Τι θέλει το Ιράν στο Αφγανιστάν

Οι διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του μακροχρόνιου πολέμου μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης του Αφγανιστάν και των Ταλιμπάν κινούνται αργά-αργά, στιγματισμένες από σπασμούς βίας. Οι Ταλιμπάν και το Ισλαμικό Κράτος στην Επαρχία Khorasan (ISKP) συχνά εξαπολύουν επιθέσεις εναντίον των αφγανικών δυνάμεων ασφαλείας και αμάχων, με το ISKP να στοχεύει συχνά σιιτικές κοινότητες. Οποιαδήποτε διευθέτηση πιθανότατα θα απαιτεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες να αποσύρουν τα περισσότερα στρατεύματα μάχης από την χώρα. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, είναι πρόθυμος να φύγει από το Αφγανιστάν μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες και σκοπεύει να επανεξετάσει [1] αρκετές επιλογές για τη μείωση των επιπέδων των στρατευμάτων, κάτι που θα μπορούσε εύκολα να συμβεί μέχρι το τέλος του έτους.

Ο ταξίαρχος Esmail Qaani, ο νέος διοικητής της Ιρανικής Δύναμης Quds, στην Τεχεράνη, τον Φεβρουάριο του 2020. Wana News Agency / Reuters
-------------------------------------------------------------

Μια μειωμένη αμερικανική παρουσία θα μπορούσε να δώσει στο Ιράν ένα άνοιγμα για να επεκτείνει την επιρροή του στο Αφγανιστάν. Η Τεχεράνη ήταν από καιρό επιφυλακτική για την αστάθεια στον ανατολικό γείτονά της -δεκαετίες συγκρούσεων οδήγησαν εκατοντάδες χιλιάδες Αφγανούς πρόσφυγες στο Ιράν- και μέχρι στιγμής απέφυγε να αναλάβει τα είδη παρεμβατικών ενεργειών εκεί όπως έχει κάνει στο Ιράκ, την Συρία και την Υεμένη όπου επιχειρούν οι πληρεξούσιοί του. Όμως το Ιράν θα έχει πλέον περισσότερο περιθώριο ελιγμών και θα μπορούσε να μπει στον πειρασμό να παρέμβει πιο δυναμικά στις αφγανικές υποθέσεις, τόσο για να προστατεύσει τα εσωτερικά του συμφέροντα όσο και για να υπονομεύσει τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών.

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ

Η Τεχεράνη και η Ουάσιγκτον έχουν αντιπαρατεθεί σε πολλά μέρη της Μέσης Ανατολής, αλλά έχουν κοινούς στόχους στο Αφγανιστάν. Το Ιράν υποστήριξε τις προσπάθειες των ΗΠΑ μετά την εισβολή στα τέλη του 2001, βοηθώντας στην οικοδόμηση του συνασπισμού που θα αντικαταστήσει τους Ταλιμπάν στην Καμπούλ. Σε πρώιμες διαπραγματεύσεις μετά την εισβολή, Ιρανοί αξιωματούχοι επέμειναν στην σημασία της διεξαγωγής δημοκρατικών εκλογών [2] στην μετά τους Ταλιμπάν περίοδο. Σήμερα, ούτε το Ιράν ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καμία επιθυμία να δουν το ISKP να ισχυροποιείται στην χώρα.

Το Ιράν απαιτεί σταθερότητα στο Αφγανιστάν. Οι δύο χώρες μοιράζονται πορώδη σύνορα, και οι συνέπειες της αναταραχής στο Αφγανιστάν διαχέονται συχνά στο ιρανικό έδαφος. Το Ιράν φιλοξενεί εκατοντάδες χιλιάδες Αφγανούς πρόσφυγες. Είναι επίσης βασική οδός για το λαθρεμπόριο οπιοειδών στην Ευρώπη. Οι δύο χώρες ήρθαν στο χείλος του πολέμου στο αποκορύφωμα της κυριαρχίας των Ταλιμπάν στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν, τον Σεπτέμβριο του 1998, οι Ταλιμπάν σκότωσαν [3] αρκετούς Ιρανούς διπλωμάτες στην πόλη Mazar-e Sharif στο βόρειο Αφγανιστάν. Οι ηγέτες του Ιράν ορκίστηκαν εκδίκηση και ανέπτυξαν χιλιάδες στρατιώτες στην παραμεθόρια περιοχή.

Η μακροχρόνια δυσπιστία για τους Ταλιμπάν ενημερώνει το ιρανικό σκεπτικό σχετικά με το αποτέλεσμα των ενδο-αφγανικών συζητήσεων σε αυτό το στάδιο. Η Τεχεράνη φοβάται τα πιο σκληροπυρηνικά στοιχεία των Ταλιμπάν και θέλει αυτές οι φατρίες, που είναι συχνά κοντά στο Πακιστάν και την Σαουδική Αραβία, να παραμείνουν μακριά από την εξουσία σε μια νέα κεντρική κυβέρνηση. Τα πιο σκληροπυρηνικά στοιχεία των κατά κύριο λόγο Σουνιτών Ταλιμπάν, αν και ίσως όχι τόσο ενθουσιώδη όσο το ISKP, είναι ελάχιστα θετικά διατεθειμένα προς το Ιράν, τον βαρέων βαρών Σιίτη της περιοχής -και το αίσθημα είναι αμοιβαίο. Ωστόσο, εάν η συνεργασία με μια κεντρική κυβέρνηση στην Καμπούλ που περιέχει στοιχεία των Ταλιμπάν θα βοηθήσει την Τεχεράνη να διαφυλάξει τα ουσιώδη συμφέροντά της, η Τεχεράνη είναι πρόθυμη να το πράξει. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια το Ιράν προσπάθησε να επιδιορθώσει και να ενισχύσει την σχέση του με ορισμένες φατρίες των Ταλιμπάν μέσω πρωτοβουλιών οικονομικών, διπλωματικών και ασφαλείας.

Τα κύρια πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα του Ιράν στο Αφγανιστάν περιλαμβάνουν την διατήρηση της πρόσβασης των ιρανικών αγαθών στην αφγανική αγορά και την προστασία από την αστάθεια κατά μήκος των συνόρων του. Η ιρανική οικονομία εξακολουθεί να υποφέρει από τις επιπτώσεις των κυρώσεων των ΗΠΑ και από τις διαταραχές της κρίσης της [ασθένειας] COVID-19. Αξιωματούχοι ανησυχούν ότι το χάος στο Αφγανιστάν μπορεί να ωθήσει ένα άλλο κύμα προσφύγων πέρα από τα σύνορα και ότι το Ιράν δεν θα είναι σε θέση να αντέξει την αναστάτωση. Η COVID-19 έχει επιδεινώσει τη μακροχρόνια κακουχία και την φτώχεια μεταξύ των προσφύγων στο Ιράν που έχουν ήδη αγωνιστεί για πρόσβαση στην απασχόληση και την υγειονομική περίθαλψη. Το Ιράν έχει απελάσει χιλιάδες [4] Αφγανούς, αλλά [ενδεχόμενη] περισσότερη βία θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέα εισροή [μεταναστών]. Ως εκ τούτου, το Ιράν ευνοεί σε μεγάλο βαθμό το status quo, το οποίο παρέχει τουλάχιστον ένα ελάχιστο ποσοστό σταθερότητας που επιτρέπει στην Τεχεράνη να επικεντρωθεί σε άλλες προτεραιότητες οι οποίες θεωρούνται πιο επείγουσες, ειδικά καθώς η χώρα αντιμετωπίζει ένα ακόμα ισχυρό κύμα [5] μολύνσεων από τον νέο κορωνοϊό και καθημερινούς θανάτους σε αριθμούς ρεκόρ.

Υπάρχουν, ωστόσο, περιστάσεις υπό τις οποίες το Ιράν μπορεί να αισθάνεται υποχρεωμένο να παρέμβει στις αφγανικές υποθέσεις. Η Τεχεράνη μπορεί να το πράξει αν βρει ως απαράδεκτη μια κεντρική κυβέρνηση που ιδρύθηκε στην Καμπούλ μετά από μια διευθέτηση μέσω διαπραγμάτευσης, στην οποία [κυβέρνηση], για παράδειγμα, οι σκληροπυρηνικές παρατάξεις των Ταλιμπάν διαδραματίζουν ηγετικό ρόλο και προσπαθούν να αμφισβητήσουν τα ιρανικά συμφέροντα στο Αφγανιστάν.