Βοηθήστε τον Λίβανο να βοηθήσει τον εαυτό του | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Βοηθήστε τον Λίβανο να βοηθήσει τον εαυτό του

Ανοικοδομήστε την Βηρυτό, αλλά κρατήστε την κυβέρνηση υπό λογοδοσία
Περίληψη: 

Η Βηρυτός υπέστη ζημιές, τόσο πολιτικές όσο και φυσικές, που θα είναι δύσκολο και δαπανηρό να επισκευαστούν. Ο Λίβανος χρειάζεται αξιοπρεπή διακυβέρνηση και ισόνομη ευημερία αλλιώς κινδυνεύει να γίνει ένα ακόμη αποτυχημένο κράτος σε μια περιοχή με ανεξέλεγκτη μετανάστευση, πολιτική ριζοσπαστικοποίηση και βίαιες συγκρούσεις.

Ο DANIEL SERWER είναι διευθυντής του Προγράμματος Διαχείρισης Συγκρούσεων και Αμερικανικής Εξωτερικής Πολιτικής στην Σχολή Προωθημένων Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins.
Η RANDA SLIM είναι διευθύντρια του Προγράμματος Επίλυσης Συγκρούσεων και Διαλόγων Παρακολούθησης II στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής και εξωτερική συνεργάτις στο Ινστιτούτο Εξωτερικής Πολιτικής στην Σχολή Προωθημένων Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins.

Η Βηρυτός συνεχίζει να ανακάμπτει από μια έκρηξη που σκότωσε σχεδόν 200 άτομα και τραυμάτισε χιλιάδες περισσότερους στις 4 Αυγούστου. Σημαντικά στοιχεία των υποδομών της Βηρυτού, όπως το λιμάνι της, θα χρειαστούν επισκευές που το κράτος δεν μπορεί να αντέξει.

Ο Λίβανος ήταν σε κρίση ακόμη και πριν από την έκρηξη. Τα ποσοστά μόλυνσης COVID-19 αυξάνονταν –μετά την έκρηξη, έχουν διπλασιαστεί. Τα lockdown έχουν καταστρέψει την οικονομία του Λιβάνου, συμπεριλαμβανομένου του κάποτε ζωηρού τραπεζικού τομέα της χώρας, ο οποίος είναι πλέον αφερέγγυος. Επιπλέον, ο Λίβανος έχει τον υψηλότερο κατά κεφαλή αριθμό προσφύγων στον κόσμο, κυρίως Σύρους και Παλαιστίνιους. Η εισροή, που αποτελεί περίπου το 20% του πληθυσμού του Λιβάνου, ήταν δύσκολο να απορροφηθεί από ένα μικρό έθνος ακόμη και στις καλύτερες εποχές. Η χώρα που είναι γνωστή ως «το Μαργαριτάρι της Μεσογείου» είναι τώρα θαμμένη στην λάσπη της φτώχειας, των ασθενειών, της απογοήτευσης και της απελπισίας.

03092020-1.jpg

Γκράφιτι κοντά στο λιμάνι της Βηρυτού, στον Λίβανο, τον Αύγουστο του 2020. Hannah McKay / Reuters
----------------------------------------------------------------

Για να ανοικοδομηθεί υπό αυτές τις συνθήκες, ο Λίβανος θα χρειαστεί εξωτερική υποστήριξη. Αλλά το πολιτικό σύστημα της χώρας [1] κατανέμει την εξουσία ανά θρησκευτικό δόγμα και ενθαρρύνει τους ηγέτες να καθιερώνουν συστήματα πατρωνίας που εκτρέπουν τους δημόσιους πόρους σε ιδιωτικούς τραπεζικούς λογαριασμούς. Οι διεθνείς δωρητές έχουν βάσιμους λόγους να φοβούνται ότι θα δεχθούν επικρίσεις για επίσημη διαφθορά ή να δουν τις συνεισφορές τους να εξυπηρετούν σεχταριστικά συμφέροντα και όχι τα συμφέροντα της χώρας στο σύνολό της. Οι παραδοσιακές μορφές βοήθειας μέσω της κεντρικής κυβέρνησης είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην κατάχρηση. Στο παρελθόν, κυβερνητικοί αξιωματούχοι έχουν γίνει πλούσιοι ακριβώς χρησιμοποιώντας τα διεθνή κεφάλαια που προορίζονται για τους Σύρους πρόσφυγες και τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση.

Ωστόσο, τέτοια αποτελέσματα δεν είναι αναπόφευκτα. Η τρέχουσα κρίση προσφέρει στις δωρήτριες χώρες την ευκαιρία να προσεγγίσουν τον Λίβανο δημιουργικά και να κάνουν κεντρική προτεραιότητα της διεθνούς βοήθειας την ισότιμη ανάκαμψη για όλους τους Λιβανέζους. Αντί να διοχετεύουν βοήθεια μέσω των συνηθισμένων αναποτελεσματικών διαδρομών, εκείνοι που επιδιώκουν να βοηθήσουν τον Λίβανο θα πρέπει να σχεδιάσουν ένα σύστημα που να διανέμει την βοήθεια αποτελεσματικά και να συναρτήσουν αυστηρούς όρους στην χρήση της, συμπεριλαμβανομένων μέτρων που έχουν σχεδιαστεί για την ελαχιστοποίηση της διαφθοράς και τη μεγιστοποίηση της εντιμότητας. Ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να καταστήσει υπόλογους εκείνους που είναι υπεύθυνοι για την καταστροφή, ακόμη και ενώ θα αποτρέπει την χώρα από το να κυλήσει περαιτέρω στην κρίση.

ΕΝΑΣ ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΡΙΣΗΣ

Ο Λίβανος δεν χρειάζεται μόνο άμεση ανακούφιση αλλά και μακροπρόθεσμη ανοικοδόμηση. Η έκρηξη στις 4 Αυγούστου, μια από τις μεγαλύτερες καταγεγραμμένες μη πυρηνικές εκρήξεις στην ιστορία, προκάλεσε ζημιές σε ακτίνα έξι μιλίων από το λιμάνι. Δεν υπάρχουν ακόμη επιβεβαιωμένα στοιχεία, αλλά οι πρώτες εκτιμήσεις έθεσαν το κόστος της ανοικοδόμησης τόσο ψηλά όσο στα 15 δισεκατομμύρια δολάρια [2].

Αλλά τα χρήματα μόνο δεν θα καλύψουν τις ανάγκες του Λιβάνου. Αντίθετα, για να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στην κρίση του Λιβάνου, οι εξωτερικοί δρώντες πρέπει να αναγνωρίσουν και να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της πολιτικής δυσλειτουργίας της χώρας. Πολλοί Λιβανέζοι κατηγορούν την κυβερνητική αμέλεια για την έκρηξη του λιμανιού: αξιωματούχοι είχαν αφήσει από το 2013 ένα τεράστιο απόθεμα νιτρικού αμμωνίου να παραμείνει στην αποθήκη χωρίς μέτρα ασφαλείας [3]. Η έκρηξη ξύπνησε εκ νέου ένα λαϊκό κίνημα διαμαρτυρίας που είχε αδρανοποιηθεί κατά την διάρκεια της πανδημίας COVID-19, αλλά τώρα απαιτεί οι πολιτικοί της χώρας να λογοδοτούν και η διαδικασία ανοικοδόμησης να παραμείνει απαλλαγμένη από διαφθορά.

Για τον σκοπό αυτό, Λιβανέζοι ακτιβιστές και ηγέτες της κοινωνίας των πολιτών ζήτησαν από την διεθνή κοινότητα να αποφύγει την διοχέτευση βοήθειας μέσω της κυβέρνησής τους, η οποία φοβούνται ότι θα την εκτρέψει σε διεφθαρμένους σκοπούς. Οι ανησυχίες τους βασίζονται σε σκληρά κερδισμένη εμπειρία: μετά τον καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου, οι πολιτικοί άντλησαν δισεκατομμύρια δολάρια μέσω διεφθαρμένων σχεδίων ανοικοδόμησης. Συγκέντρωσαν κι άλλα δισεκατομμύρια με το να μονοπωλήσουν την αγορά ακινήτων [4] στο κάποτε ζωηρό κέντρο της πόλης. Το ίδιο σχήμα εφαρμόστηκε με διεθνή βοήθεια μετά τον πόλεμο του 2006 με το Ισραήλ, όταν αξιωματούχοι εξέτρεψαν την άνευ όρων διεθνή βοήθεια ανοικοδόμησης από χώρες του Κόλπου στις εκλογικές τους περιφέρειες μέσω προσοδοφόρων συμβάσεων.

Οι πρώτες διεθνείς προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κρίσης του Αυγούστου δεν έχουν αντιμετωπίσει επαρκώς τέτοιες ανησυχίες. Μια διάσκεψη δωρητών στις 9 Αυγούστου ζήτησε [5] μια «αμερόληπτη, αξιόπιστη και ανεξάρτητη» έρευνα για την πηγή της έκρηξης -αλλά η έρευνα εξαρτάται από την υποστήριξη της κυβέρνησης του Λιβάνου, κάτι που ο πρόεδρος Michel Aoun έχει λίγα κίνητρα να προσφέρει. Επιπλέον, η διάσκεψη παρήγαγε 250 εκατομμύρια ευρώ για ανθρωπιστική βοήθεια -αλλά στην συνέχεια κάλεσε τα Ηνωμένα Έθνη να διανείμει τα χρήματα, παρά τον σκεπτικισμό πολλών Λιβανέζων σχετικά με τις πρακτικές του. Ο ΟΗΕ συνήθως διοχετεύει βοήθεια μέσω των κυβερνήσεων, ακόμη και εκείνων που έχουν ιστορικό διαφθοράς ή εγκληματικότητας. Οι άνθρωποι φοβούνται ότι ακόμη και τα χρήματα της βοήθειας που προορίζονται για τους πρόσφατα άστεγους απλώς θα εξαφανιστούν σε ιδιωτικά χέρια.

ΣΦΥΡΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ