Ο τρόπος του Ερντογάν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο τρόπος του Ερντογάν

Η άνοδος και η κυριαρχία του Ισλαμιστή αναμορφωτή της Τουρκίας
Περίληψη: 

Η μεγάλη πρόκληση για τον Ερντογάν κατά την επόμενη δεκαετία, καθώς ο ατομικισμός μεγαλώνει στην Τουρκία και ο ισλαμοφοβικός λαϊκισμός αυξάνεται στην Ευρώπη, θα είναι να πείσει τους ψηφοφόρους ότι η ιστορία του μπορεί να συνεχίσει να εμπνέει, και ότι μόνο η ασυναγώνιστη ικανότητά του μπορεί να οδηγήσει την Τουρκία στην ασφάλεια.

Ο KAYA GENC είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Under the Shadow: Rage and Revolution in Modern Turkey [1].

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι ο πιο αινιγματικός πολιτικός που αναδύθηκε στην 96χρονη ιστορία της Τουρκίας. Είναι πολωτικός και δημοφιλής, αυταρχικός και πατρικός, υπολογιστής και ασαφής. Η ιδεολογία του Ερντογάν μετατοπίζεται κάθε λίγα χρόνια και φαίνεται να συνθέτει τον δικό του οδικό χάρτη καθώς προχωράει. Είναι ευέξαπτος: Αρπάζει πακέτα τσιγάρων από πολίτες για να προσπαθήσει να τους αναγκάσει να κόψουν το κάπνισμα, κατσαδιάζει δημοσιογράφους που του απευθύνουν δύσκολες ερωτήσεις, και κάποτε έφυγε από την σκηνή μετά από μια θυμωμένη ανταλλαγή [λόγων] με τον Ισραηλινό πρόεδρο στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός. Αλλά μπορεί επίσης να είναι εξαιρετικά υπομονετικός. Του πήρε 16 χρόνια για να σφυρηλατήσει αυτό που αποκαλεί «η νέα Τουρκία», μια οικονομικά αυτοδύναμη χώρα με περιθωριοποιημένη αντιπολίτευση και υποτακτικό Τύπο.

01062020-1.jpg

Ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις 26 Ιανουαρίου 2020. Presidential Press Office/Handout via REUTERS
------------------------------------------------------------------

Αυτός ο συνδυασμός θυμού και ηρεμίας κατέστησε τον Ερντογάν όλο και πιο επιτυχημένο στην κάλπη. Έγινε πρωθυπουργός το 2003, αφού το κόμμα του κέρδισε το 34% των ψήφων, και μέχρι το 2011 το μερίδιό του ανήλθε σε λίγο λιγότερο από 50%. Το 2014, όταν κατέβηκε για πρόεδρος προκειμένου να συγκεντρώσει την εξουσία του, περισσότεροι από τους μισούς Τούρκους που πήγαν στην κάλπη ψήφισαν υπέρ του. Το έκαναν και πάλι το 2018, οπότε και ψήφισαν επίσης να καταργηθεί γενικά η θέση του πρωθυπουργού.

Ο Ερντογάν έχει μετατρέψει την λαϊκή του εντολή σε εξουσία και έχει χρησιμοποιήσει αυτήν την εξουσία για να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις της Τουρκίας με τον υπόλοιπο κόσμο. Έχει επεκτείνει την τουρκική επιρροή στην Συρία και το βόρειο Ιράκ και έχει μετατοπίσει την Τουρκία [2] -μέλος του ΝΑΤΟ- προς την Κίνα, το Ιράν και την Ρωσία. Η χρήση της εξουσίας του έχει επίσης δημιουργήσει διαφωνίες μεταξύ των φεμινιστών, των αριστερών και της κοσμικής μεσαίας τάξης. Στην θητεία του Ερντογάν, η Τουρκία έχει γίνει η μεγαλύτερη φυλακή για δημοσιογράφους παγκοσμίως. Φυλακίζονται επίσης κινηματογραφιστές, μυθιστοριογράφοι, φωτογράφοι και ακαδημαϊκοί. Η Τουρκία έχει απαγορεύσει τις πορείες των γκέι και τρανσέξουαλ από το 2015. Το Wikipedia έχει μπλοκαριστεί από το 2017 [στμ: επετράπη πάλι πρόσφατα].

Μετά από μια οικονομική κρίση που άρχισε νωρίτερα φέτος, οι υποψήφιοι που ευθυγραμμίστηκαν με τον Ερντογάν έχασαν υποστήριξη στις τοπικές εκλογές. Αλλά ακόμα και καθώς η γοητεία του κόμματός του μειώνεται, ο Ερντογάν ίσως να κερδίσει μια τρίτη προεδρική θητεία το 2023. Αν συμβεί αυτό και ο Ερντογάν εγκαταλείψει το αξίωμά του το 2028, θα μείνει στην ιστορία ως ο δεύτερος πιο μακρόχρονος πρόεδρος της Τουρκίας, μόλις ένα έτος λιγότερο από την διακυβέρνηση του Κέμαλ Ατατούρκ.

Ο Ατατούρκ [3], «πατέρας των Τούρκων», ήταν ένας Οθωμανός στρατηγός που κατάργησε το χαλιφάτο το 1924 και εκσυγχρόνισε την Τουρκία με την βία κατά την δεκαετία του 1930. Κάτω από το μονοκομματικό του καθεστώς, ο Ατατούρκ σφυρηλάτησε ένα σύγχρονο έθνος-κράτος από τις στάχτες μιας καταρρακωμένης αυτοκρατορίας, οικοδόμησε μια σύγχρονη γραφειοκρατία, στήριξε την δημιουργία μιας τουρκικής αστικής τάξης, και έπεισε ένα μουσουλμανικό έθνος να επιτρέψει [να εισέλθει] Δυτική νεωτερικότητα στην ζωή του. Ο Ερντογάν επέκρινε αρχικά την συγκεντρωτική αναμόρφωση της Τουρκίας από τον Ατατούρκ, κατηγορώντας τον για το αλαζονικό ύφος της διακυβέρνησής του. Αλλά από το 2008, όταν ο Ερντογάν άρχισε να πρέπει να εξισορροπεί διάφορες παρατάξεις της γραφειοκρατίας, και ακόμη περισσότερο μετά το 2013, όταν οι Τούρκοι κατέβηκαν στις δημόσιες πλατείες για να διαμαρτυρηθούν για τις πολιτικές του, ο Ερντογάν υιοθέτησε εντυπωσιακά παρόμοιες μεθόδους. Κατά ειρωνικό τρόπο, ο πολιτικός από τον οποίον πρώτα προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί, είναι εκείνος που έχει καταλήξει να του μοιάζει περισσότερο.

ΝΕΟΣ ΤΟΥΡΚΟΣ

Ο Ερντογάν γεννήθηκε το 1954, 16 χρόνια μετά τον θάνατο του Ατατούρκ, στην Κασίμπασα, μια σκληρή συνοικία της Κωνσταντινούπολης με ανοιχτές αποχετεύσεις και λασπωμένους δρόμους, φημισμένη για τους πυροσβέστες της, τους πορτοφολάδες της και τους Ρομά μουσικούς της. Γιος του καπετάνιου του πορθμείου, ο Ερντογάν έβγαζε χαρτζιλίκι με την πώληση τουρκικών κουλουριών (bagels) τις ώρες που δεν σπούδαζε σε θρησκευτική σχολή. Στον δρόμο του προς το σπίτι, καθώς έπεφτε το σούρουπο στην Κωνσταντινούπολη, χρησιμοποιούσε το κατάστρωμα ενός φορτηγού πλοίου που ήταν αγκυροβολημένο στον Κεράτιο Κόλπο για να ασκηθεί στην απαγγελία του Κορανίου, κερδίζοντας επαίνους για την ρητορική του. Αλλά ο Ερντογάν έπαιζε επίσης ποδόσφαιρο, ονειρευόταν μια καριέρα στον αθλητισμό, και εξεγειρόταν εναντίον της πατριαρχίας: Οι συμπατριώτες του ισλαμιστές δεν ενέκριναν τα αθλητικά σορτς του, και ο πατέρας του τού ζήτησε να αποκτήσει μια κανονική δουλειά.