Γιατί ο εθνικισμός λειτουργεί

Μια από αυτές ήταν η δημοκρατία, η οποία άκμασε εκεί όπου η εθνική ταυτότητα ήταν σε θέση να αντικαταστήσει άλλες ταυτότητες, όπως αυτές που επικεντρώνονται σε θρησκευτικές, εθνοτικές ή φυλετικές κοινότητες. Ο εθνικισμός έδωσε την απάντηση στο κλασικό οριακό ζήτημα της δημοκρατίας: Ποιος είναι ο λαός στο όνομα του οποίου θα πρέπει να κυβερνά η κυβέρνηση; Με το να περιορίζει το δικαίωμα ψήφου στα μέλη του έθνους και με το να αποκλείει τους ξένους από την ψηφοφορία, η δημοκρατία και ο εθνικισμός εισήλθαν σε έναν ανθεκτικό γάμο.

Την ίδια στιγμή που ο εθνικισμός καθιέρωνε μια νέα ιεράρχηση των δικαιωμάτων μεταξύ των μελών (πολιτών) και των μη-μελών (αλλοδαπών), έτεινε να προάγει την ισότητα μέσα στο ίδιο το έθνος. Επειδή η εθνικιστική ιδεολογία θεωρεί ότι ο λαός αντιπροσωπεύει ένα ενιαίο σώμα χωρίς διαφορές ως προς το status, ενίσχυσε το ιδεώδες του Διαφωτισμού ότι όλοι οι πολίτες πρέπει να είναι ίσοι έναντι του νόμου. Ο εθνικισμός, με άλλα λόγια, εισήλθε σε μια συμβιωτική σχέση με την αρχή της ισότητας. Ειδικότερα, στην Ευρώπη, η μετάβαση από την δυναστική κυριαρχία στο έθνος-κράτος συχνά συνοδεύτηκε από τη μετάβαση σε μια αντιπροσωπευτική μορφή διακυβέρνησης και στο κράτος δικαίου. Αυτές οι όψιμες δημοκρατίες αρχικά περιόριζαν τα πλήρη νόμιμα δικαιώματα και τα δικαιώματα ψήφου στους άρρενες ιδιοκτήτες ακινήτων, αλλά με την πάροδο του χρόνου, τα δικαιώματα αυτά επεκτάθηκαν σε όλους τους πολίτες του έθνους -στις Ηνωμένες Πολιτείες, πρώτα στους φτωχούς λευκούς, στην συνέχεια στις λευκές γυναίκες και στους έγχρωμους.

Ο εθνικισμός συνέβαλε επίσης στην δημιουργία σύγχρονων κρατών πρόνοιας [6]. Η αίσθηση της αμοιβαίας υποχρέωσης και του κοινού πολιτικού πεπρωμένου δημιούργησε την ιδέα ότι τα μέλη του έθνους -ακόμη και οι τελείως άγνωστοι- πρέπει να υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον σε περιόδους δυσκολίας. Το πρώτο σύγχρονο κράτος πρόνοιας δημιουργήθηκε στην Γερμανία στα τέλη του 19ου αιώνα με εντολή του συντηρητικού καγκελάριου Otto von Bismarck, ο οποίος το θεωρούσε ως έναν τρόπο να εξασφαλίσει την πίστη της εργατικής τάξης στο γερμανικό έθνος και όχι στο διεθνές προλεταριάτο. Η πλειοψηφία των κρατών πρόνοιας της Ευρώπης, ωστόσο, ιδρύθηκε μετά από περιόδους εθνικιστικού ενθουσιασμού, κυρίως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ανταποκρινόμενα στις εκκλήσεις για εθνική αλληλεγγύη μετά από κοινά δεινά και θυσίες.

Ηθοποιοί ντυμένοι ως στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού τιμούν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στο Πεκίνο, τον Σεπτέμβριο του 2015. Kim Kyung Hoon / Reuters
----------------------------------------------------------------------

ΜΑΤΩΜΕΝΕΣ ΣΗΜΑΙΕΣ

Ωστόσο, όπως γνωρίζει κάθε μαθητής της ιστορίας, ο εθνικισμός έχει επίσης μια σκοτεινή πλευρά. Η αφοσίωση στο έθνος μπορεί να οδηγήσει στην δαιμονοποίηση των άλλων, είτε πρόκειται για αλλοδαπούς είτε για φερόμενες ως μη νομιμόφρονες εγχώριες μειονότητες. Παγκοσμίως, η άνοδος του εθνικισμού έχει αυξήσει την συχνότητα του πολέμου: Τους δύο τελευταίους αιώνες, η ίδρυση της πρώτης εθνικιστικής οργάνωσης σε μια χώρα συνδέθηκε με την αύξηση της ετήσιας πιθανότητας εκείνης της χώρας να βιώσει έναν πλήρη πόλεμο, από 1,1% σε 2,5% κατά μέσο όρο.

Περίπου το ένα τρίτο όλων των σύγχρονων κρατών γεννήθηκαν σε έναν εθνικιστικό πόλεμο ανεξαρτησίας ενάντια στους αυτοκρατορικούς στρατούς. Η γέννηση νέων εθνών-κρατών συνοδεύτηκε επίσης από μερικά από τα πιο βίαια επεισόδια εθνικών καθάρσεων στην ιστορία, γενικά των μειονοτήτων που θεωρούνταν ανυπότακτες προς το έθνος ή ύποπτες για συνεργασία με τους εχθρούς τους. Κατά την διάρκεια των δύο βαλκανικών πολέμων που προηγούνται του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η ανεξάρτητη Βουλγαρία, η Ελλάδα και η Σερβία χώρισαν μεταξύ τους τα ευρωπαϊκά τμήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εκδιώκοντας εκατομμύρια Μουσουλμάνους πέρα από τα νέα σύνορα, στην υπόλοιπη αυτοκρατορία. Στην συνέχεια, κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η οθωμανική κυβέρνηση ενεπλάκη σε μαζικές δολοφονίες αμάχων της Αρμενίας. Κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η δαιμονοποίηση των Εβραίων από τον Χίτλερ -τους οποίους κατηγόρησε για την άνοδο του μπολσεβικισμού, τον οποίο έβλεπε ως απειλή για τα σχέδιά του για μια γερμανική αυτοκρατορία στην ανατολική Ευρώπη- τελικά οδήγησε στο Ολοκαύτωμα. Μετά το τέλος αυτού του πολέμου, εκατομμύρια Γερμανών πολιτών απελάθηκαν από τα πρόσφατα αναδημιουργημένα κράτη της Τσεχοσλοβακίας και της Πολωνίας. Και το 1947, τεράστιοι αριθμοί Ινδουιστών και Μουσουλμάνων σκοτώθηκαν σε κοινοτική βία όταν η Ινδία και το Πακιστάν έγιναν ανεξάρτητα κράτη.

Η εθνοκάθαρση είναι ίσως η πιο διαβόητη μορφή εθνικιστικής βίας, αλλά είναι σχετικά σπάνια. Πιο συχνοί είναι οι εμφύλιοι πόλεμοι που διεξάγονται είτε από εθνικιστικές μειονότητες που επιθυμούν να ξεφύγουν από ένα υπάρχον κράτος είτε από εθνοτικές ομάδες που ανταγωνίζονται για να κυριαρχήσουν σε ένα νέο ανεξάρτητο κράτος. Από το 1945, 31 χώρες έχουν βιώσει αποσχιστική βία και 28 ένοπλους αγώνες σχετικά με την εθνοτική σύνθεση της εθνικής κυβέρνησης.

ΣΥΜΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ