Διδάγματα από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο

Εδώ θα εστιάσουμε στην στρατηγική του Περικλή να μετατρέψει την Αθήνα σε νησί ώστε να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της πόλης και να αποκρύψει τις αδυναμίες της. Ενώ η σπαρτιατική πλευρά, γνωρίζοντας την καθολική υπεροχή του πεζικού της, επεδίωκε μέσω μιας αποφασιστικής μάχης να εκμηδενίσει τον αθηναϊκό στρατό (στρατηγική της εκμηδένισης), οι Αθηναίοι εφάρμοσαν την στρατηγική της εξουθένωσης του αντιπάλου (Πλατιάς 2007, σελ. 80). Κατά συνέπεια, χρησιμοποιώντας επιστημονικούς όρους, η Σπάρτη εφάρμοσε μια επιθετική υψηλή στρατηγική εκμηδένισης αφού βασίστηκε κυρίως στην στρατιωτική στρατηγική ώστε να υπερισχύσει της Αθήνας, από την στιγμή που ο πολιτικός αντικειμενικός της σκοπός ήταν η ολοκληρωτική εκμηδένιση της αθηναϊκής ισχύος και η διάλυση της αυτοκρατορίας (Κολιόπουλος 2008, σελ. 59). Αντίστοιχα, ο Περικλής εφάρμοσε μια αμυντική υψηλή στρατηγική εξουθένωσης στην οποία χρησιμοποιεί ταυτόχρονα όλα τα διαθέσιμα μέσα για να πλήξει τον αντίπαλο (οικονομικά, διπλωματικά και στρατιωτικά) (Πλατιάς 2007, σσ. 80-81) με σκοπό την διατήρηση του υφιστάμενου status quo (Κολιόπουλος 2008, σελ. 59). Δηλαδή, η Αθήνα δεν επεδίωξε την επικράτηση στην αναμέτρηση με την Σπάρτη καθώς της αρκούσε απλώς να μην ηττηθεί από αυτήν. Στον αντίποδα, η Σπάρτη θα θεωρείτο νικήτρια μόνον αν κατέλυε την αθηναϊκή δύναμη καθώς ήταν η Αθήνα που επιθυμούσε αλλαγή του status quo.

Η υψηλή στρατηγική που προαναφέραμε δεν είναι τίποτε άλλο από την θεωρία που αναπτύσσει το εκάστοτε κράτος με σκοπό την μεγιστοποίηση της ασφάλειάς του στο άναρχο (λόγω έλλειψης αρχής ανώτερης από τα κράτη ώστε να ρυθμίζει τις μεταξύ τους σχέσεις) κι ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα (Πλατιάς 2007, σελ.82). Φυσικά η ανάπτυξη της στρατηγικής των κρατών δεν μπορεί να γίνει στο κενό, χρειάζεται πάντα η αντίπαλη στρατηγική ώστε να λειτουργήσει. Αποτελεί δε μια συνεχή σύνδεση μέσων και σκοπών που πρέπει να λαμβάνει υπόψη το διεθνές περιβάλλον, τις ευκαιρίες και τις απειλές που εμφανίζονται.

Οι πολιτικοί σκοποί θα πρέπει απαραιτήτως να συμβαδίζουν με τα διατιθέμενα μέσα καθώς ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος της υπερεξάπλωσης, λάθος στο οποίο οι Αθηναίοι υπέπεσαν με την Σικελική Εκστρατεία όταν, όμως, ο Περικλής είχε ήδη πεθάνει, καθώς και της αναίτιας σπατάλης πόρων (Πλατιάς 2007, σσ. 84-85).

Τέλος, μια στρατηγική για να λειτουργήσει ορθά θα πρέπει να διαθέτει τόσο εσωτερική όσο κι εξωτερική νομιμοποίηση, δηλαδή να είναι αποδεκτή τόσο από την εσωτερική κοινή γνώμη όσο και από την διεθνή κοινότητα. Όλα τα παραπάνω θα δούμε πως λειτούργησαν στην περίπτωση του πολέμου μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης όπως τα περιέγραψε ο Θουκυδίδης.

Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κι αδυναμίες των αντιπάλων φαίνονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα:

Ο Περικλής γνώριζε καλύτερα από όλους τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Αθήνας της οποίας το κέντρο βάρους ήταν το ναυτικό της. Αυτό με την σειρά του ανεφοδίαζε την πόλη απρόσκοπτα κι εξασφάλιζε τις αθηναϊκές κτήσεις στο Αιγαίο και τα Μικρασιατικά παράλια οι οποίες εξασφάλιζαν τους απαιτούμενους πόρους στην πόλη (ανεφοδιασμό σε αγαθά, φόρο υποτέλειας, πλοία κι έμπειρα πληρώματα) τα οποία χρησιμοποιούνταν για των καλλωπισμό της (είναι πασίγνωστο το εκτεταμένο κτιριακό πρόγραμμα του Περικλή που άφησε πίσω του αθάνατα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα), αλλά και για την διατήρηση του ακριβού πολεμικού στόλου της και, φυσικά, την συνέχιση των εχθροπραξιών (Πλατιάς 2007, σελ. 101). Τα Μακρά Τείχη ολοκλήρωναν τον κύκλο της αθηναϊκής ισχύος καθώς προστάτευαν την πόλη, εξουδετερώνοντας ταυτόχρονα το ισχυρότερο πλεονέκτημα της Σπάρτης, αυτό του πανίσχυρου στρατού ξηράς που διέθετε, ειδικά από την στιγμή που η τεχνολογία της εποχής δεν επέτρεπε την καταστροφή τους (Πλατιάς 2007, σελ. 103).

Συνεπώς, με αυτόν τον μεγαλοφυή σχεδιασμό ο Περικλής μετέτρεψε την Αθήνα σε απόρθητο νησί το οποίο δεν μπορούσε να πληγεί ουσιαστικά από την χερσαία δύναμη, την Σπάρτη.

Τα Μακρά Τείχη των Αθηνών. Πηγή: WIKIPEDIA
---------------------------------------------------------------------------------------

Ο Θουκυδίδης, στον Επιτάφιο Λόγο βάζει τον Περικλή, με αφορμή την ταφή των πρώτων νεκρών του πολέμου, να εκθειάζει το αθηναϊκό πολιτικό σύστημα και γενικά τα επιτεύγματα της πόλης δεικνύοντας με τον καλύτερο τρόπο την εσωτερική νομιμοποίηση που επιδίωξε να αποσπάσει η στρατηγική του. Το τελευταίο δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση ειδικά από τη στιγμή που ο πελοποννησιακός στρατός εισέβαλλε στην Αττική καταστρέφοντας την ύπαιθρο και επιδιώκοντας μια αποφασιστική μάχη με τους Αθηναίους. Οι τελευταίοι, με την καθοδήγηση του Περικλή αποσύρθηκαν μέσα στην ασφάλεια των τειχών τους και δεν αποτόλμησαν έξοδο προς αντιμετώπιση των εισβολέων.