Η Βολιβία μετά τον Μοράλες

Επίσης, η Βολιβία τα πήγε καλά οικονομικά, σε έντονη αντίθεση με χώρες όπως η Αργεντινή, όπου η αριστερή κυριαρχία έγινε σύντομα ένα ζόρι στα δημόσια οικονομικά, ή η Βενεζουέλα, που κατέληξε σε οικονομική καταστροφή. Σε αντίθεση με τους ηγέτες αυτών των χωρών, ο Μοράλες συνδύασε την εντεινόμενη ρητορική περί εθνικοποιήσεων με μετριοπαθείς πολιτικές. Χαιρέτησε τους ξένους επενδυτές στους κερδοφόρους τομείς των μεταλλείων και των υδρογονανθράκων της Βολιβίας, αυξάνοντας παράλληλα τους φόρους που πλήρωναν, παράγοντας σταθερή οικονομική ανάπτυξη, χαμηλό πληθωρισμό και εξαιρετική αύξηση των κρατικών εσόδων. Η κυβέρνηση δαπάνησε αυτά τα χρήματα σε βασικές υποδομές, στην εκπαίδευση, την υγεία και, σε μικρότερο βαθμό, στην κοινωνική ασφάλιση. Οι νέοι φόροι βοήθησαν επίσης στην χρηματοδότηση κοινωνικών προγραμμάτων που επέτρεψαν στην Βολιβία να μειώσει δραστικά την εισοδηματική ανισότητα από όσο οποιαδήποτε άλλη χώρα της περιοχής. Τέτοια είναι η ισχύς αυτών των κοινωνικών πολιτικών που, ο Κάρλος Μέσα, ο κύριος αντίπαλος του Μοράλες στις εκλογές του 2019, υποσχέθηκε να τις διατηρήσει εάν εκλεγεί.

ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΣΗΜΑΔΙΑ

Ακόμα και εν μέσω όλης αυτής της προόδου, πρώιμα προειδοποιητικά σήματα έδειξαν πρόβλημα στο πολιτικό μέτωπο. Οι κοινωνικές και οικονομικές επιτυχίες της Βολιβίας δεν μεταφράστηκαν σε ενισχυμένους δημοκρατικούς θεσμούς. Από την αρχή της θητείας του, ο Μοράλες έδειξε αυταρχικές τάσεις που με την πάροδο του χρόνου οδήγησαν σε καταχρήσεις εξουσίας. Το MAS, με το να διορίζει πιστούς, χειραγωγούσε τα δικαστήρια να αποφαίνονται προς όφελός του, εκφόβιζε πολιτικούς αντιπάλους, και αποκάλυψε μια έλλειψη σεβασμού των θεσμικών ελέγχων και ισορροπιών. Η τάση αυτή εντάθηκε μετά το 2009, όταν το κόμμα κέρδισε την απόλυτη πλειοψηφία και στα δύο σώματα της Βουλής, κάτι που του επέτρεψε να εδραιώσει την εξουσία του.

Οι προσωποπαγείς και αυταρχικές τάσεις του Μοράλες σταδιακά απομόνωσαν το MAS από την βάση των διοργανωτών και των κοινωνικών κινημάτων που είχαν προωθήσει το κόμμα στην εξουσία και είχαν, μερικές φορές, χρησιμεύσει ως μερικός έλεγχος της προεδρικής εξουσίας. Όσο πιο συγκεντρωτικό γινόταν το κόμμα, τόσο λιγότερο πιθανό ήταν να εμφανιστούν νέοι ηγέτες και να μεταφέρουν την υπόθεση προς τα εμπρός. Το 2014, το MAS δήλωσε ότι ο Μοράλες είναι «απαραίτητος» και ανακοίνωσε ότι δεν θα προετοιμάσει έναν νέο αρχηγό κόμματος. Αντί γι’ αυτό, ο Μοράλες θα υπηρετούσε, φαινομενικά, για πάντα: Το 2016, η κυβέρνηση διεξήγαγε δημοψήφισμα για να άρει τα όρια της προεδρικής θητείας. Το δημοψήφισμα απέτυχε, οδηγώντας τον Μοράλες να διαμαρτυρηθεί ότι είχε «ανθρώπινο δικαίωμα» να κατεβαίνει ως υποψήφιος για την προεδρία επ' αόριστον. Το ανώτατο δικαστήριο της χώρας, κυριαρχούμενο από τους συμμάχους του Μοράλες, υποστήριξε την συλλογιστική του σε μια αμφιλεγόμενη απόφαση το επόμενο έτος. Στην ουσία, ο Μοράλες είχε υποκύψει σε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ως ο «πειρασμός του αυταρχισμού» -η ψευδαίσθηση ότι εκείνος όχι μόνο μιλά και ενεργεί για λογαριασμό ολόκληρου του λαού αλλά μπορεί να το κάνει για πάντα. Το αποτέλεσμα ήταν μια ηγεσία αχαλίνωτη από μηχανισμούς λογοδοσίας και μονωμένη από την ανατροφοδότηση που θα μπορούσε να αποτελέσει αντίβαρο στην εξουσία της.

Η πανωλεθρία του δημοψηφίσματος υπονόμευσε σοβαρά την δημοκρατική νομιμοποίηση του Μοράλες, πόλωσε έντονα την πολιτική της Βολιβίας, και αναζωογόνησε μια συντηρητική αντιπολίτευση που εδώ και χρόνια ήταν πάρα πολύ κατακερματισμένη για να αποτελέσει σοβαρή εκλογική απειλή. Ισχυρά αντιπολιτευτικά κινήματα εμφανίστηκαν σε μερικά πρώην προπύργια στήριξης, όπως το Potosí, και μερικοί πρώην σύμμαχοι του MAS, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης συνδικαλιστικής συνομοσπονδίας της χώρας και μικρότερων εγχώριων ομάδων, μέχρι που στράφηκαν στην αντιπολίτευση. Το επεισόδιο επίσης αναζωπύρωσε την αντίθεση προς τον Μοράλες μεταξύ των οικονομικών ελίτ της πόλης Σάντα Κρουζ, της οικονομικής ατμομηχανής της Βολιβίας, κάτι που βοηθάει να εξηγηθεί η εκλογική υπο-επίδοση του MAS σε αυτήν την κρίσιμη περιοχή στις εκλογές της 20ης Οκτωβρίου. Η πόλη έχει γίνει έκτοτε μια κρίσιμη βάση στήριξης για την δεξιά προσωρινή κυβέρνηση.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΜΠΡΟΣ

Η άρνηση του Μοράλες να δώσει την σκυτάλη ίσως να έχει καταδικάσει την ηγεσία του. Ωστόσο, οι επιτυχίες της θητείας του διασφαλίζουν ότι το MAS παραμένει μακράν το μεγαλύτερο κόμμα της χώρας και πιθανότατα θα παραμείνει ισχυρός υποψήφιος για τα επόμενα χρόνια. Ακόμα κι αν το κόμμα σήμερα στερείται της κινητοποιητικής ισχύος που είχε κάποτε και μπορεί να διασπαστεί σε μικρότερες ομάδες, οποιαδήποτε προσπάθεια να παραμεριστεί από το πολιτικό σύστημα της Βολιβίας και οποιαδήποτε προσπάθεια επιστροφής στην πολιτική αποκλεισμών της προ-MAS εποχής, είναι βέβαιο ότι θα παράγει μια οργισμένη αντίδραση από καλά οργανωμένα λαϊκά κινήματα, αποφασισμένα να υπερασπιστούν αυτό που κέρδισαν τα χρόνια υπό τον Μοράλες.