Το δικό μας έτος της πανούκλας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το δικό μας έτος της πανούκλας

Τι μας λέει η λογοτεχνία για τις πανδημίες

Το αριστούργημα του Τσαρλς Ντίκενς «Ο Ζοφερός Οίκος» (Charles Dickens, Bleak House, 1853), επιστρατεύει την ευλογιά ως το ιογενές σημαινόμενό του για κάθε επαφή και συναλλαγή. Ο Jo, το παιδί των παραγκουπόλεων του μυθιστορήματος, πεθαίνει από αυτήν. Η Esther, που πλησιάζει το αγόρι, έχει παραμορφωθεί από αυτήν. Και ο αναγνώστης βλέπει ότι ολόκληρο το σχέδιο της αποστασιοποίησης είναι συχνά μια φαντασία: η μεγάλη παραγκούπολη στον πυρήνα τόσο του Λονδίνου όσο και του μυθιστορήματος είναι μια συνεχής πηγή ασθένειας και θανάτου. Ο ίδιος ο Ντίκενς, ένας ακούραστος υποστηρικτής της αστικής υγιεινής, ήξερε ότι η βρωμιά και η σήψη εξαπλώνονται και δεν μπορούν να συγκρατηθούν, και οι σαν περικοκλάδες πλοκές του εκθέτουν πάντα συνδέσμους και διασυνδέσεις με πολιτική σημασία: οι υπεροπτικοί αριστοκράτες που πιστεύουν ότι είναι ασφαλείς πίσω από τα τείχη των αρχοντικών τους βρίσκουν ότι ακόμα και για τους πιο ισχυρούς ανθρώπους, η ανοσία είναι μια μυθοπλασία. Διότι ακόμη και αν σώζεται το σώμα, το μυαλό και η καρδιά δεν μπορούν να προστατευτούν.

Ο πιο τραγικός Αμερικανός συγγραφέας, ο William Faulkner, γνώριζε πολλά για αυτό. Τα βιβλία του Faulkner ρίχνουν μια μπάλα κατεδάφισης σε όλες τις ευσέβειες σχετικά με τον ανθρώπινο και τον κοινωνικό διαχωρισμό. Οι μπαρόκ πλοκές του είναι βασισμένες σε δύο επίμονα ταμπού: την αιμομιξία και την επιμιξία, πράξεις που περιλαμβάνουν την διάσχιση ορίων που αποσκοπούν να κρατήσουν τους ανθρώπους μακριά. Το πλουσιότερο μυθιστόρημα του Φώκνερ, το «Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ!» (Faulkner, Absalom, Absalom!), μαγικά διερευνά και τα δύο. Στον πυρήνα της πλοκής του μυθιστορήματος βρίσκεται η δολοφονία από τον Henry Sutpen του φίλου του Charles Bon στις πύλες της οικογενειακής φυτείας των Sutpen το 1864. Ο Charles κάνει δεσμό με την αδερφή του Henry, αλλά οι αναγνώστες μαθαίνουν κατά το τέλος του βιβλίου ότι οι δύο άνδρες είναι, στην πραγματικότητα, ετεροθαλή αδέλφια -και ότι ο Charles είναι μιγάς. Είναι δύσκολο να μην δούμε ότι ο Faulkner γράφει για τον ίδιο τον Εμφύλιο Πόλεμο ως μια πράξη μαζικής αδελφοκτονίας που βασίζεται σε ένα φυλετικό ταμπού.

Όλη η ιδιοφυΐα του Faulkner επιστρατεύεται στο να δείξει ότι ο φόνος δεν έπρεπε να συμβεί και ότι ίσως ο ίδιος ο πόλεμος δεν έπρεπε να συμβεί. «Η υπέρβαση στην αγάπη» (“the overpass to love”) είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Faulkner περιγράφει την εναλλακτική λύση στην αιματοχυσία, μια υπέρβαση που ανακαλύπτει την ανθρωπότητα του Άλλου. Αυτή η ανακάλυψη δεν είναι εγκεφαλική, ούτε αποτέλεσμα της εκπαίδευσης: είναι φυσική, αισθησιακή, σεξουαλική, και έχει τις ρίζες της στα πιο βασικά κίνητρα της ανθρώπινης ζωής. Όπως γράφει:

«Επειδή υπάρχει κάτι στο άγγιγμα της σάρκας με την σάρκα που ακυρώνει, κόβει αιχμηρά και κατευθείαν τα παραπλανητικά περίπλοκα κανάλια των κόσμιων κανόνων, το οποίο γνωρίζουν και οι εχθροί και οι εραστές γιατί [το άγγιγμα] τους κάνει και τα δύο –άγγιξε, και αγγίζεις αυτό που είναι το κάστρο του κεντρικού ιδιωτικού Εγώ Είμαι: όχι πνεύμα, ψυχή˙ το φιλήδονο και αδέσμευτο μυαλό είναι για το πάρει ο καθένας σε οποιοδήποτε σκοτεινό διάδρομο αυτής της επίγειας κατοικίας. Αλλά αφήστε την σάρκα να αγγίξει την σάρκα, και θα παρακολουθήσετε την πτώση του κελύφους όλων των εθίμων της κάστας και του χρώματος επίσης».

Ο Faulkner είδε πώς το ανθρώπινο άγγιγμα μπορεί να διαλύσει τα ταμπού: είναι η πιο εκρηκτική δύναμη στον κόσμο, και επίσης η πιο δεσμευτική. Παραδόξως, οι πανδημίες -που περιορίζουν την επαφή- παρά ταύτα εκθέτουν την ανθρώπινη σύνδεση. Η καταπολέμηση της ιογενούς εξάπλωσης απαιτεί τον διαχωρισμό και, κατά μια έννοια, την φυλάκιση των ανθρώπων. Αλλά η πανούκλα σηκώνει το πέπλο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η COVID-19 δεν ήταν διαφορετική. Γηροκομεία, πρώτοι αντιδρώντες, γιατροί και νοσοκόμες, ντελίβερι, το ταχυδρομείο που έρχεται στα κατώφλια μας, και το φαγητό που τρώμε: όλα μεταδίδουν τις αλήθειες της διασύνδεσης. Και είναι κάτι περισσότερο από διάδοση του ιού. Οι Αμερικανοί μπορούν τώρα να δουν, πίσω από αυτούς τους αριθμούς, ότι οι πιο υποαμειβόμενοι της χώρας τους είναι οι πιο υπερεκτεθειμένοι, ότι οι πιο αγνοημένοι είναι οι πιο πιθανό να πεθάνουν, ότι οι πιο προνομιούχοι είναι ταυτόχρονα οι λιγότερο απειλούμενοι και οι πιο παρασιτικοί -και ότι οι θεσμοί της χώρας είναι συνένοχοι σε αυτές τις ανισότητες. Σίγουρα δεν είναι τυχαίο ότι ο θυμός για την αστυνομική βαρβαρότητα εναντίον των Μαύρων Αμερικανών εξερράγη -και εξαπλώθηκε τόσο πολύ και τόσο ευρέως- κατά την διάρκεια ενός έτους λοιμού.

Σε περιόδους που οι λέξεις μπορεί να μεταφέρουν ένα θανατηφόρο ιικό φορτίο όταν λέγονται σε μικρή απόσταση, είναι καλό να υποχωρήσουμε στην λογοτεχνία ως την γραπτή μορφή του πολιτισμού. Η λογοτεχνία μάς διδάσκει ότι δεν έχουμε ασυλία έναντι των άλλων, ούτε την θέλουμε. Αντίθετα, μας εισάγει, ως συνταξιδιώτες , στις υποκειμενικές ζωές των άλλων, τουλάχιστον για λίγο. Λάμπει ένα ιδιαίτερο φως σε αυτό που ο Φώκνερ ονόμασε «ο σκοτεινός διάδρομος» της «γήινης κατοικίας μας». Με αυτόν τον τρόπο, μας δίνει μια ανάγνωση για τις υποθέσεις μας που κανένα επιστημονικό τεστ δεν είναι πιθανό [να μπορέσει] να ανταγωνιστεί.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2020-11-18/our-plague-year