ότι είναι «προληπτικός συντελεστής της ειρήνης» [11] και ότι προωθεί μια όλο και πιο θεληματική εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, η Ιαπωνία απέφυγε να συνεισφέρει σε αποστολές με υψηλές πιθανότητες εχθροπραξιών, όπως η ειρηνευτική αποστολή του ΟΗΕ στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό , και περιόρισε τις αναπτύξεις της σε μικρό αριθμό αξιωματικών.

Στην Βοσνία, η Ιαπωνία και ο Καναδάς μπορεί να κάνουν τεράστια διαφορά με σχετικά χαμηλό κόστος. Με την ανάπτυξη μερικών εκατοντάδων στρατιωτών η καθεμιά, οι δύο χώρες θα μπορούσαν να αποτρέψουν την Βοσνία από το να υποπέσει στην βία. Για παράδειγμα, θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν την Brcko, μια πόλη στα βορειοανατολικά της Βοσνίας που χωρίζει τα ανατολικά και δυτικά μισά της RS και διοικείται, σύμφωνα με τους όρους των συμφωνιών του Ντέιτον, ως αυτόνομη περιοχή. Αναγνωρίζοντας την στρατηγική σημασία της πόλης, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν τοποθετημένη μια σημαντική δύναμη κοντά στην Brcko μέχρι να αποσυρθεί το 2004. Μια αποτρεπτική δύναμη [12] τοποθετημένη εκεί σήμερα θα κατάφερνε ένα σοβαρό πλήγμα στις αποσχιστικές φιλοδοξίες του Ντόντικ και θα μείωνε τις πιθανότητες για μελλοντικές συγκρούσεις. Επιπλέον, εάν η Ιαπωνία και ο Καναδάς πρόσφεραν στρατιωτικές δυνάμεις για να ενισχύσουν την EUFOR και έκαναν έκκληση προς άλλους να πράξουν το ίδιο, οι σύμμαχοι της ΕΕ και του ΝΑΤΟ θα μπορούσαν να αφυπνισθούν και να στείλουν στρατεύματα επίσης.

ΔΥΝΑΤΟΤΕΡΟΙ ΜΑΖΙ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, που επί μακρόν αποτελούσαν την άγκυρα της φιλελεύθερης δημοκρατικής τάξης, έχουν καταλήξει χωρίς άγκυρα υπό την διοίκηση του προέδρου Donald Trump. Τόσο η Ιαπωνία όσο και ο Καναδάς έχουν βρει την εξέλιξη αυτή ανησυχητική, όπως αποδεικνύεται από την αδυναμία των πρωθυπουργών Shinzo Abe και Justin Trudeau να κρύψουν την απογοήτευσή τους [13] όταν ο Trump απέρριψε τις έως τότε τυπικές δηλώσεις στην σύνοδο κορυφής του G-7 πέρυσι. Η Οτάβα αντέδρασε στην απώλεια ενός προβλέψιμου βορειοαμερικανικού εταίρου εμβαθύνοντας τους δεσμούς της με το Βερολίνο και το Παρίσι. Η συνεργασία με την Ιαπωνία για την διασφάλιση μιας διεθνούς ειρηνευτικής συμφωνίας θα ενίσχυε το φιλελεύθερο σχέδιο της εξωτερικής πολιτικής του Καναδά.

Για το Τόκιο, το να ηγείται στα Βαλκάνια, θα υπογραμμίσει την δέσμευσή του σε έναν κόσμο βασισμένο σε κανόνες σε μια εποχή επαναξιολόγησης της εθνικής εξωτερικής πολιτικής [14]. Με το να προσφερθεί να αναπτύξει, σε σύντομο χρονικό διάστημα, εκατοντάδες στρατιώτες που θα υποστηρίξουν μια αποστολή της ΕΕ υπό ευρωπαϊκή διοίκηση (και υπό την επίσημη άδεια των Ηνωμένων Εθνών), η Ιαπωνία και ο Καναδάς θα μπορούσαν να ενισχύσουν τους δεσμούς μεταξύ συμμάχων που ιστορικά ήταν πιο συνδεδεμένοι με τις Ηνωμένες Πολιτείες από όσο μεταξύ τους. Με μια πιθανή δεύτερη θητεία του Trump στον ορίζοντα, ο Καναδάς, η Ιαπωνία και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να καταστήσουν προτεραιότητα ένα τέτοιο σχέδιο.

Το ότι ο λαός της Βοσνίας πρέπει να κοιτάξει για άλλη μια φορά πέρα από τις ακτές της Ευρώπης για συμμάχους που είναι πρόθυμοι να αποτρέψουν ή να αντιδράσουν σε μια πιθανή σύγκρουση, είναι μια θλιβερή μαρτυρία της εποχής μας. Όμως, με το να επιδείξουν διεθνή, φιλελεύθερη και δημοκρατική αλληλεγγύη σε αυτό το θέμα, η Ιαπωνία και ο Καναδάς μπορούν να διατηρήσουν την ειρήνη στην Βοσνία, η οποία απαίτησε πολύ μεγάλο κόστος για να εγκαθιδρυθεί πριν από σχεδόν 25 χρόνια.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/bosnia-herzegovina/2019-07-10/bo...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.osce.org/bih/126173?download=true
[2] https://www.ned.org/wp-content/uploads/2019/05/Pushing-on-an-Open-Door-F...
[3] http://www.democratizationpolicy.org/pdf/DPC%2520Policy%2520Paper%2520We...
[4] https://balkaninsight.com/2019/06/25/bosnian-serbs-accused-of-planning-m...
[5] http://ba.n1info.com/English/NEWS/a339275/Main-Bosniak-party-wants-auxil...
[6] https://ba.voanews.com/a/banja-luka-zajednicka-vjecba-orucanih-snaga-bih...
[7] http://www.democratizationpolicy.org/pdf/AI-DPC%2520BiH%2520Security%252...
[8] http://www.democratizationpolicy.org/blog/inat-politics-donald-trumps-we...
[9] https://www.justsecurity.org/63276/the-u-s-congress-a-voice-for-the-balk...
[10] https://policyoptions.irpp.org/magazines/november-2017/pearson-and-canad...
[11] https://www.mofa.go.jp/policy/security/index.html
[12] https://florianbieber.org/2010/05/20/debate-on-bosnia-fatigue-a-response...
[13] https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/jun/11/merkel-macron-g7-p...
[14] https://japantoday.com/category/politics/abe-to-stick-with-goal-to-seek-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition