Το πρόβλημα της Βενεζουέλας δεν είναι ο σοσιαλισμός

Τα τρία τελευταία χρόνια, τραγικές σκηνές φτώχειας και αντάρας κυριάρχησαν στα ρεπορτάζ για την Βενεζουέλα, ενός έθνους που υπήρξε μια από τις πλουσιότερες και πιο δημοκρατικές χώρες της Νότιας Αμερικής. Η Βενεζουέλα έχει γίνει ταυτόχρονα συνώνυμο της αποτυχίας και, περιέργως, κάτι σαν μια ιδεολογική καυτή πατάτα, μια ρητορική επινόηση που μπήκε στις πολιτικές συζητήσεις σε όλο τον κόσμο.

Ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Juan Guaidó, προσπαθεί να μπει στην Εθνοσυνέλευση στο Καράκας της Βενεζουέλας, τον Ιανουάριο του 2020. Adriana Loueiro Fernanez / The New York Times
---------------------------------------------------------------

Σε προεκλογικές εκστρατείες από την Βραζιλία μέχρι το Μεξικό, κι από την Ιταλία μέχρι τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι πολιτικοί επικαλούνται την Βενεζουέλα ως μια προειδοποιητική ιστορία [1] για τους κινδύνους του σοσιαλισμού. Οι αριστεροί υποψήφιοι από τον Jeremy Corbyn, στο Ηνωμένο Βασίλειο, μέχρι τον Pablo Iglesias, στην Ισπανία, κατηγορούνται ως συμπαθούντες τον σοσιαλιστικό τσαβισμό -και υποφέρουν από πραγματικές πολιτικές απώλειες από την σύνδεση με τους κυβερνήτες της Βενεζουέλας. Η επαναλαμβανόμενη αενάως κατηγορία είναι ότι η αποτυχία της Βενεζουέλας είναι η αποτυχία μιας ιδεολογίας˙ φταίει ο σοσιαλισμός, και αν κάνετε λάθος επιλογή στην κάλπη, το χάος της Βενεζουέλας μπορεί να έρθει στο κατώφλι σας, επίσης.

Όπως κάθε καλή προπαγάνδα, αυτή η φράση είναι αποτελεσματική επειδή περιέχει ένα στοιχείο αλήθειας. Οι σοσιαλιστικές πολιτικές του πρώην προέδρου Ούγκο Τσάβες έχουν καταστρέψει την χώρα. Οι εκτεταμένες και χαοτικές απαλλοτριώσεις, οι καταστρεπτικοί έλεγχοι των τιμών και του συναλλάγματος, οι πνιγηροί κανονισμοί και η αχαλίνωτη εχθρότητα προς τον ιδιωτικό τομέα και τις ξένες επενδύσεις, όλα βοήθησαν να παραχθεί η οικονομική καταστροφή που κατακλύζει τώρα την Βενεζουέλα. Λίγοι πόλεμοι έχουν καταστρέψει τόσο τον πλούτο ενός έθνους όσο και οι πολιτικές του Τσάβες και του διαλεγμένου από αυτόν διαδόχου του, Νικολάς Μαδούρο.

Αλλά, όπως κάθε καλή προπαγάνδα, η κατηγορία αποκρύπτει περισσότερα από όσα αποκαλύπτει. Το βαθύτερο κίνητρο της κατάρρευσης της Βενεζουέλας δεν είναι η προσκόλληση του Maduro στον σοσιαλισμό αλλά, μάλλον, η διολίσθηση της χώρας στην κλεπτοκρατία. Το να εστιάζει κάποιος στην Βενεζουέλα ως μια αποτυχία του σοσιαλισμού είναι σαν να παραβλέπει την πραγματική ιστορία: Την κατάρρευση του κράτους της Βενεζουέλας και την κατάσχεση των πόρων της από μια συμμαχία αδίστακτων εγκληματιών τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας.

Αυτή η δυναμική αγνοείται συνήθως σε μεγάλο μέρος των σχολιασμών για την Βενεζουέλα, οι οποίοι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν την αντιπαράθεση του Μαδούρο με τους αντιπάλους του ως κάποια παραλλαγή μιας αναγνωρίσιμης πολιτικής αντιπαράθεσης αριστεράς-δεξιάς. Τέτοια σχόλια τείνουν να περιγράψουν την Βενεζουέλα σαν να ήταν όπως άλλες κατακερματισμένες δημοκρατίες όπου οι μάχες των αντίπαλων κομμάτων είναι άγριες και περιστασιακά βίαιες. Αλλά η σκέψη της Βενεζουέλας ως μιας δημοκρατίας που τρελάθηκε ή απλώς ως ένα παράδειγμα της αποτυχίας του σοσιαλισμού δεν καταφέρνει να συλλάβει πλήρως τις αιτίες και τις συνέπειες της δύσκολης κατάστασης της χώρας.

Στην πραγματικότητα, η δημοκρατία της Βενεζουέλας κατέρρευσε πριν από χρόνια. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν σταθερά ότι τέσσερις στους πέντε [2] Βενεζουελάνους θέλουν να δουν τον Maduro να παραιτείται αμέσως, αλλά κανένας δημοκρατικός μηχανισμός δεν θα εκπληρώσει το αίτημά τους. Με τις εκλογές να νοθεύονται αγρίως, οι υπόλοιπες επιλογές είναι όλες προβληματικές: Μια ξένη στρατιωτική παρέμβαση εναντίον του Maduro παραμένει μακρινή προοπτική, όπως και ένα πραξικόπημα από τον στρατό ή εκ των έσω. Οι ξένοι ειδικοί και καλόπιστοι [παράγοντες], από το Βατικανό έως το νορβηγικό Υπουργείο Εξωτερικών, συμβουλεύουν τις διαπραγματεύσεις και βάζουν τον εαυτό τους μπροστά ως μεσάζοντες. Ωστόσο, οι προσπάθειες διευκόλυνσης των συνομιλιών παραλείπουν το μείζον πρόβλημα: Η αντιπολίτευση στην Βενεζουέλα δεν είναι σαν μια παράταξη που κάθεται στον απέναντι διάδρομο μιας κανονικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Τα μέλη της αντιπολίτευσης μοιάζουν περισσότερο με ομήρους -και, στην περίπτωση πολλών πολιτικών κρατουμένων, είναι κυριολεκτικά όμηροι- μιας εγκληματικής κλίκας που εκμεταλλεύεται αμείλικτα τον ορυκτό πλούτο της χώρας για δικό της όφελος.

ΑΝΤΡΟ ΚΛΕΠΤΩΝ

Ο Maduro συνεχίζει να εμπορεύεται την ρητορική του σοσιαλισμού, αλλά η αυταρχική κυβέρνησή του έχει κατασκευάσει όχι έναν παράδεισο των εργαζόμενων, αλλά ένα άντρο κλεπτών. Η κλασσική λατινοαμερικανική δικτατορία του εικοστού αιώνα -αυτή που οι πολιτικοί επιστήμονες αποκαλούσαν «γραφειοκρατικό αυταρχικό καθεστώς» (“bureaucratic authoritarian regime”)- ήταν μια εξαιρετικά θεσμοθετημένη υπόθεση. Μια καταπιεστική αλλά αποτελεσματική κρατική μηχανή, υποστηριζόμενη από μια μεγάλη μόνιμη γραφειοκρατία, εργαζόταν σκληρά για να διατηρήσει την εξουσία και να εκβάλλει τις διαφωνίες. Η σύγχρονη Βενεζουέλα δεν είναι καθόλου κάτι τέτοιο.

Αντί για μια επαγγελματική γραφειοκρατία, το καθεστώς Maduro ισοδυναμεί με μια χαλαρή συνομοσπονδία ξένων και εγχώριων εγκληματικών επιχειρήσεων με τον πρόεδρο στο ρόλο του αφεντικού της μαφίας. Η κόλλα που συγκρατεί την κυβέρνηση ενωμένη δεν είναι ούτε η ιδεολογία ούτε η αναζήτηση μιας σκληρής τάξης: Είναι ο αγώνας για τα λάφυρα που απορρέουν από μια ιλιγγιώδη σειρά παράνομων πηγών.