Η προσφυγική κρίση της Βενεζουέλας δεν είναι απλά ένα περιφερειακό πρόβλημα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η προσφυγική κρίση της Βενεζουέλας δεν είναι απλά ένα περιφερειακό πρόβλημα

Οι γείτονες της Λατινικής Αμερικής επιβαρύνονται πάνω από τις δυνατότητές τους

Η προσφυγική κρίση στην Βενεζουέλα είναι η μεγαλύτερη στην λατινοαμερικανική ιστορία [1]. Σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι πλέον δεύτερη μετά από εκείνη της Συρίας. Ένας ιλιγγιώδης αριθμός τεσσάρων εκατομμυρίων [2] Βενεζουελάνων έχουν εγκαταλείψει την πατρίδα τους, η πλειοψηφία τους από το 2015. Αυτός ο αριθμός αποτελεί περισσότερο από το 12% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Αφήνοντας πίσω μια καταρρέουσα οικονομία και μια αυξανόμενη καταστολή, πάνω από ένα εκατομμύριο Βενεζουελάνοι έχουν φύγει από τον περασμένο Νοέμβριο. Τα Ηνωμένα Έθνη προβλέπουν ότι ο αριθμός των προσφύγων θα ανέλθει στα 5,4 εκατομμύρια μέχρι τα τέλη του 2019, ενώ άλλοι ερευνητές έχουν προβλέψει [3] αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες περισσότερους.

29072019-1.jpg

Μια ομάδα Βενεζουελάνων μεταναστών που πορεύονται μέσω των Άνδεων ανεβαίνουν σε ένα φορτηγό στην Κολομβία, τον Φεβρουάριο του 2019. FEDERICO RIOS ESCOBAR / The New York Times / REDUX
-------------------------------------------------------------

Καμία χώρα στην Λατινική Αμερική δεν ξέφυγε από την επίδραση της κατάρρευσης της Βενεζουέλας. Η Κολομβία, η οποία μοιράζεται μακρά σύνορα με την Βενεζουέλα, σήμερα φιλοξενεί τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων -1,3 εκατομμύρια, από περίπου 300.000 μόλις πριν από δύο χρόνια. Άλλοι 710.000 Βενεζουελάνοι ταξίδεψαν μέσω της κολομβιανής επικράτειας το 2018 σε μια μετάβαση προς άλλους προορισμούς πιο νότια. Το Περού φιλοξενεί τον δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό Βενεζουελάνων (806.900), ακολουθούμενο από την Χιλή (288.200) και το Εκουαδόρ (263.000). Τα κράτη της Καραϊβικής έχουν μικρότερους αριθμούς αλλά τους περισσότερους πρόσφυγες σε σχέση με τον πληθυσμό τους.

Ωστόσο, μόνο ένα κλάσμα της διεθνούς βοήθειας που είναι δεσμευμένο σε άλλες μεγάλες κρίσεις έχει αφιερωθεί στην εκροή των προσφύγων της Βενεζουέλας. Ο Ύπατος Αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (United Nations High Commissioner for Refugees, UNHCR) και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (IOM) ζήτησαν από την διεθνή κοινότητα 738 εκατομμύρια δολάρια για να βοηθήσουν τις χώρες που υποδέχθηκαν τη μετανάστευση στην Λατινική Αμερική και την Καραϊβική το 2019. Στις αρχές Ιουλίου, οι διεθνείς δωρητές είχαν συνεισφέρει το 23,7% των ζητούμενων κεφαλαίων. Το έλλειμμα, σύμφωνα με τα λόγια ενός ανώτερου εργαζομένου στην ανθρωπιστική βοήθεια με έδρα στην Μπογκοτά, είναι «συνταγή για καταστροφή». Ο ειδικός εκπρόσωπος του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες της Βενεζουέλας, Eduardo Stein, επεσήμανε [2] ότι «οι χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής εκπληρώνουν το μερίδιό τους για να ανταποκριθούν σε αυτή την πρωτοφανή κρίση, αλλά δεν αναμένεται να συνεχίσουν να το κάνουν χωρίς διεθνή βοήθεια».

Καμία από τις χώρες που υποδέχονται τη μετανάστευση στην Λατινική Αμερική δεν έχει τα οικονομικά μέσα για να παρέχει καταφύγιο, φαγητό, ιατρική περίθαλψη και απασχόληση σε τόσο μεγάλο αριθμό πεινασμένων και ευάλωτων ανθρώπων. Η δημόσια υγεία και η εκπαίδευση είναι ήδη υπερ-εκτεταμένες και υποχρηματοδοτημένες σε πολλές από τις χώρες υποδοχής και οι πρόσφατοι μετανάστες είναι πιο άρρωστοι από ό, τι στο παρελθόν. Πολλοί φθάνουν έχοντας περπατήσει χιλιάδες χιλιόμετρα μέσα από τραχύ έδαφος και χρειάζονται επείγουσα ιατρική φροντίδα. Κάποιοι μεταφέρουν μολυσματικές ασθένειες, όπως ιλαρά και φυματίωση. Οι εργαζόμενοι στην δημόσια υγεία έχουν παρατηρήσει αύξηση των σεξουαλικά μεταδιδόμενων ασθενειών όπως η σύφιλη και το HIV/AIDS.

Η Κολομβία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της ανθρώπινης τραγωδίας και η ικανότητά της να απορροφά ολοένα πιο πεινασμένους και άρρωστους Βενεζουελάνους μειώνεται. Μέχρι τα μέσα του 2019, οι αρχές της Κολομβίας είχαν εκδώσει κάποιο τύπο επίσημης τεκμηρίωσης στο περίπου 52% των Βενεζουελάνων στην χώρα, με το 46% από αυτούς να λαμβάνουν προσωρινές άδειες διαμονής που τους επιτρέπουν να εργάζονται, να λαμβάνουν υγειονομική περίθαλψη και να εγγράφουν τα παιδιά τους στα σχολεία. Όχι πολύ καιρό πριν, εκατομμύρια Κολομβιανοί αναζητούσαν καταφύγιο στην Βενεζουέλα, κατά την διάρκεια των δεκαετιών της εσωτερικής ένοπλης σύγκρουσης της Κολομβίας. Η μνήμη οδήγησε Κολομβιανούς αξιωματούχους και πολίτες να δεχτούν γενναιόδωρα τους Βενεζουελάνους. Σε πρόσφατες συνεντεύξεις στη Μπογκοτά σε καταφύγια, κλινικές υγείας, σταθμούς λεωφορείων και άλλες εγκαταστάσεις, Βενεζουελάνοι μετανάστες μιλούσαν για απλούς πολίτες που προέβαιναν σε πράξεις καλοσύνης μικρές και μεγάλες, από τρόφιμα για τα παιδιά τους έως μεταφορά για όσους κάνουν το μακρύ ταξίδι με τα πόδια.

Ωστόσο, η κοινή γνώμη παρουσιάζει σημάδια σκλήρυνσης. Σε δημοσκόπηση της Gallup [4], το ποσοστό των Κολομβιανών ερωτηθέντων οι οποίοι δήλωσαν ότι συμφωνούν με την πολιτική της κυβέρνησης να καλωσορίσουν τους Βενεζουελάνους μειώθηκαν κατά 14 ποσοστιαίες μονάδες από τον Μάιο έως τον Ιούνιο. Τον Μάιο, το 55% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι ενέκριναν την πολιτική και το 41% δήλωσαν ότι δεν την ενέκριναν˙ μέχρι τον Ιούνιο, οι αριθμοί ήταν ανεστραμμένοι, με το 41% να δηλώνει ότι ενέκρινε και το 55% να λέει ότι απορρίπτει. Οι συγκλονιστικές εικόνες μεγάλου αριθμού ανθρώπων που κοιμούνται σε δρόμους, πάρκα και άλλους δημόσιους χώρους αναμφισβήτητα προκαλούν αρνητικά συναισθήματα. Ο έντονος ανταγωνισμός για την απασχόληση είναι επίσης ένας παράγοντας. Ο ρυθμός ανάπτυξης της Κολομβίας, όπως και των περισσοτέρων χωρών της περιοχής, είναι μέτριος. Το επίσημο ποσοστό ανεργίας είναι πάνω από 10% και σχεδόν το 50% του εγχώριου εργατικού δυναμικού της Κολομβίας βρίσκεται στον ανεπίσημο τομέα. Τα στοιχεία [5] δείχνουν ότι η μετανάστευση δεν μειώνει μακροπρόθεσμα τους μισθούς, αλλά αυτό δεν εμποδίζει πολλούς Κολομβιανούς να υποψιάζονται ότι απελπισμένοι Βενεζουελάνοι που επιθυμούν να εργαστούν για λιγότερα [χρήματα] από τον κατώτατο μισθό, κλέβουν τις δουλειές τους. Η δυναμική της δυσαρέσκειας και της ξενοφοβίας είναι ιδιαίτερα υψηλή στις συνοριακές κοινότητες που είναι συγκλονισμένες από τον αριθμό των μεταναστών και όπου τα ποσοστά ανεργίας είναι πολύ υψηλότερα από τον εθνικό μέσο όρο. Οι πρόσφυγες που δεν έχουν άλλα μέσα διαβίωσης είναι ευάλωτοι στο να τους εκμεταλλεύονται εγκληματίες και να προσελκύονται στην παράνομη οικονομία, μια τάση που θα μπορούσε να επιδεινώσει το πρόβλημα της εγκληματικότητας της Κολομβίας και να διαβρώσει περαιτέρω την λαϊκή συμπάθεια για τα άτομα που χρειάζονται προστασία.

ΕΠΙΤΑΧΥΝΟΝΤΑΣ

Μήπως η διεθνής κοινότητα έχει πλέον συνηθίσει στις απαιτήσεις των απελπισμένων μεταναστών; Η πιο πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ [6] για τους πρόσφυγες παγκοσμίως βάζει τον συνολικό αριθμό σε 25,9 εκατομμύρια, με άλλα 41,3 εκατομμύρια ανθρώπους να εκτοπίζονται εσωτερικά. Εικόνες θανάτου και καταστροφής έρχονται συνεχώς από μέρη όπως η Μυανμάρ, το Νότιο Σουδάν, η Συρία και η Υεμένη. Τα άτομα, οι χώρες και οι οργανώσεις έχουν όριο στο πόσο μπορούν να δώσουν, τόσο όσον αφορά στην προσοχή όσο και στους πόρους.

Ωστόσο, η κόπωση στην συμπόνια δεν έχει σταματήσει την διεθνή κοινότητα από το να προσφέρει περισσότερα από 17 δισεκατομμύρια δολάρια [7] σε βοήθεια σε Σύρους πρόσφυγες σε λιγότερο από μία δεκαετία, περίπου 3.000 δολάρια ανά άτομο. Στην περίπτωση της Βενεζουέλας, ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών (Organization of American States) εκτιμά ότι ο αριθμός είναι μόλις 100 έως 200 δολάρια ανά άτομο.

Η διαφορά μπορεί να εξηγηθεί εν μέρει από τον τρόπο με τον οποίο οι άλλες χώρες αντιμετωπίζουν την τραγωδία της Βενεζουέλας: Ως περιφερειακή ή υποπεριφερειακή κρίση, όχι ως παγκόσμια. Αν και η Ισπανία έχει δει μια πρόσφατη εισροή Βενεζουελάνων προσφύγων, ο αντίκτυπος της κατάρρευσης της Βενεζουέλας περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό στο ημισφαίριο. Συγκεκριμένα, περίπου το 68% της οικονομικής στήριξης στις χώρες υποδοχής της περιοχής προέρχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παράσχει μέχρι σήμερα λιγότερο από το 6% της χρηματοδότησης για Βενεζουελάνους πρόσφυγες, παρόλο που είναι ο μεγαλύτερος συνεισφέρων στην ανθρωπιστική βοήθεια μέσα στην Βενεζουέλα. Επιπλέον, ορισμένοι Ευρωπαίοι χορηγοί έχουν επενδύσει εδώ και καιρό σημαντικούς πόρους στην ειρηνευτική διαδικασία της Κολομβίας και ενδέχεται να είναι απρόθυμοι να προσθέσουν ή να εκτρέψουν αυτήν την υποστήριξη. Κάποιοι στην διεθνή κοινότητα μπορεί να περιμένουν ακόμη και την «επόμενη μέρα» στην Βενεζουέλα, όταν η χώρα θα έχει γιγαντιαίες ανάγκες ανοικοδόμησης.

Αλλά το πρόβλημα είναι άμεσο και επείγον. Κάθε ημέρα το 2018, υπολογίζεται ότι κατά μέσο όρο 5.000 Βενεζουελάνοι εγκατέλειπαν τις [άσχημες] συνθήκες στην χώρα τους. Το Περού, η Χιλή και ο Ισημερινός επέβαλαν νέους περιορισμούς για να καταστήσουν πιο δύσκολη την είσοδο των προσφύγων. Αλλά η έξοδος είναι απίθανο να επιβραδυνθεί. Αντίθετα, περισσότεροι μετανάστες θα συνεχίσουν να εγκαταλείπουν [την χώρα] καθώς τα τρόφιμα, τα φάρμακα, η ηλεκτρική ενέργεια και το καθαρό νερό στην Βενεζουέλα πλησιάζουν καταστροφικά χαμηλά [επίπεδα] και τα ταξίδια τους θα γίνουν πιο επικίνδυνα, καθώς αναγκάζονται να χρησιμοποιούν παράνομες διαδρομές που τους εκθέτουν στην αρπακτικότητα διακινητών και ένοπλων ομάδων.

Οι διεθνείς δρώντες πρέπει να συγκαλέσουν μια διάσκεψη δωρητών για την αντιμετώπιση της κρίσης. Τα όργανα των Ηνωμένων Εθνών που ασχολούνται με αυτό το θέμα, όπως η πλατφόρμα Απάντηση για την Βενεζουέλα (Response for Venezuelans) της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) και του IOM, θα πρέπει να συνεργαστούν με διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, η Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (Inter-American Development Bank, IADB) και η Αναπτυξιακή Τράπεζα της Λατινικής Αμερικής (Development Bank of Latin America) όχι μόνο για να αυξηθούν οι δεσμεύσεις των μεγάλων χορηγών βοήθειας όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και για να συνεισφέρουν χώρες της Ασίας και της Ευρώπης, ιδιαίτερα εκείνες που έχουν οικονομικά συμφέροντα στην Λατινική Αμερική, ώστε να αναλάβουν μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης. Η κάλυψη των αναγκών έκτακτης ανάγκης των προσφύγων δεν αρκεί. Οι χώρες υποδοχής χρειάζονται πόρους για να ενισχύσουν τα συστήματα υγείας και εκπαίδευσης και να δημιουργήσουν ευκαιρίες απασχόλησης για τους πρόσφυγες παράλληλα με τις κοινότητες που τους υποδέχονται.

Τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορούν να ελαφρύνουν το φορτίο στις χώρες υποδοχής προσφέροντας εκτεταμένες επιχορηγήσεις και δάνεια με ευνοϊκούς όρους με γενναιόδωρους όρους αποπληρωμής. Τα τελευταία χρόνια, τόσο η Παγκόσμια Τράπεζα όσο και η IADB δημιούργησαν ειδικές διευκολύνσεις για την χορήγηση δωρεών σε χώρες μεσαίου εισοδήματος που αντιμετωπίζουν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, συμπεριλαμβανομένων των μαζικών προσφυγικών ροών. Τα ποσά που προσφέρονται μέχρι στιγμής είναι συγκρατημένα σε σχέση με την ανάγκη: Η Παγκόσμια Τράπεζα έδωσε 31,5 εκατομμύρια δολάρια στην Κολομβία τον Απρίλιο και τον Μάιο η IADB ίδρυσε ένα ειδικό ταμείο ύψους 100 εκατομμυρίων δολαρίων για τους πρόσφυγες της Βενεζουέλας και της Κεντρικής Αμερικής. Οι περιστάσεις απαιτούν πιο τολμηρά μέτρα, όπως μια εκδοχή του «περιφερειακού υποπρογράμματος για τους πρόσφυγες και τις κοινότητες υποδοχής» ύψους 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων που πρόσφατα διέθεσε η Παγκόσμια Τράπεζα στις φτωχές χώρες της Αφρικής και της Ασίας οι οποίες αντιμετώπιζαν παρατεταμένες προσφυγικές κρίσεις.

Η ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΜΑΣ ΕΥΘΥΝΗ

Ιδανικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επιτάχυναν και θα αποδέχονταν περισσότερους Βενεζουελάνους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, αντικατοπτρίζοντας την γενναιόδωρη αντίδραση της Κολομβίας. Οι Βενεζουελάνοι είναι τώρα η μεγαλύτερη ομάδα [ανθρώπων] [8] που ζητά άσυλο στις Ηνωμένες Πολιτείες -από τον Ιανουάριο του 2019, το 31% όλων των αιτήσεων που υποβλήθηκαν με τις Υπηρεσίες Ιθαγένειας και Μετανάστευσης των ΗΠΑ προέρχονταν από Βενεζουελάνους. Μεταξύ του 2012 και του 2017, εγκρίθηκε μόνο το 50% [9] των αιτήσεων Βενεζουελάνων, αριθμός που έχει αλλάξει ελάχιστα τα τελευταία χρόνια.

Και τα δύο κόμματα στο Κογκρέσο υποστηρίζουν την χορήγηση Καθεστώτος Προσωρινής Προστασίας (Temporary Protected Status, TPS) στους Βενεζουελάνους, το οποίο θα τους επέτρεπε να ζουν και να εργάζονται νόμιμα στις Ηνωμένες Πολιτείες έως ότου οι συνθήκες στην χώρα τους τούς επιτρέψουν την επιστροφή τους. Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, η Βουλή των Αντιπροσώπων απέτυχε [10] να συγκεντρώσει πλειοψηφία δύο τρίτων για να προωθήσει ένα μέτρο TPS με διαδικαστική ψηφοφορία, παρόλο που είχε πλειοψηφική υποστήριξη˙ η Γερουσία δεν έχει ακόμη ενεργήσει. Ωστόσο, η σκληρή καταστολή της μετανάστευσης από την διοίκηση του Trump καθιστά απίθανο ένα τέτοιο μέτρο σε σύντομο χρονικό διάστημα, με ή χωρίς νομοθεσία.

Αντ΄ αυτού, η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ στην Βενεζουέλα προκάλεσε τον μέγιστο πόνο στην οικονομία της Βενεζουέλας, ενώ παράλληλα αδυνατούσε να μετριάσει τις ανθρωπιστικές συνέπειες αυτής της τιμωρίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, επέβαλαν αυστηρές κυρώσεις στην κρατική πετρελαϊκή εταιρεία Petróleos de Venezuela S.A. Το ότι στράγγιξε η Βενεζουέλα από πετρελαϊκά έσοδα δεν προκάλεσε την οικονομική κατάρρευση της χώρας. Οι δεκαετίες της διαφθοράς και της κακοδιαχείρισης είχαν ήδη θέσει σε κίνηση την καταστροφή. Αλλά η διατήρηση των πετρελαϊκών κυρώσεων εν μέσω μιας βαθιάς ανθρωπιστικής κρίσης επιτρέπει στον πρόεδρο της Βενεζουέλας, Νικολάς Μαδούρο, να μεταθέτει την ευθύνη από τον εαυτό του και τους συντρόφους του πάνω στις Ηνωμένες Πολιτείες και την αντιπολίτευση της Βενεζουέλας. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, η Ομάδα της Lima και οι υποστηρικτές μιας δημοκρατικής μετάβασης θα πρέπει να εξετάσουν να χαλαρώσουν τις κυρώσεις για να επιτρέψουν σε ένα ουδέτερο τρίτο μέρος με εμπειρία στην ανθρωπιστική βοήθεια -όχι στην κυβέρνηση της Βενεζουέλας- να φέρει τρόφιμα και φάρμακα στην χώρα με αντάλλαγμα πετρέλαιο. Ο οικονομολόγος της Βενεζουέλας, Francisco Rodríguez, ισχυρίστηκε [11] ότι ένα τέτοιο πρόγραμμα «πετρελαίου για φαγητό», εάν σχεδιαστεί προσεκτικά, θα μπορούσε να βοηθήσει να αποφευχθεί αυτό που προειδοποιεί ότι θα μπορούσε να είναι επικείμενος λιμός. Η άμβλυνση της απελπισίας μέσα στην Βενεζουέλα θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση της μετανάστευσης στις γειτονικές χώρες.

Η συνεχιζόμενη ροή Βενεζουελάνων σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής δεν είναι βιώσιμη. Και είναι μόνο θέμα χρόνου πριν τα πολιτικά συστήματα σε ολόκληρο το ημισφαίριο να αισθανθούν τις συνέπειες στην δημοκρατική διακυβέρνηση οι οποίες προκαλούνται από την αύξηση της ξενοφοβίας και την συνεχώς συρρικνούμενη πίστη στην ικανότητα των θεσμών να επιλύουν βασικά προβλήματα των ανθρώπων. Αν 55 χώρες από όλο τον κόσμο μπορούν να αποσύρουν την αναγνώριση από τον Maduro και να αγκαλιάσουν τον Juan Guaidó ως προσωρινό πρόεδρο της Βενεζουέλας, τότε σίγουρα μπορούν να κάνουν περισσότερα για να βοηθήσουν τα θύματα της δικτατορίας στην Βενεζουέλα και σε ολόκληρη την περιοχή.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2019-07-26/venezuelan-...

Σύνδεσμοι:
[1] https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/OEA-informe-mi...
[2] https://www.unhcr.org/en-us/news/press/2019/6/5cfa2a4a4/refugees-migrant...
[3] https://www.brookings.edu/blog/up-front/2018/12/10/how-many-more-migrant...
[4] https://issuu.com/damg22/docs/gallup_2019_3
[5] https://www.stlouisfed.org/publications/regional-economist/first_quarter...
[6] https://www.unhcr.org/globaltrends2018/
[7] https://data2.unhcr.org/en/situations/syria
[8] https://www.uscis.gov/sites/default/files/USCIS/Outreach/Notes%20from%20...
[9] https://trac.syr.edu/phptools/immigration/asylum/
[10] https://apnews.com/3dc5819fd8f342a1955cbdafe2b3361b
[11] https://www.ft.com/content/804b2040-39d2-11e9-b856-5404d3811663

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition