Διδάγματα από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο

Θα πρέπει να ήταν εξαιρετικά δύσκολο για τους Αθηναίους να βλέπουν τους εχθρούς τους να καταστρέφουν την αθηναϊκή γη και να μην κάνουν τίποτα αφού είναι γνωστό το αρχαίο ελληνικό ήθος περί ανδρείας και υπεράσπισης βωμών κι εστιών (Πλατιάς 2007, σελ. 107). Δεν ήταν δειλοί, το αντίθετο. Απλούστατα εκτελούσαν την ιδιοφυή στρατηγική του Περικλή η οποία απέφευγε συστηματικά την μάχη εκ του σύνεγγυς με το άρτια εκπαιδευμένο σπαρτιατικό πεζικό, και χρησιμοποιούσε το αθηναϊκό ναυτικό για να εξαπολύσει κλιμακωτά αντίποινα στις πελοποννησιακές ακτές και να παρεμποδίσει το εμπόριο των Πελοποννησίων, ενέργειες οι οποίες αύξαναν προοδευτικά το κόστος του πολέμου για την Σπάρτη και τους συμμάχους της που διέθεταν περιορισμένα οικονομικά μέσα (Πλατιάς 2007, σελ. 104). «Αν έρθουν να εισβάλλουν στο έδαφός μας, θα πάμε εμείς, με τα πλοία μας, στα δικά τους εδάφη. Και η λεηλασία ενός μέρους της Πελοποννήσου θα έχει πολύ σοβαρότερες συνέπειες από τη λεηλασία ολόκληρης της Αττικής» (Θουκυδίδου Ιστορία, Α’ 143).

Ουσιαστικά, η αθηναϊκή αποτροπή είναι διττή καθώς επιτυγχάνεται με την άρνηση της επιτυχίας του αντιπάλου μέσω των απόρθητων τειχών και την εξαπόλυση αντιποίνων κλιμακωτά ώστε να προκαλέσει αισθητό κόστος στην Σπάρτη (Πλατιάς 2007, σσ. 105-109).

Πράγματι, η στρατηγική του Περικλή στην πρώτη φάση του πολέμου λειτούργησε άψογα καθώς οι Πελοποννήσιοι δεν κατόρθωσαν να παρασύρουν σε μια αποφασιστική μάχη τους Αθηναίους ώστε να τους εξοντώσουν, αλλά, αντίθετα, υπέστησαν μια δεινή ήττα στην Σφακτηρία το 425 π.Χ. καθώς αιχμαλωτίστηκαν οι Σπαρτιάτες στρατιώτες που είχαν σταλεί εκεί (Πλατιάς 2007, σελ. 109). Φυσικά, οι Αθηναίοι δε νίκησαν τους Σπαρτιάτες αλλά τους έδειξαν πως δεν μπορούσαν και να ηττηθούν από αυτούς, ενώ παράλληλα τους αύξαναν το κόστος του πολέμου. Η σπαρτιατική ηγεσία αναλογιζόμενη πως ουσιαστικά δεν μπορούσε να σπάσει τον κύκλο της αθηναϊκής ισχύος ζήτησε ειρήνη (Ειρήνη του Νικία 421 π.Χ.) (Κολιόπουλος 2008, σσ. 60-61). Η υψηλή στρατηγική του Περικλή για την ώρα είχε θριαμβεύσει, αφού ο ίδιος είχε αναλύσει προσεκτικά τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα Αθήνας και Σπάρτης και σχεδίασε μια στρατηγική που εκμεταλλευόταν τα πρώτα υπέρ της πόλης του κι απέκρυπτε τα μειονεκτήματά της.

Η ορθότητα της στρατηγικής του Περικλή έγινε περισσότερο κατανοητή όταν ο ίδιος εξέλειπε από την ηγεσία της πόλης του, λόγω του λοιμού που την έπληξε. Τελικά, ο αντικαταστάτης του, Αλκιβιάδης, δεν τήρησε την λεπτή ισορροπία μεταξύ σκοπών και μέσων, με αποτέλεσμα την άκρως δαπανηρή και αχρείαστη Σικελική Εκστρατεία που εξελίχθηκε σε απόλυτη καταστροφή για την Αθήνα (413 π..Χ) (Κολιόπουλος 2008, σελ. 63). Η υπερεξάπλωση που απέφευγε συνετά ο Περικλής ήταν πλέον γεγονός. Η ολοκληρωτική απώλεια του αθηναϊκού εκστρατευτικό σώματος και η μετέπειτα εγκατάλειψη της στρατηγικής διατήρησης του status quo από πλευράς Αθήνας άνοιξε τον δρόμο για την είσοδο των Περσών στα ελληνικά πράγματα στο πλευρό των Σπαρτιατών. Εφ' εξής οι Αθηναίοι θα ακροβατούσαν μεταξύ επιβίωσης και πλήρους καταστροφής. Η τελική τους ήττα το 404 π..Χ οφείλεται, όπως υποστήριξε ο ίδιος ο Θουκυδίδης, στο γεγονός πως οι Αθηναίοι εγκατέλειψαν την στρατηγική του Περικλή (Πλατιάς 2007, σελ. 126). Οι όροι της νικήτριας Σπάρτης ήταν οι αναμενόμενοι: Κατεδάφιση των Μακρών Τειχών, παράδοση ολόκληρου του αθηναϊκού στόλου πλην δώδεκα τριήρεων, προσχώρηση στην Πελοποννησιακή Συμμαχία με ταυτόχρονη διάλυση της αυτοκρατορίας (Mosse-Gourbeillon 2009, σελ. 296).

Βιβλιογραφία:

-Kολιόπουλος Κ., Η στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, 2008.
-Πλατιάς Α., Διεθνείς σχέσεις και στρατηγική στον Θουκυδίδη, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα, 2007.
-Mosse C.-Schnapp Gourbeillon A., Επίτομη ιστορία της αρχαίας Ελλάδας (2000-31 π.Χ.), Εκδόσεις Δ.Ν. Παπαδήμα, Αθήνα, 2009.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition