Ευρασιατισμός και Τουρκία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ευρασιατισμός και Τουρκία

Το ιδεολογικό αφήγημα και η στρατηγική επιλογή του «συστήματος Ερντογάν»*

Το νέο αυτό αφήγημα στην εφαρμογή του, όμως, δικαιώνει εξ Ανατολών το βάναυσα ισοπεδωτικό δόγμα της «Σύγκρουσης των Πολιτισμών». Ο Σάμιουελ Χάντιγκτον διαθέτει πλέον άριστους μαθητές. Το Ιράν και την Τουρκία, το Πακιστάν και βήμα–βήμα την Ινδονησία, δειλά την Μαλαισία, τις κεντρο-ασιατικές «Δημοκρατίες(;)». Πίσω από αυτά τα υποσύνολα κινούνται δυνάμεις ισχυρές, φιλόδοξες και ενδεχομένως άπληστες, όπως είναι και η Δύση εν τω συνόλω της: Κίνα, Ρωσία και Ινδία. Με επιμέρους συμμαχίες, αμφίσημες συνεργασίες, διαχρονικές αντιπαλότητες και στιγμιαίες ταυτοποιήσεις συμφερόντων. Αυτός ο κόσμος της Ασίας ήταν και είναι υπερβολικά πολύπλοκος για τα παιδιά του Καρτέσιου. Είναι ενδεχομένως και σαγηνευτικός. Σίγουρα, όμως, είναι επικίνδυνος διότι δεν ήταν, ούτε είναι, «φιλικός» ή γνώριμος. Αυτόν ωστόσο τον κόσμο επιλέγει το «σύστημα Ερντογάν» ως νέα ιδεολογική μυθοπλασία. Αργά ή γρήγορά, λοιπόν, το κεμαλικό μοντέλο θα κατέρρεε˙ υπό το βάρος ενδεχομένως της ανιστόρητης και βιαίας απεξάρτησης από το εθνοτικό- θρησκευτικό χαρακτήρα του Οθωμανισμού˙ υπό τα βάρος των γεωπολιτικών αναγκαιοτήτων˙ υπό το βάρος των κοινωνικών προτεραιοτήτων ή και ανισοτήτων μεταξύ των δύο παγκοσμίων μπλοκ˙ λόγω χρόνου πιο απλά . Ο Σαλαντίν έλεγε με νόημα ότι «Η Ιερουσαλήμ είναι ένα τίποτε αλλά είναι και τα πάντα». Σηματοδοτούσε ο Κούρδος στρατηλάτης, ηγέτης του τότε Ισλάμ, την σημασία της «Ιερουσαλήμ» ως συμβόλου της αντίθεσης Ανατολής–Δύσης, δηλαδή Ισλάμ και Σταυροφόρων. Περιέργως, αυτήν ακριβώς την φρασεολογία υιοθετεί και το «σύστημα Ερντογάν» με πιο πρόσφατη περίπτωση την εκλογική μάχη της Κωνσταντινούπολης (της νέας Ιερουσαλήμ) με αναφορές στους Σταυροφόρους, την Αγία Σοφία, το Ισλάμ, και τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Η φρασεολογία αυτή μπορεί να μην είναι αποτελεσματική για την τελική έκβαση των εκλογών στην Πόλη αλλά είναι απολύτως επαρκής για την συσπείρωση των «Ευρασιατιστών» της τουρκικής κοινωνίας οι οποίοι, σύμφωνα με Τούρκους αναλυτές, ενδεχομένως να αντιπροσωπεύουν πάνω από το 60% των ψηφοφόρων συνολικά, συμπεριλαμβανομένων βεβαίως και όλων των παραφυάδων του τουρκικού εθνικολαϊκιστικού μετώπου (πρώην Κεμαλιστές, ακροδεξιοί εθνικιστές του κόμματος MHP, «Γκρίζοι Λύκοι» , θρησκόληπτοι μουλάδες κλπ).

Η ενίσχυση της «ευρασιατικής» προοπτικής ως προς την κοινωνική–πολιτική επιρροή που ασκεί στην δεξαμενή των ψηφοφόρων λειτουργεί, πλέον αυτόνομα στην Τουρκία. Μάλιστα, Δυτικοί διπλωμάτες εξηγούν πώς το ίδιο το «Σύστημα Ερντογάν» το οποίο δημιούργησε αυτό το «ευρασιατικό ιδεολόγημα–τέρας» είναι πλέον όμηρος του δημιουργήματός του. «Ο Ερντογάν έσκαψε μια τάφρο γύρω του, την οποία δεν είναι σε θέση πια να την υπερπηδήσει», σημειώνουν. Είναι ξεκάθαρο πως η επιλογή ρήξης με τις ΗΠΑ και την Δύση με άλλοθι τους S400 είναι προϊόν της συστηματικής μεθόδευσης του νέου στρατηγικού προσανατολισμού του σύγχρονου πια Τουρκισμού, με βασικό συστατικό στοιχείο την επιστροφή στην οθωμανική ρίζα. Ποια είναι αυτή; Μα ο αρχέγονος μύθος της καθόδου του γκρίζου λύκου από τις Σιδηρές Πύλες του Καυκάσου προς την Βακτριανή και το Βυζάντιο. Ο γεωπολιτικός αυτός χώρος επεκτείνεται δυτικά και ανατολικά του Καυκάσου και καλύπτει την λεγόμενη «Μέση Γη». Συμπτωματικά, δύο ιστορικοί διάδρομοι εξυπηρετούν αυτήν την γεωπολιτική οντότητα. Ο Δρόμος του Μεταξιού (ακόμη περισσότερο με την σύγχρονη μορφή του) και ο πλους του Νεάρχου του Κρη που ενώνει τις ασιατικές θάλασσες με τον Ινδικό, την Αραβική Θάλασσα και μέσω της Ερυθράς με την Μεσόγειο. Και οι δύο άξονες αντιπροσωπεύουν σήμερα το σχέδιο διαμόρφωσης συστήματος ελέγχου της Κίνας και των συνεταίρων της σε αυτό το τμήμα της Υδρογείου. Σε αυτό το σύστημα, αργά η γρήγορα, εκούσια ή εξ ανάγκης, θα «κολλήσουν» βασικά κομμάτια που προς στιγμήν παλινωδούν μεταξύ Ανατολής και Δύσης, όπως η ιδιάζουσα περίπτωση της Ινδίας.

Η «ευρασιατική», λοιπόν, προοπτική που ριζώνει συν τω χρόνω στην Τουρκία ως κυρίαρχο αφήγημα αποτελεί μέρος αυτής της γεωοικονομικής αρχιτεκτονικής. Έτσι εξηγούνται οι τοπικοί ανταγωνισμοί (Τουρκία – Σαουδική Αραβία) ή οι τοπικές συμμαχίες (Ιράν – Τουρκία) ή ακόμη και οι τοπικές αντιπαραθέσεις (Κούρδοι- Άραβες – Τούρκοι). Το «Σύστημα Ερντογάν επιχειρεί, αλλά είναι αμφίβολο αν τα καταφέρει, να «καπαρώσει» προνομιακή θέση σε αυτήν την ανακατάταξη. Στο παρελθόν οι Σελτζούκοι έπρεπε να γίνουν πρώτα «Πέρσες» και μετά Τούρκοι για να στήσουν την αυτοκρατορία τους στην Ανατολία. Οι Οθωμανοί έπρεπε πρώτα να γίνουν «Βυζάντιο» και μετά Τούρκοι για να επιβιώσουν ως κυρίαρχη δύναμη στο Ισλάμ της εποχής κόντρα στο αραβικό στοιχείο. Αυτές οι αντιθέσεις, ταυτίσεις και αδιέξοδα παρατηρούνται και σήμερα.

Με αυτόν τον ανατέλλοντα κόσμο στην Εγγύς Ανατολή, η Ελλάδα δεν διαθέτει μεγάλα περιθώρια ελιγμών. Ακόμη και ο ικανός Αλκιβιάδης, όταν έπρεπε να επιλέξει, δεν τα κατάφερε. Η κίνησή του να καταφύγει στο «ανατολικό μοντέλο» ήταν αυτοχειρία. Συμβολικά, ο μηδίσας Αλκιβιάδης εκπροσωπεί το αδιέξοδο του σύγχρονου στρατηγικού διλήμματος. Η εξ Ανατολών ιδιοσυγκρασία είτε η «καθ’ ημάς Ανατολή» υπήρξε πάντα και απλά ένα αδιέξοδο αφήγημα. Μπορεί ως τέτοιο να λειτουργεί στον εγκέφαλο του Πατριαρχείου στο Φανάρι, λόγω απώλειας της ηγετικής θέσης της Ορθοδοξίας στον σύγχρονο Χριστιανισμό. Μπορεί να υπήρχε στους εγκεφάλους «ψεκασμένων» του ύστατου Βυζαντίου, με την εκφορά της φράσης «καλύτερα μουσουλμανικό σαρίκι παρά τιάρα παπική». Το ιδεολόγημα αυτό λειτούργησε καταλυτικά και τελεσίδικα και υπέγραψε την καταδίκη της Κωνσταντινούπολης. Στις σημερινές συνθήκες, τα ισχύοντα καθορίζουν τα μελλούμενα. Ο Έβρος, το Αρχιπέλαγος και η πράσινη γραμμή στην Κύπρο διαμορφώνουν το συνοριακό καθεστώς της Ευρώπης με την Ασία, της Δύσης με το Ισλάμ, του ΝΑΤΟ με τους άλλους. Οποιαδήποτε άλλη ερμηνεία οδηγεί σε αναπόφευκτα αδιέξοδα.

ΟΙ «ΨΙΘΥΡΟΙ» ΣΤΗΝ ΟΖΑΚΑ ΚΑΙ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ «ΑΜΗΧΑΝΙΑ»