Το επερχόμενο επείγον στο Ιράκ

Ο θάνατος του Abu Bakr al-Baghdadi σημάδεψε το τέλος μιας καταστροφικής φάσης του Ισλαμικού Κράτους, της εξτρεμιστικής ομάδας γνωστής και ως ISIS. Ο Baghdadi ήταν ο αυτοαποκαλούμενος χαλίφης μιας εδαφικής έκτασης στο μέγεθος της Μεγάλης Βρετανίας στο Ιράκ και στην Συρία, τα τελευταία απομεινάρια της οποίας αφαίρεσε από τον έλεγχό του τον Μάρτιο ένας συνασπισμός υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Ο ηγέτης του ISIS διέταξε την δολοφονία χιλιάδων ανθρώπων και τρομοκρατούσε εκατομμύρια κατά την διάρκεια της σύντομης βασιλείας του. Αλλά η στοχευμένη δολοφονία του έχει κάνει ελάχιστα για να σταματήσει μια κρίση συγκέντρωσης [ανθρώπων] που είναι τουλάχιστον το ίδιο σοβαρή απειλή για την σταθερότητα του Ιράκ.

Εκτοπισμένοι Ιρακινοί σε καταυλισμό νότια της Μοσούλης, τον Απρίλιο του 2017. Muhammad Hamed / Reuters
---------------------------------------------------------

Μετά την κατάρρευση του χαλιφάτου ISIS, μισό εκατομμύριο ή και περισσότεροι άνδρες, γυναίκες και παιδιά έμειναν απομονωμένοι σε καταυλισμούς εκτοπισμένων στο Ιράκ. Οι Ιρακινοί αξιωματούχοι αναφέρονται τώρα σε αυτούς ως «οικογένειες του ISIS», παρόλο που οι ίδιοι αξιωματούχοι παραδέχονται ελεύθερα ότι οι περισσότεροι εκτοπισμένοι πιθανότατα έχουν μικρή ή καθόλου σύνδεση με το ISIS. Ωστόσο, μέχρις ότου οι καταυλισμοί είτε απελευθερωθούν είτε μεταπέσουν στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης της χώρας, αποτελούν μια αυξανόμενη απειλή για την ασφάλεια, την διακυβέρνηση, και την δικαιοσύνη σε ολόκληρο το Ιράκ και ιδιαίτερα στους τομείς όπου το ISIS εξακολουθεί να βρίσκει υποστήριξη και να εμπνέει φόβο. Όσο περισσότερο αυτοί οι άνθρωποι μαραζώνουν σε νομικό και φυσικό κενό, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα μιας ενδεχόμενης αναβίωσης του ISIS.

Δυστυχώς, υπάρχει πάντα μια πιο πιεστική έκτακτη ανάγκη για να αντιμετωπίσει η ιρακινή κυβέρνηση. Αυτή την στιγμή, ένα εθνικό κίνημα διαμαρτυρίας απαιτεί μια νέα κυβέρνηση στην Βαγδάτη και ένα τέλος στην ενδημική διαφθορά. Πέρυσι, η λαϊκή οργή για το δηλητηριασμένο πόσιμο νερό πυροδότησε αναταραχές στην Βασόρα. Και πριν από αυτό υπήρξε η επείγουσα ανάγκη να νικηθεί το ISIS. Με τόσα άλλα πράγματα να πηγαίνουν λάθος, η Βαγδάτη έχει ελάχιστα κίνητρα να ασχοληθεί με τις εκατοντάδες χιλιάδες Σουνίτες που έχουν εκτοπιστεί από περιοχές του ISIS -δηλαδή, εκτός κι αν αυτοί οι εκτοπισμένοι άνθρωποι γίνουν επίσης μια επείγουσα ανάγκη.

ΚΑΘΑΡΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ

Πολλά έχουν γραφτεί για τους σκληροπυρηνικούς αντάρτες του ISIS που κρατούνται στο Al Hol και σε άλλα στρατόπεδα πέρα από τα σύνορα της ανατολικής Συρίας -τους σκληρούς μαχητές, τους προπαγανδιστές και τους ξένους εθελοντές που ταξίδεψαν χιλιάδες μίλια για να συμμετάσχουν στην τρομοκρατική ομάδα. Πολύ λιγότερη προσοχή έχει δοθεί στην ομιχλώδη κατηγορία αμάχων που έχουν ξεμείνει στους καταυλισμούς στο Ιράκ, παρόλο που ο αριθμός τους είναι πολύ μεγαλύτερος από εκείνον των Σύρων κρατουμένων. Αυτές οι «οικογένειες του ISIS» είναι τοπικές, κυρίως από αγροτικές περιοχές στο δυτικό και βορειοδυτικό Ιράκ. Πολλοί από αυτούς δραπέτευσαν [από τις εμπόλεμες περιοχές] ή αναγκάστηκαν να καταφύγουν στους καταυλισμούς κατά τα πρώτα χρόνια της εδαφικής υπεροχής του ISIS, η οποία κορυφώθηκε με την κατάληψη της Μοσούλης το 2014. Οι υπόλοιποι κατέληξαν στους καταυλισμούς αφότου η κυβέρνηση ανέκτησε την περιοχή από το ISIS το 2017.

Κατά την διάρκεια των συγκρούσεων και των άμεσων επακόλουθών τους, η ιρακινή κυβέρνηση και οι συμμαχικές της πολιτοφυλακές διοχέτευσαν γνωστούς μαχητές και εγκληματίες του ISIS στο δικαστικό σύστημα ή σε εγκαταστάσεις κράτησης, μερικές από τις οποίες λειτουργούσαν μυστικά. Χιλιάδες μέλη του ISIS και ύποπτοι ως μέλη εκτελέστηκαν κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου. Οι «οικογένειες του ISIS» είναι αυτό που παρέμεινε μετά από εκείνο το πρώτο ξεκαθάρισμα. Καταλαμβάνουν μια γκρίζα περιοχή ανάμεσα στην ιδιότητα του πολίτη και του υπόπτου και η σωστή επίβλεψή τους θα χρειαστεί προσπάθεια και πόρους. Εν τη απουσία αφοτέρων, έχουν περάσει από δύο έως πέντε χρόνια σε καθαρτήρια της ερήμου.

Κάποιοι Ιρακινοί αξιωματούχοι επιθυμούν να αρχίσουν να επεξεργάζονται τους εκτοπισμένους, ώστε να μπορούν να στείλουν στο σπίτι τους όσους είναι αθώοι και να δικάσουν τους υπολοίπους υπόπτους για δεσμούς με το ISIS. Ωστόσο, αυτοί οι αξιωματούχοι δεν έχουν την ικανότητα να κάνουν ακόμη και τον πιο επιφανειακό προσδιορισμό για το ποιοι εκτοπισθέντες αποτελούν απειλή για την ασφάλεια. Ο Mohammed al-Halboosi, ο πρόεδρος του κοινοβουλίου του Ιράκ, πίεσε επιτυχώς να επιτραπεί να επιστρέψουν περισσότερες από 10.000 εκτοπισμένες οικογένειες στην πατρίδα τους από τον Αύγουστο, αλλά ο έλεγχος ήταν στην καλύτερη περίπτωση επιφανειακός. Ο Halboosi είναι ένας από τους λίγους ανώτερους αξιωματούχους που υποστήριξαν αυτόν τον πληθυσμό [που βρίσκεται] εν κενώ, περιγράφοντας την προσπάθειά του να επανενσωματώσει τους εκτοπισμένους στην κοινωνία ως «αγώνα με τον χρόνο» [1] και μια αχίλλειο πτέρνα για το Ιράκ στον μακροχρόνιο αγώνα του κατά του εξτρεμισμού.

Αλλά οι περισσότεροι Ιρακινοί αξιωματούχοι δεν ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με τις «οικογένειες του ISIS». Αυτοί οι αξιωματούχοι επικεντρώνονται στην παραμονή τους στην εξουσία˙ εάν μιλούν καθόλου για την διακυβέρνηση, λένε ότι θέλουν να δώσουν προτεραιότητα στην βοήθεια για εκείνους που αγωνίστηκαν εναντίον του ISIS ή έζησαν υπό την βίαιη κυριαρχία του, αλλά εξακολουθούν να στερούνται βασικών υπηρεσιών και δικαιωμάτων. Απλώς δεν θέλουν να σπαταλούν καθόλου πόρους σε έναν πληθυσμό που θεωρούν ύποπτο και θα προτιμούσαν να τον αφήσουν απομονωμένο -ένα παράδειγμα για άλλους που θα μπορούσαν να σκεφτούν να ενταχθούν σε μια μελλοντική μετενσάρκωση του ISIS. «Μας δείξατε τον δρόμο στον Κόλπο του Γκουαντάναμο», μου είπε ένας προεδρικός σύμβουλος. «Γιατί πρέπει εμείς να είμαστε διαφορετικοί;».

Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΙΑΣ ΑΠΕΙΛΗΣ

Οι «οικογένειες του ISIS», οι οποίες αποτελούν περίπου το ένα τρίτο των 1,5 εκατομμυρίων ανθρώπων που εκτοπίζονται σήμερα στο Ιράκ, ζουν κυρίως σε στοιχειώδεις καταυλισμούς στην έρημο που εκτείνονται σε ένα τόξο από την Φαλούτζα μέχρι τη Μοσούλη. Οι καταυλισμοί δεν έχουν σχολεία ή κλινικές. Οι κάτοικοί τους δεν διαθέτουν έγγραφα ταυτότητας. Από τεχνική άποψη, οι εκτοπισμένοι δεν είναι κρατούμενοι, αλλά απαγορεύεται να εργάζονται και δεν μπορούν να έρχονται και να φεύγουν όποτε θέλουν. Η ιρακινή κυβέρνηση δεν τους κατηγόρησε για οποιαδήποτε εγκλήματα, αλλά ούτε έχει πει ότι είναι αθώοι. Ο Ali Akram al-Bayati, μέλος της ιρακινής Ύπατης Αρμοστείας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, εκτιμά ότι το 90% των εκτοπισθέντων που είναι ύποπτοι για πιθανούς δεσμούς με το ISIS δεν αποτελούν απειλή για κανέναν. «Δεν είναι πρακτικό να απομονωθεί ένας τέτοιος αριθμός [ανθρώπων] ή να σταλούν στην φυλακή», είπε. «Απλά, αναβάλλουμε την λύση».

Όταν επισκέφθηκα έναν καταυλισμό εκτοπισμένων έξω από την Φαλούτζα τον Σεπτέμβριο, ο επικεφαλής μιας μεγάλης οικογένειας που ζούσε εκεί μου είπε: «Είμαστε φυλακισμένοι εδώ ενώ είμαστε ζωντανοί, επειδή είμαστε Σουνίτες». Ο άνδρας αυτός που μου ζήτησε να μην δημοσιεύσω το όνομά του φοβούμενος ότι θα τιμωρηθεί, δήλωσε ότι υπήρξε τοπικός αξιωματούχος στο οχυρό του ISIS, Jurf al-Sakhar. Οι πολιτοφυλακές απήγαγαν τον γιο του πριν από τέσσερα χρόνια και το αγόρι δεν έχει εμφανιστεί έκτοτε. Ο ίδιος είχε επίσης κρατηθεί, αλλά οι ιρακινές Αρχές δεν μπορούσαν να βρουν κατηγορίες να του προσάψουν, οπότε απελευθερώθηκε τον Αύγουστο και του επετράπη να επανενταχθεί στην υπόλοιπη οικογένειά του στην έρημο, όπου ζούσαν εδώ και σχεδόν πέντε χρόνια. «Τι ελπίδα έχουμε; Πρέπει να μείνουμε εδώ για πάντα;», αναρωτιόταν.

Προς το παρόν, αυτό φαίνεται να είναι το de facto σχέδιο της ιρακινής κυβέρνησης. Η παραμέληση των «οικογενειών του ISIS» εξυπηρετεί τα πολιτικά συμφέροντα τουλάχιστον ορισμένων Ιρακινών αξιωματούχων. Όταν επισκέφθηκα έναν άλλο καταυλισμό δίπλα στην λίμνη Habbaniyah στην επαρχία Anbar πριν από περίπου έναν χρόνο, μια ομάδα νεαρών ατόμων με τους οποίους μίλησα ζήτησαν να τους επιτραπεί να επιστρέψουν στην Jurf al-Sakhar, μια πόλη Σουνιτών που είχε καταληφθεί από μια φράξια μιας σιιτικής πολιτοφυλακής η οποία είχε συμμαχήσει με την κυβέρνηση και ανακήρυξε μια κλειστή στρατιωτική ζώνη. Όταν επέστρεψα στον καταυλισμό στα τέλη Σεπτεμβρίου, οι ίδιοι άνδρες ζητούσαν πολύ λιγότερα: Την ελευθερία να εργάζονται ως ημερομίσθιοι εργάτες έξω από τον καταυλισμό, βελτιωμένες παροχές όπως η ηλεκτρική ενέργεια, και να έχουν πρόσβαση στο σχολείο για τα παιδιά τους.

Οι περισσότερες εκτοπισμένες «οικογένειες του ISIS» αποτελούν σήμερα μια ελάχιστη απειλή, αλλά η συνέχιση της απομόνωσής τους θα μπορούσε εύκολα να τις μετατρέψει σε μια τεράστια μελλοντική απειλή. Συνωστισμένοι [από ανθρώπους] και αποκομμένοι από την κοινωνία, οι καταυλισμοί είναι γόνιμο έδαφος για την κατήχηση από το ISIS. Εκείνοι που δεν συμπαθούν το ISIS κινδυνεύουν να υποστούν βία από την οργάνωση, μια δυναμική που με την πάροδο του χρόνου θα μπορούσε να διογκωθεί σε μια ακόμα πρόκληση για τη νομιμοποίηση της κυβέρνησης.

ΕΛΕΓΧΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΕΚΤΟΠΙΣΜΕΝΟΥΣ

Προκειμένου να αποφευχθεί αυτή η βραδυφλεγής κρίση από το να εκραγεί σε μια κατάσταση πλήρους έκτακτης ανάγκης, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους θα πρέπει να σηματοδοτήσουν ότι θεωρούν τις «οικογένειες του ISIS» μια σημαντική ανθρωπιστική και αντιτρομοκρατική προτεραιότητα, κάτι που θα δώσει πολιτική ώθηση στους Ιρακινούς αξιωματούχους όπως ο Halboosi οι οποίοι έχουν δεσμευτεί να μειώσουν τον αριθμό των κρατουμένων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους θα πρέπει επίσης να ξεκλειδώσουν πρόσθετους πόρους για να καλύψουν το κόστος του ελέγχου και της επεξεργασίας των «οικογενειών του ISIS» το συντομότερο δυνατό. Μέρος της προσπάθειας αυτής θα πρέπει να περιλαμβάνει την εποπτεία για να διασφαλιστεί ότι τα κεφάλαια που διατίθενται για επανεγκατάσταση θα φθάσουν πραγματικά σε όσους επιστρέφουν στην πατρίδα τους και δεν θα αντληθούν από διεφθαρμένους αξιωματούχους.

Η ιρακινή κυβέρνηση χρειάζεται δικηγόρους, ανακριτές και άλλους ειδικούς που μπορούν να βοηθήσουν στην αξιολόγηση και τεκμηρίωση της κατάστασης των «γκρίζας περιοχής» κρατουμένων. Με οικονομική και τεχνική υποστήριξη από την διεθνή κοινότητα, οι Ιρακινοί θα πρέπει να μπορούν να απελευθερώσουν την πλειοψηφία των «οικογενειών του ISIS» εντός ενός έτους. Ο έλεγχος οριακών περιπτώσεων, στις οποίες υπάρχουν ενδείξεις σύνδεσης με το ISIS, μπορεί να διαρκέσει περισσότερο. Επιπλοκές θα μπορούσαν επίσης να προκύψουν όταν ένας εκτοπισμένος αντιμετωπίζει τον κίνδυνο βίας στην πατρίδα του, είτε από το ISIS είτε λόγω της εκλαμβανόμενης σύνδεσής του με το ISIS.

Μερικοί από τους εκτοπισμένους ανθρώπους από τους οποίους είχα πάρει συνέντευξη, κατηγορούσαν τον σεχταρισμό για την ταλαιπωρία τους -χαρακτηρίζοντας τους εαυτούς τους ως Σουνίτες θύματα μιας κυβέρνησης στην οποία κυριαρχούν Σιίτες. Ωστόσο, είναι ενθαρρυντικό ότι πολλοί κατανοούν το πρόβλημά τους ως ζήτημα ασφάλειας και πολιτικής και όχι σεχταριστικής ταυτότητας. Στο κάτω-κάτω, περιοχές σουνιτικής πλειοψηφίας υπέστησαν την ορμή της βίας του ISIS. Οι τοπικές διαδικασίες συμφιλίωσης σε ορισμένες περιοχές επέτρεψαν σε άτομα που είχαν δεσμούς με το ISIS αλλά δεν διέπραξαν εγκλήματα να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Στο Ιράκ απαιτείται μια πιο συστηματική διαδικασία συμφιλίωσης για να επιτευχθεί μακροπρόθεσμη σταθερότητα. Πριν αρχίσει αυτή η διαδικασία θεραπείας, όμως, το Ιράκ πρέπει να κλείσει τους καταυλισμούς και να στείλει στο σπίτι τους όσο το δυνατόν περισσότερους από τους κατοίκους τους.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2019-11-01/coming-em...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.usip.org/publications/2019/04/iraqs-leading-lawmaker-warns-a...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition