Η τουρκική διπλωματία του κορωνοϊού | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η τουρκική διπλωματία του κορωνοϊού

Όλες οι κινήσεις της Άγκυρας για την ανάπτυξη της ήπιας ισχύος της*
Περίληψη: 

Μέσω της διπλωματίας του κορωνοϊού η Τουρκία προσπάθησε να κερδίσει το ηθικό πλεονέκτημα και τη νομιμοποίησή της στα εσωτερικά και διεθνή ακροατήριά της, καθώς και να οικοδομήσει σχέσεις αμοιβαίας κατανόησης και εμπιστοσύνης με τις κυβερνήσεις και τα ακροατήρια ξένων κρατών.

Ο Δρ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Π. ΜΠΑΛΩΜΕΝΟΣ είναι Πολιτικός Επιστήμονας – Διεθνολόγος,
Γενικός Διευθυντής Γενικής Διεύθυνσης Πολιτικής Εθνικής Άμυνας & Διεθνών Σχέσεων (ΓΔΠΕΑΔΣ) του ΥΠΕΘΑ.

Από τις αρχές του 2020, σύσσωμη η διεθνής κοινότητα δίνει τη μάχη της για να αντιμετωπίσει την πανδημία που έχει προκληθεί από τον ιό Covid-19.

Παράλληλα με τις προσπάθειες που διεξάγονται για την αναχαίτιση του κορωνοϊού και την αποκατάσταση της υγείας όσων έχουν προσβληθεί από αυτόν, διεξάγεται ένα πρωτόγνωρο διπλωματικό παιχνίδι από τις ηγεσίες πολλών κρατών.

17092020-1.jpg

Ο Τούρκος πρόεδρος, Ταγίπ Ερντογάν, κοιτάζει έξω από το ελικόπτερο του, στις 21 Μαΐου 2020. Turkish Presidential Press Office/Handout via REUTERS
--------------------------------------------------------------

Ειδικότερα, η Κίνα, οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Τουρκία, αλλά και μικρότερου μεγέθους κράτη (Αλβανία, Αυστρία, Αζερμπαϊτζάν, Βουλγαρία, Σερβία κ.α.), έχουν ξεκινήσει την παροχή βοήθειας υγειονομικού υλικού προς κράτη που έχουν πληγεί ανεπανόρθωτα από την ασθένεια Covid-19 και μέσω της ανάδειξης αυτών των ανθρωπιστικών πρωτοβουλιών, προσπαθούν να ενδυναμώσουν τις σχέσεις τους με τα πληγέντα κράτη και να ικανοποιήσουν στους στόχους της εξωτερικής τους πολιτικής.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ

Η μελέτη της έννοιας της ισχύος αποτελεί ένα από τα πιο κεντρικά ζητήματα στην επιστήμη των διεθνών σχέσεων.

Σύμφωνα με τους νεορεαλιστές, η αναζήτηση ισχύος μέσα στο άναρχο και έντονα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα προσδιορίζει εν πολλοίς τις διακρατικές και διεθνείς σχέσεις. Συγκεκριμένα, η ισχύς αποτελεί το βασικότερο μέσο που έχει στην διάθεσή του ένα κράτος για να επιτύχει τους στόχους της εξωτερικής του πολιτικής και παράλληλα, η κατανομή των δυνατοτήτων-ισχύος μεταξύ των κρατών σχετίζεται με την δομή του διεθνούς συστήματος και προσδιορίζει το μοντέλο (μονοπολικό, διπολικό κ.λπ) του διεθνούς συστήματος [1].

Επίσης, σύμφωνα και με τον Θουκυδίδη, τα κράτη βρίσκονται σε συνεχή ανταγωνισμό, επιζητώντας ισχύ και ασφάλεια, η δε ανθρώπινη συμπεριφορά υποκινείται έντονα από το ιδιοτελές συμφέρον και την επιθυμία για κυριαρχία πάνω στους άλλους [2].

Στον πυρήνα της σκέψης του Θουκυδίδη βρίσκεται η διαλεκτική σχέση μεταξύ στρατιωτικής (ναυτικό), διπλωματικής (αυτοκρατορία) και οικονομικής (πλούτος) ισχύος. Για τον Θουκυδίδη θα πρέπει να τονιστεί επίσης, ότι στην ανάλυσή του για την ισχύ δεν ενδιαφέρεται για το τι «φαίνεται», αλλά για το τι «είναι», γι’ αυτό μας συμβουλεύει ότι «πρέπει να έχομε υπόψη περισσότερο την δύναμη παρά την όψη μιας πολιτείας».

Επιπλέον, ο Θουκυδίδης ενδιαφέρεται κυρίως γι’ αυτό που οι σύγχρονοι ρεαλιστές αποκαλούν «σκληρή δύναμη» (hard power), δηλαδή την οικονομική, διπλωματική και στρατιωτική δύναμη προσεγγίζοντας την ισχύ με την έννοια του ελέγχου των πόρων (power as control over resources) [3].

Στο ίδιο πλαίσιο, ο Kenneth Waltz αναφέρει ότι τα κράτη για να μπορέσουν να επιβιώσουν επιδιώκουν να αποκτήσουν ισχύ, η οποία είναι το κύριο «νόμισμα» στην διεθνή πολιτική και σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα, ενώ παράλληλα τα κράτη έχουν κίνητρο να εξισορροπήσουν την ισχύ των αντιπάλων τους (στρατηγική εξισορρόπησης) για να αυξήσουν την ασφάλειά τους [4].

Επίσης, σύμφωνα με τον Kenneth Waltz, η κατανομή ισχύος στο διεθνές σύστημα συμβάλλει στην σταθερότητα ή την αστάθεια του συστήματος. Η ισχύς, όμως, κατά τον Waltz δεν είναι αυτοσκοπός αλλά μέσο άσκησης πολιτικής και μάλιστα, το κύριο μέσο άσκησης πολιτικής σε ένα άναρχο διεθνές σύστημα [5].

Ο ίδιος, ορίζει την ισχύ ως:
-έλεγχο επί των πόρων, π.χ. οικονομικών, στρατιωτικών (control over resources),
-έλεγχο επί της συμπεριφοράς άλλων, π.χ. επιρροή (control over others) και,
-έλεγχο επί του αποτελέσματος π.χ. η επιτυχία –αποτυχία (control over outcomes) [6].

Επιπρόσθετα, ο Kenneth Waltz αναφέρει ότι η ισχύς έχει τέσσερις βασικές λειτουργίες:
Α.Παρέχει τα μέσα για να διατηρήσει κάποιος την αυτονομία του έναντι της στρατιωτικής δύναμης των αντιπάλων του,
Β.Τα περιθώρια δράσης είναι ευθέως ανάλογα του μεγέθους της ισχύος, αλλά αυτό δεν ισχύει και για τα αποτελέσματα της δράσης,
Γ.Οι περισσότερο ισχυροί απολαύουν μεγαλύτερης ασφάλειας όταν συναλλάσσονται με τους λιγότερο ισχυρούς και διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στα τεκταινόμενα του διεθνούς συστήματος και,
Δ.Η μεγάλη ισχύς προσδίδει στους κατόχους της, την δυνατότητα εξυπηρέτησης των συμφερόντων του συστήματος στο οποίο εντάσσονται και την ικανότητα να δράσουν υπέρ αυτού του συστήματος [7].

Συνοψίζοντας τις ανωτέρω προσεγγίσεις για τον ορισμό της ισχύος στις Διεθνείς Σχέσεις διαπιστώνουμε ότι εστιάζουν στην στρατιωτική και οικονομική διάσταση της ισχύος και, όπως αναφέρει ο Joseph Nye, χρησιμοποιούν το πειθαναγκασμό και τις τακτικές της παρακίνησης (καρότο) ή της απειλής (μαστίγιο) [8].

Η ανωτέρω προσέγγιση ορίζεται από τον Joseph Nye ως «σκληρή ισχύς» (hard power) και αντιπαραβάλλεται με ένα άλλο είδος ισχύος όπου ο εν λόγω επιστήμονας ορίζει ως ήπια ισχύς (soft power). Ειδικότερα, ο Nye ορίζει την ισχύ ως «την ικανότητα να επηρεάζεις τη συμπεριφορά των άλλων για να επιτύχεις τα αποτελέσματα που θέλεις» [9].

Αναφέρει, επίσης, ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι για να επηρεάσεις την συμπεριφορά των άλλων. Μπορείς να τους εξαναγκάσεις με απειλές, με εξαγορές, ή να τους γοητεύσεις και να τους οδηγήσεις στο να πράξουν αυτά που θέλεις. Η χρήση της ήπιας ισχύος είναι ένας έμμεσος τρόπος για να αποκτήσεις αυτό που θέλεις. Βασίζεται στην έλξη που δημιουργεί η πίστη σε κοινές αξίες και ιδανικά και αποβλέπει στην προώθηση των αξιών αυτών.