Υπονομευτική κρατική πρακτική | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Υπονομευτική κρατική πρακτική

Το μεταβαλλόμενο πρόσωπο της σύγκρουσης μεγάλων δυνάμεων
Περίληψη: 

Η υπονόμευση από το εξωτερικό είναι μια συγκεκαλυμμένη, έμμεση μορφή σύγχρονης κρατικής τέχνης. Περιλαμβάνει την ενεργοποίηση παράνομων και ένοπλων μη κρατικών ομάδων που λειτουργούν ως προεκτάσεις ενός κράτους-χορηγού. Αυτοί οι πληρεξούσιοι προκαλούν ζημιά στα κράτη-στόχους με στόχο την αποσυγκρότησή τους και την δημιουργία μη κυβερνώμενου χώρου. Οι επιθέσεις τους περισπούν το κράτος-στόχο και το αποστερούν από πόρους, δημιουργώντας διαπραγματευτική μόχλευση για τον σπόνσορα των επιθέσεων.

Η MELISSA M. LEE είναι επίκουρη καθηγήτρια Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Princeton και η συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Crippling Leviathan: How Foreign Subversion Weakens the State, που θα εκδοθεί από το Cornell University Press.
Αυτό το δοκίμιο βραβεύθηκε με το 2019 Emerging Scholars Global Policy Prize από το Perry World House, τον κόμβο παγκόσμιων υποθέσεων του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια.

Οι κοινότητες ασφαλείας και μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ μιλούν για την επιστροφή του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων. Το Πεκίνο και η Μόσχα ανταγωνίζονται όλο και περισσότερο για επιρροή στην παγκόσμια σκηνή. Η Κίνα αναδιαμορφώνει τον χάρτη της Νοτιοανατολικής Ασίας, αναπτύσσει έργα υποδομών σε ολόκληρο τον αναπτυσσόμενο κόσμο και δημιουργεί νέους περιφερειακούς και παγκόσμιους θεσμούς. Η παρέμβαση της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Ευρώπη έχει αποκαταστήσει την γεωπολιτική της σημασία. Και στην Ουάσινγκτον και σε άλλες Δυτικές πρωτεύουσες, οι υπεύθυνοι για την χάραξη πολιτικής και οι ειδήμονες ανησυχούν ότι ο κινεζικός και ο ρωσικός ανταγωνισμός με την Δύση θα μπορούσε σύντομα να δώσει χώρο στην σύγκρουση.

05122019-1.jpg

Ένας αντάρτης μαχητής στο Βαλουχιστάν, στο Πακιστάν, τον Μάρτιο του 2006. Scott Eells/The New York Times/Redux
-------------------------------------------------------------

Αν έρθει όμως η σύγκρουση των μεγάλων δυνάμεων, θα έχει μικρή ομοιότητα με τους παραδοσιακούς διακρατικούς πολέμους που μελετούν οι αναλυτές, που διδάσκουν οι ακαδημαϊκοί, και για τους οποίους εκπαιδεύονται οι στρατιωτικοί. Αυτοί οι πόλεμοι σπάνια συμβαίνουν πια, και αυτό είναι καλό για την ανθρωπότητα. Αντ' αυτού, η σύγκρουση διαδραματίζεται έμμεσα, μέσω ενός είδους πολέμου δια πληρεξουσίων που ονομάζεται «υπονόμευση από το εξωτερικό» (“foreign subversion”).

Η υπονόμευση από το εξωτερικό είναι μια συγκεκαλυμμένη, έμμεση μορφή σύγχρονης κρατικής τέχνης (statecraft). Περιλαμβάνει την ενεργοποίηση παράνομων και ένοπλων μη κρατικών ομάδων που λειτουργούν ως προεκτάσεις ενός κράτους χορηγού (sponsor state). Αυτοί οι πληρεξούσιοι προκαλούν ζημιά στα κράτη-στόχους με στόχο την αποσυγκρότησή τους (deconsolidation) και την δημιουργία μη κυβερνώμενου χώρου. Οι επιθέσεις τους περισπούν το κράτος-στόχο και το αποστερούν από πόρους, δημιουργώντας διαπραγματευτική μόχλευση για τον σπόνσορα των επιθέσεων.

Παρόλο που η υπονόμευση εμφανίστηκε πρωταρχικά στον Ψυχρό Πόλεμο, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μόλις πρόσφατα άρχισαν να δίνουν προσοχή στο πρόβλημα της υπονόμευσης στην ενημερωμένη της μορφή. Αυτή η παράβλεψη είχε κόστος για τα Δυτικά συμφέροντα. Η ρωσική υπονόμευση αποστέρησε την Ουκρανία και την Γεωργία από τον έλεγχο σημαντικών περιοχών της επικράτειάς τους. Η πακιστανική υπονόμευση εμπόδισε το αφγανικό κράτος να εδραιώσει οποιαδήποτε εξουσία πέρα από την Καμπούλ. Και η υπονόμευση του Ιράν κατά της κυβέρνησης της Υεμένης και κατά της Σαουδικής Αραβίας αποσταθεροποιεί την περιοχή του Περσικού Κόλπου. Με την εξαίρεση των ουκρανικών εδαφών της Κριμαίας, τα οποία συνδέθηκαν άμεσα με την Ρωσία, η Μόσχα, η Ισλαμαμπάντ και η Τεχεράνη ανέθεσαν την βρώμικη δουλειά τους σε τοπικούς πληρεξούσιους που αποδείχθηκαν εξαιρετικά αποτελεσματικές προεκτάσεις των εξωτερικών χορηγών τους.

Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν αρκεί απλώς να αναγνωριστεί ότι οι συγκρούσεις μεγάλων δυνάμεων -μάλιστα, οι περισσότερες συγκρούσεις- είναι απίθανο να πάρουν τη μορφή του παραδοσιακού πολέμου. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να προσαρμοστούν και να διαμορφώσουν στρατηγικές για μια πραγματικότητα στην οποία προκύπτουν απειλές από την γκρίζα ζώνη μεταξύ του πολέμου και της ειρήνης. Πάνω απ' όλα, πρέπει να αυξήσουν το κόστος για εκείνους που θα επιχειρήσουν υπονόμευση στο μέλλον.

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΝΕΚΡΟΣ, ΖΗΤΩ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ

Το ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν παραβλέψει σε μεγάλο βαθμό την χρήση της υπονόμευσης δεν αποτελεί έκπληξη, δεδομένης της μείωσης των διακρατικών πολέμων τα τελευταία 75 χρόνια. Για αιώνες, η βία ήταν το βασικό εργαλείο της πολιτικής τέχνης και το κύριο μέσο μέσω του οποίου τα κράτη επιδίωκαν τα συμφέροντά τους. Αλλά οι θερμές συγκρούσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων εξαφανίστηκαν, και οι πόλεμοι που συμβαίνουν τείνουν να είναι περιορισμένοι, σύντομοι, και χαμηλής έντασης.

Μια σύγκλιση παραγόντων εξηγεί την άνευ προηγουμένου περίοδο ειρήνης από το 1945. Η έλευση των πυρηνικών όπλων αύξησε δραματικά το κόστος και τους κινδύνους του πολέμου, όπως και η οικονομική αλληλεξάρτηση και η παγκοσμιοποίηση γενικότερα. Η αλλαγή των τρόπων της οικονομικής παραγωγής μείωσε την αξία της κατάσχεσης και κατοχής εδαφών. Οι νέοι διεθνείς θεσμοί και νόμοι βοηθούν τα κράτη να επιλύουν συγκρούσεις χωρίς βία, και οι μεταβαλλόμενες ιδέες σχετικά με την κατάλληλη χρήση της συμβατικής βίας έχουν ενισχύσει την αυτοσυγκράτηση.

Αλλά το να εκληφθεί η μείωση της ορατής και ακραίας βίας μεταξύ των κρατών ως απόδειξη της μείωσης της διεθνούς συγκρουσιακής πολιτικής θα ήταν λάθος. Ο Πρώσος στρατιωτικός στρατηγιστής Carl von Clausewitz τόνισε ότι ο πόλεμος είναι ένα μέσο για έναν σκοπό -η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα. Τα κράτη χρησιμοποιούν την βία για την επιδίωξη των στόχων και των συμφερόντων τους όταν οι διαπραγματεύσεις καταρρέουν. Αυτοί οι στόχοι και τα συμφέροντα δεν έχουν εξαφανιστεί˙ τα κράτη απλώς έχουν αλλάξει την μέθοδο που προτιμούν για την επιδίωξή τους. Αντί να χρησιμοποιήσουν άμεσα την βία για να επιτύχουν τους στόχους τους, εμπλέκονται στην υπονόμευση -εξουσιοδοτούν έναν τρίτο, μη κρατικό πληρεξούσιο (proxy) με στόχο την αποδυνάμωση της εδαφικής κρατικής εξουσίας ενός αντιπάλου. Ενώ η παραδοσιακή σύγκρουση πετυχαίνει αυτόν τον σκοπό άμεσα μέσω της στρατιωτικής βίας, η υπονόμευση αναθέτει την δουλειά σε έναν πληρεξούσιο.