Το παράδειγμα Scowcroft

Λίγοι αξιωματούχοι στην αμερικανική ιστορία έπαιξαν τόσο σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της εξωτερικής και εθνικής πολιτικής ασφάλειας των ΗΠΑ όσο ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας, Brent Scowcroft, ο οποίος πέθανε στις 6 Αυγούστου. Ίσως κανένας δεν καθοδήγησε τόσους νέους ανθρώπους (συμπεριλαμβανομένου εμού) που θα πήγαιναν σε ανώτερες θέσεις στην κυβέρνηση -μια συχνά παραβλεφθείσα διάσταση της πλούσιας κληρονομιάς του Scowcroft.

Ο πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, Brent Scowcroft, στο γραφείο του στην Ουάσιγκτον, τον Ιανουάριο του 2001. Stuart Conway / Camera Press / Redux
--------------------------------------------------

Η εποχή του Scowcroft ως συμβούλου εθνικής ασφάλειας υπό τον πρόεδρο George H. W. Bush, κατά την ιστορική περίοδο 1989-1993, είναι δικαίως ξακουστή. Αλλά για να εκτιμήσουμε πλήρως ό,τι εκείνος έφερε σε αυτό που ήταν η δεύτερη θητεία του στην δουλειά, είναι σημαντικό να θυμηθούμε την πρώτη του, υπό τους προέδρους Richard Nixon και Gerald Ford. Ο Scowcroft έγινε αναπληρωτής του συμβούλου εθνικής ασφάλειας Henry Kissinger τον Ιανουάριο του 1973 και στην συνέχεια διαδέχθηκε τον Kissinger τον Νοέμβριο του 1975. Επειδή ο Kissinger είχε διπλό ρόλο ως Υπουργός Εξωτερικών και Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας από τον Σεπτέμβριο του 1973 έως τον Νοέμβριο του 1975, ο Scowcroft ουσιαστικά διοικούσε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (NSC) μόνος του για περισσότερα από δύο ταραχώδη χρόνια.

Εάν η πρόκληση που αντιμετώπισαν οι Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον πρώτο πρόεδρο Μπους ήταν το πώς να διαχειριστούν τις επικές ευκαιρίες που δημιουργήθηκαν από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η πρόκληση υπό τον Νίξον και τον Φορντ ήταν το πώς να διαχειριστούν μια σειρά ιστορικών κρίσεων και καταστροφών. Κατά κάποιον τρόπο, η τελευταία ήταν μια μεγαλύτερη δοκιμασία για το κουράγιο του Scowcroft από όσο η πρώτη. Αυτή η δοκιμασία διαμόρφωσε και την άποψή του για τον σωστό ρόλο του συμβούλου εθνικής ασφάλειας και έθεσε τα θεμέλια για την απαράμιλλη επιτυχία του σε αυτόν -επιτυχία που έχει κάνει τον Scowcroft το φιλόδοξο υπόδειγμα για κάθε σύμβουλο εθνικής ασφάλειας έκτοτε.

ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ

Δείτε όλα όσα συνέβησαν κατά την διάρκεια της πρώτης θητείας του Scowcroft στο NSC. Στις 20 Ιουλίου 1974 ξέσπασε πόλεμος μεταξύ δύο συμμάχων του ΝΑΤΟ αφότου ένα πραξικόπημα που υποστηρίχθηκε από την Ελλάδα στην Κύπρο προκάλεσε τουρκική εισβολή και την επακόλουθη διχοτόμηση του νησιού (που διαρκεί μέχρι σήμερα). Μόλις τρεις εβδομάδες αργότερα, το σκάνδαλο Watergate κατέληξε στην παραίτηση του Νίξον. Έναν μήνα μετά από αυτό, ο Ford πυροδότησε μια πολιτική καταιγίδα δίνοντας χάρη στον Νίξον.

Μετά το Γουότεργκεϊτ, τον Νοέμβριο 1974 εκλέχθηκε ένα πολύ πιο θεληματικό Κογκρέσο και ήταν αποφασισμένο να περιστείλει αυτό που θεωρούσε ως υπερβολική προεδρική εξουσία. Αυτό έφερε τόσο νέα νομοθεσία για τις πολεμικές εξουσίες όσο και την αντίθεση σε συγκεκριμένες προεδρικές ενέργειες -όπως η άρνηση υποστήριξης του αιτήματος του Ford για υλική βοήθεια προς την κυβέρνηση του Νοτίου Βιετνάμ. Αυτή η κίνηση συνέβαλε στον χαοτικό αγώνα για εκκένωση της Σαϊγκόν, που ολοκληρώθηκε στις 30 Απριλίου 1975, όταν το τελευταίο ελικόπτερο απογειώθηκε από την οροφή της πρεσβείας των ΗΠΑ. Λιγότερο από δύο εβδομάδες αργότερα, στην Καμπότζη, οι Khmer Rouge (οι Κόκκινοι Χμερ) -οι οποίοι είχαν πάρει την εξουσία νωρίτερα τον Απρίλιο- κατέλαβαν ένα αμερικανικό εμπορικό πλοίο, το Mayaguez και το πλήρωμά του από 38 άτομα, με αποτέλεσμα μια αμερικανική στρατιωτική επιχείρηση διάσωσης στην οποία σκοτώθηκαν 41 Αμερικανοί υπηρετούντες. Στην Αφρική, μετά από εντολή της Μόσχας στα τέλη του 1975, 4.000 Κουβανοί στρατιώτες έφτασαν στην Αγκόλα για να γείρουν την ισορροπία προς τον σοβιετικό πελάτη σε έναν εμφύλιο πόλεμο, και το Κογκρέσο, ενεργώντας ξανά για να περιορίσει την εξουσία του προέδρου, απαγόρευσε στην Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (Central Intelligence Agency, CIA) να παρέχει μυστική βοήθεια την αντι-σοβιετική πλευρά. (Μέχρι το τέλος του έτους, υπήρχαν περισσότεροι από 36.000 Κουβανοί στρατιωτικοί στην Αγκόλα). Άλλες κρίσεις το 1976 περιελάμβαναν τη ναυτική απομάκρυνση Αμερικανών πολιτών από τον Λίβανο τον Ιούνιο και την δολοφονία δύο Αμερικανών στρατιωτών από τις δυνάμεις της Βόρειας Κορέας, που οδήγησαν σε αντιπαράθεση στην αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη (DMZ).

Παρά τις πολλές κρίσεις κατά την διάρκεια της ηγεσίας του Scowcroft στο NSC υπό τον Ford, υπήρξαν τουλάχιστον δύο μακροπρόθεσμα επιτεύγματα. Το πρώτο ήταν η συμφωνία ΗΠΑ-Σοβιετικής Ένωσης για το βασικό πλαίσιο μιας δεύτερης συμφωνίας στρατηγικών όπλων, η οποία έτυχε διαπραγμάτευσης σε μια σύνοδο κορυφής στο Βλαδιβοστόκ τον Νοέμβριο του 1974 (και τελικά υπογράφηκε το 1979). Το δεύτερο ήταν η υπογραφή των Συμφωνιών του Ελσίνκι την 1η Αυγούστου 1975. Το Ελσίνκι επικύρωσε το πολιτικό και στρατιωτικό status quo μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά επίσης, μέσω των διατάξεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα στις οποίες συμφώνησε η Μόσχα, έδωσε νομιμότητα σε αντιφρονούντες που επεδίωκαν την εφαρμογή αυτών των διατάξεων τόσο στην Ανατολική Ευρώπη όσο και στην Σοβιετική Ένωση. Εκ των υστέρων, κατέστη σαφές ότι οι Συμφωνίες του Ελσίνκι ήταν το πιο σημαντικό πρώιμο ορόσημο στην πορεία προς την δραματική αλλαγή μέσα στην σοβιετική αυτοκρατορία.

Αν και ο Κίσινγκερ ήταν ο κύριος διαπραγματευτής με τους Σοβιετικούς και άλλες ξένες κυβερνήσεις κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου, ο Σκόουκροφτ ήταν στο επίκεντρο της διαχείρισης των κρίσεων και της υποστήριξης του προέδρου. Σε μια εξαιρετικά παραγωγική συνεργασία, οι Kissinger και Scowcroft όχι μόνο χάραξαν τον δρόμο τους από τις τελευταίες μέρες του Βιετνάμ, την Κυπριακή κρίση, τον εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου και πολλές άλλες καθημερινές καταιγίδες˙ είχαν επίσης το βλέμμα τους στην μακροπρόθεσμη στρατηγική και τα συμφέροντα των ΗΠΑ, θέτοντας τα θεμέλια για τον μελλοντικό έλεγχο των στρατηγικών όπλων και την ενδεχόμενη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.

Τα είδα όλα αυτά από πρώτο χέρι γιατί ο Scowcroft με δανείστηκε από την CIA την άνοιξη του 1974 για να αναλάβω το γραφείο για την Σοβιετική Ένωση στο NSC. Η συμμετοχή στο NSC σε εκείνους τους τελευταίους μήνες της διοίκησης του Νίξον ήταν, όπως έλεγα συχνά στον Μπρεντ, σαν να εντάσσεσαι ως μούτσος στον Τιτανικό αφότου χτύπησε το παγόβουνο. Εκείνες τις μέρες, αποκαλούσα το αφεντικό μου ως «Υποστράτηγος Scowcroft» -όχι Brent, όπως θα έκανα αργότερα- και μια πρόσκληση στο γραφείο του στην Δυτική Πτέρυγα σπάνια σήμαινε καλά νέα. Ωστόσο, όπως και για πολλούς άλλους, μου έδωσε την ευκαιρία να μάθω στο «πόδι» αυτού του δάσκαλου: πώς να ενημερώνω, να συμβουλεύω και να υποστηρίζω έναν πρόεδρο˙ πώς να διαχειρίζομαι την διαδικασία μεταξύ υπηρεσιών˙ και πώς να αντιμετωπίζω τον επείγοντα χαρακτήρα του σήμερα, ενώ επίσης να σκέπτομαι στρατηγικά για το μέλλον.

Πιστεύω ότι εκείνες οι δύσκολες μέρες κατά το τελευταίο έτος της διοίκησης του Νίξον και καθ' όλη την διάρκεια της προεδρίας του Ford διαδραμάτισαν μεγάλο ρόλο στην διαμόρφωση της άποψης του Scowcroft για την προεδρική [διαδικασία] λήψης αποφάσεων και τον ρόλο του συμβούλου εθνικής ασφάλειας. Στο εξωτερικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρήθηκαν αποδυναμωμένες από το Βιετνάμ και το Watergate. Εγχωρίως, η εμπιστοσύνη του κοινού στην προεδρία είχε περιοριστεί, το Κογκρέσο ήταν εχθρικό και αποφασισμένο να ανακτήσει αυτό που θεωρούσε ως χαμένη εξουσία, και ένας μη εκλεγμένος πρόεδρος κατέβαινε στις εκλογές ενώ ήταν επιβαρυμένος από την χάρη [που έδωσε] στον Νίξον και την παραπαίουσα οικονομία. Εν τω μεταξύ, η πολιτική της détente [ύφεσης] των Nixon-Kissinger απέναντι στην Σοβιετική Ένωση δέχτηκε αυξανόμενη επίθεση από τους Ρεπουμπλικάνους συντηρητικούς όπως ο Ρόναλντ Ρέιγκαν.

Η πάροδος του χρόνου έχει ξεθωριάσει τις αναμνήσεις για το πόσο δύσκολα ήταν εκείνα τα χρόνια. Αλλά οι πιέσεις ήταν εξαιρετικές. Μέσα από όλα αυτά, ο Scowcroft ήταν ψύχραιμος, καταδεκτικός, και επικεντρωμένος αδιάκοπα στην προστασία της χώρας και της προεδρίας. Είμαι πεπεισμένος ότι εκείνη η εποχή της δοκιμασίας τον προετοίμασε για την εποχή των ευκαιριών που θα ερχόταν δεκάδες χρόνια αργότερα.

ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ

Πολλά έχουν γραφτεί για τον ρόλο του Scowcroft στα αξιοσημείωτα γεγονότα που έλαβαν χώρα από το 1989 έως το 1992. Επειδή το αποτέλεσμα ήταν τόσο θετικό για τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι εύκολο να ξεχάσουμε πόσο επικίνδυνες ήταν αυτές οι εξελίξεις καθώς ξεδιπλώνονταν. (Κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου, υπηρέτησα ως αναπληρωτής του Μπρεντ στο NSC και στην συνέχεια ως διευθυντής της Central Intelligence). Ο Μπους δεν γιόρταζε καθώς κατέρρευσε το Τείχος του Βερολίνου επειδή αντιλαμβανόμασταν την επικίνδυνη κατάσταση του Σοβιετικού προέδρου Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στην χώρα του. Αν ο Γκορμπατσόφ είχε αντιμετωπίσει απόπειρα πραξικοπήματος από την KGB, τον σοβιετικό στρατό, και το Κομμουνιστικό Κόμμα τον Νοέμβριο του 1989, όταν το τείχος κατέρρευσε, αντί για σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, η απόπειρα θα μπορούσε να είχε πετύχει -πιθανώς με αιματηρές συνέπειες για την Ανατολική Ευρώπη.

Μια άλλη ανησυχία ήταν τι θα μπορούσε να συμβεί καθώς η Σοβιετική Ένωση άρχισε να καταρρέει. Θα υπήρχε εμφύλιος πόλεμος; Θα μπορούσε ο στρατός να διχαστεί και να υποστηρίξει τη μια παράταξη ή μια άλλη; Τι γίνεται με την τύχη των 40.000 πυρηνικών όπλων; Δεν υπάρχει προηγούμενο στην ιστορία μιας μεγάλης αυτοκρατορίας που κατέρρευσε χωρίς έναν μεγάλο πόλεμο. Μόλις πρόσφατα ο Μπους (μαζί με τον Scowcroft, τον υπουργό Εξωτερικών Τζέιμς Μπέικερ, τον υπουργό Άμυνας, Ντικ Τσέινι, και τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ, Κόλιν Πάουελ) άρχισαν να λαμβάνουν την δέουσα αναγνώριση του ρόλου τους στην διαχείριση εκείνου του αποτελέσματος. Το ότι η δομή εθνικής ασφάλειας διατήρησε την συνοχή, την πειθαρχία και την εστίασή της σε εκείνες τις επικίνδυνες στιγμές οφειλόταν κυρίως, φυσικά, στον ίδιο τον Μπους, αλλά επίσης και στον Scowcroft.

Ο Scowcroft έπαιξε επίσης βασικό ρόλο στον Πόλεμο του Κόλπου, ενορχηστρώνοντας και συντονίζοντας το έργο του κράτους, της άμυνας, και της CIA, παρέχοντας παράλληλα ορθές στρατιωτικές συμβουλές. Μέχρι το φθινόπωρο του 1990, είχαμε πάνω από 200.000 στρατιώτες στην Σαουδική Αραβία, αλλά δεν φαίνεται να υπήρχε πολύς ενθουσιασμός στο Πεντάγωνο για την έναρξη μιας επίθεσης για την απελευθέρωση του Κουβέιτ από τον Σαντάμ Χουσεΐν. Ο Μπους έγινε ανυπόμονος και επέμεινε σε ένα επιθετικό σχέδιο για την επίτευξη αυτού του στόχου. Ο Scowcroft τον προειδοποίησε ότι ο στρατός θα έρθει με ένα αίτημα για τόσο μεγάλες δυνάμεις που θα έκανε τα μάτια του να δακρύσουν -αλλά συμβούλεψε τον πρόεδρο να ακούσει και στην συνέχεια να συμφωνήσει σε ό, τι ήθελε ο στρατός, καθώς θα ήταν ο μόνος τρόπος για να κινηθεί. Όντως, ο στρατός ζήτησε βαριά θωρακισμένες μονάδες να μετακινηθούν από την Γερμανία στον Κόλπο˙ πολλαπλές επιθετικές ομάδες από αεροπλανοφόρα˙ και ενεργοποίηση τόσο της Εθνοφρουράς όσο και των Εφέδρων (ημέρες πριν από τις ενδιάμεσες εκλογές). Ακολουθώντας τις συμβουλές του Scowcroft, ο Μπους άκουσε τα αιτήματα και στην συνέχεια σηκώθηκε και είπε: «Τα έχετε. Ενημερώστε με αν χρειάζεστε περισσότερα». Στην συνέχεια, έφυγε αμέσως από το δωμάτιο, αφήνοντας όλους έκπληκτους εκτός από τον Scowcroft.

Ο Scowcroft είχε λόγο επίσης στο σχέδιο μάχης του στρατού. Η αρχική πρόταση του διοικητή ήταν για μετωπική επίθεση στον ιρακινό στρατό. Ο Scowcroft το θεώρησε αυτό ως «κακή συμβουλή» και πρότεινε μια εναλλακτική στρατηγική, μια αλυσιδωτή επίθεση που θα σαρώνει γύρω από τις τάξεις των Ιρακινών και θα τους περικυκλώνει. Το συζήτησε με τον πρόεδρο και στην συνέχεια κάλεσε ήσυχα τον Τσένι να ρίξει μια πιο προσεκτική ματιά. Ο Τσένι συμφώνησε και το σχέδιο άλλαξε σύμφωνα με τις κατευθύνσεις που είχε προτείνει ο Scowcroft.

Ο Bush και ο Scowcroft ήταν προσωπικά πολύ κοντά. Καθώς τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν στην Ανατολική Ευρώπη και στην Σοβιετική Ένωση την άνοιξη του 1989, έγινε φανερό πώς συμπλήρωσαν ο ένας τον άλλο. Και οι δύο ήθελαν να ενεργούν τολμηρά ως απάντηση σε αυτές τις εξελίξεις, πολύ πιο τολμηρά από την υπόλοιπη ομάδα. Ο Μπους ήθελε ιδιαίτερα να ανταποκριθεί στις αλλαγές της δομής των δυνάμεων από τον Γκορμπατσόφ στην Ανατολική Ευρώπη με παρόμοιες ιδιαίτερα εκτεταμένες αλλαγές στις δυνάμεις των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Το ένστικτό του τού είπε ότι έπρεπε να κάνει σημαντικές κινήσεις και, παρόλο που ο Μπους δεν ήταν ποτέ παρορμητικός, οι μεγαλύτερες αποφάσεις του ξεκίνησαν από το ένστικτό του. Σε μακρές ιδιωτικές συνομιλίες, θα έλεγε στον Scowcroft τι νόμιζε ότι πρέπει να κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες σε μια δεδομένη κατάσταση και ο Scowcroft θα έδινε τότε συγκεκριμένες προτάσεις για τη μετάφραση των ενστίκτων του προέδρου σε ενέργειες που είχαν στρατηγική λογική τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Ήταν μια εξαιρετική σχέση. Ο Bush και ο Scowcroft συναντήθηκαν για πρώτη φορά κατά την διάρκεια των δοκιμασιών στην δεκαετία του 1970. Πόση τύχη για τον κόσμο που συναντήθηκαν σε μια εποχή ιστορικών ευκαιριών.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ SCOWCROFT

Σε μια πρωτεύουσα γεμάτη με μεγάλους εγωισμούς και εύκαμπτες ραχοκοκαλιές, η χαμηλών τόνων, αυθόρμητη συμπεριφορά του Μπρεντ, η σταθερή ακεραιότητα και η κοινή αξιοπρέπειά του, αλλά και η αποφασιστικότητα και το ηθικό και πολιτικό θάρρος του τον ξεχώρισαν. Είχε αυτοπεποίθηση, αλλά όχι τον επιδεικτικό εγωισμό που βλέπουμε όλο και πιο συχνά. Αντίθετα, είχε την ήσυχη αυτοπεποίθηση που επιτρέπει σε έναν ηγέτη να δώσει σε άλλους πραγματική ευθύνη και πραγματική πίστωση για την επιτυχία, να αποφύγει να ρίξει μια τόσο μεγάλη σκιά που κανένας άλλος δεν μπορεί να αναπτυχθεί. Μεταξύ εκείνων που μεγάλωσαν και ωρίμασαν, που έγιναν σοφότεροι και πιο αποτελεσματικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ως αποτέλεσμα του να βρίσκονται στην τροχιά του Scowcroft, ήταν μελλοντικοί Υπουργοί Εξωτερικών και Άμυνας, Σύμβουλοι Εθνικής Ασφάλειας, βοηθοί και αναπληρωτές Υπουργοί, πρεσβευτές και επικεφαλής δεξαμενών σκέψης (think tanks).

Η προσωπική μετριοφροσύνη του Μπρεντ επεκτάθηκε στην άποψή του σχετικά με την πολιτική. Σε μια εναρκτήρια ομιλία στο College of William and Mary στα τέλη της δεκαετίας του 1990, θρήνησε την ύβρι και την θριαμβολογία που ακολούθησαν τη νίκη των ΗΠΑ στον Ψυχρό Πόλεμο, ειδικά μιλώντας για το «τέλος της ιστορίας». Προειδοποίησε κατά του κηρύγματος έναντι της διδαχής των αμερικανικών αξιών στον υπόλοιπο κόσμο. Ωστόσο, η ρεαλιστική του ευαισθησία συνυπήρχε με την προθυμία να πάρει θέση γι’ αυτό που πίστευε, ακόμη και όταν το έκανε ερχόταν αντίθετος με την συμβατική σοφία του κόμματός του. Πάνω απ' όλα, ο Scowcroft ήταν υποστηρικτής και προστάτης της παγκόσμιας ηγεσίας των ΗΠΑ –την οποία θεωρούσε πραγματικά απαραίτητη.

Όλοι πρέπει να ανησυχούμε για την παρακμή των αξιών που σχετίζονται με τον Brent όταν πρόκειται για το πώς κυβερνάμε και σχετιζόμαστε ο ένας με τον άλλον εγχωρίως -ευγένεια και αμοιβαίος σεβασμός, βάζοντας την χώρα μπροστά από τον εαυτό μας και το κόμμα μας, ακούγοντας και μαθαίνοντας ο ένας από τον άλλο, όχι προσποιούμενοι ότι έχουμε όλες τις απαντήσεις ούτε δαιμονοποιώντας εκείνους με τους οποίους διαφωνούμε. Ευτυχώς, δεν χρειάζεται να κοιτάξουμε μακριά για έμπνευση σχετικά με το πώς να δράσουμε, πώς να δουλέψουμε, πώς να ζήσουμε, και πώς να υπηρετήσουμε καλύτερα τον αμερικανικό λαό. Έχουμε το παράδειγμα της εξαιρετικής καριέρας, του λαμπρού μυαλού, και της όμορφης ψυχής του Brent Scowcroft.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-08-13/scowcro...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition