Το μέλλον της εργασίας στον μετα-COVID κόσμο

Η εμφάνιση της εξελισσόμενης πανδημίας COVID-19 επηρεάζει δραστικά την ζωή μας με τρόπους που κανείς δεν θα μπορούσε να σκεφτεί πριν από λίγους μήνες. Σήμερα, μια από τις μεγάλες αβεβαιότητες σχετίζεται με τον οικονομικό αντίκτυπο αυτής της πανδημίας. Πολλοί ακαδημαϊκοί και ειδικοί προσπαθούν να σχεδιάσουν έναν μεγάλο αριθμό πιθανών σεναρίων για την οικονομική ανάκαμψη. Ωστόσο, καθώς η υγειονομική κρίση δεν έχει τελειώσει, φαίνεται αρκετά νωρίς για να εκτιμηθούν τα όποια αξιόπιστα σενάρια. Αυτό που φαίνεται σαφές είναι ότι η παγκόσμια αγορά εργασίας θα υποστεί πολύ σημαντικές αλλαγές που θα προέρχονται από την αδράνεια στην οποία είχε υποβληθεί προηγουμένως, εκτός από τον τεράστιο αντίκτυπο της ίδιας της πανδημίας. Η παγκόσμια αγορά εργασίας είχε ήδη υποστεί ριζικές αλλαγές τις τελευταίες δεκαετίες λόγω δύο βασικών παραγόντων: πρώτον, της διαδικασίας βιομηχανικής μετεγκατάστασης σε Δυτικές χώρες και, δεύτερον, της λεγόμενης τεχνολογικής επανάστασης. Έτσι, το πραγματικό ζήτημα που πρέπει να εκτιμηθεί τώρα είναι να αξιολογηθεί το πώς η κρίση COVID-19 θα επηρεάσει αυτόν τον εξελισσόμενο μετασχηματισμό.

Ρομπότ σε γραμμή παραγωγής οχημάτων σε εργοστάσιο της Great Wall Motors στην Chongqing της επαρχίας Yongchuan, στην Κίνα στις 22 Οκτωβρίου 2019. China Daily via REUTERS
-------------------------------------------------------------------

Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι το μεγάλο παράδειγμα πίσω από την συνεχιζόμενη τεχνολογική επανάσταση. Στα μέσα του 20ού αιώνα, οι πολιτείες που βρίσκονται στο κέντρο (γνωστές και ως ιπτάμενες πολιτείες, flying states) βάσισαν τις οικονομίες τους στην κατασκευή χειροπιαστών στοιχείων ενεργητικού. Το 1950 περίπου το 35% των Αμερικανών εργάζονταν στον μεταποιητικό τομέα, ενώ σε ορισμένες από τις «ιπτάμενες πολιτείες» το ποσοστό αυτό ήταν πάνω από 50% (Kozmetsky και Yue, 2005). Τα τελευταία 30 χρόνια, οι περισσότερες αμερικανικές μεταποιητικές βιομηχανίες έχουν ανατεθεί εξωτερικά (outsourced) σε τρίτες χώρες με μειωμένο κόστος, χαμηλή προστασία της εργασίας, και ελάχιστους περιβαλλοντικούς κανονισμούς, μεταξύ άλλων διευκολύνσεων. Κατά συνέπεια, ο τομέας των υπηρεσιών έχει κυριαρχήσει στο μεγαλύτερο μέρος της εθνικής οικονομίας, αντιπροσωπεύοντας το 80% της απασχόλησης και το 77% του εθνικού ΑΕΠ το 2019 (Παγκόσμια Τράπεζα, 2019). Από γεωγραφική άποψη, αυτό οδήγησε στην συσσώρευση ανθρώπων στις πόλεις και στην ενίσχυση των αστικών οικονομιών. Οι πόλεις συγκεντρώνουν τις περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης και κατά συνέπεια οι άνθρωποι αποφασίζουν να μεταναστεύσουν εκεί. Αυτό εξηγεί επίσης την αυξανόμενη χωρική πόλωση μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών στις Ηνωμένες Πολιτείες, αν και η ίδια δυναμική επαναλήφθηκε σε ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο. Αυτό είναι το σημείο εκκίνησης για την καλύτερη κατανόηση των περισσότερων κοινωνικών και πολιτικών δυναμικών που βιώνουν αυτές οι χώρες τις τελευταίες δεκαετίες.

Μετά το 2008, αυτές οι χώρες αντιμετώπισαν μια ποιοτική υποβάθμιση της απασχόλησης με το πρόσχημα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, αυτή η υποβάθμιση της απασχόλησης θα μπορούσε επίσης να προβλέψει ποσοτική πτώση των επιπέδων απασχόλησης. Ορισμένοι ειδικοί προβλέπουν ένα νέο εργασιακό σενάριο κυριαρχούμενο από λιγότερες (και πιο ευάλωτες) θέσεις εργασίας. Πριν από την COVID-19, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (εφεξής ΔΟΕ) υπολόγισε ότι 1.400 εκατομμύρια εργαζόμενοι στον κόσμο (περίπου 37,5% του συνόλου) εργάζονταν σε ευάλωτη απασχόληση (ΔΟΕ, 2018). Η πανδημία είναι πιθανό να αυξήσει αυτό το ποσοστό. Οι μελλοντικές προοπτικές είναι μη ενθαρρυντικές λόγω των εξελίξεων και των προκλήσεων που δημιουργούνται από τεχνολογίες που σχετίζονται με την Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence, AI), τη Μηχανική Μάθηση (Machine Learning, ML), την Ρομποτική (Robotics), και την Βιομηχανική Αυτοματοποίηση (Industrial Automatization). Αυτό είναι το μέγεθος των επερχόμενων αλλαγών για τις οποίες υποστηρίζουν ορισμένοι ειδικοί ότι ζούμε την 4η Βιομηχανική Επανάσταση (Schwab, 2016).

ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ

Σε αυτή την συγκυρία, ο ρόλος της τεχνολογίας έχει γίνει αυτο-αντιφατικός. Ακόμα κι αν η τεχνολογία έχει δημιουργηθεί από το -και για- να υποστηρίξει την ανθρωπότητα, υπάρχει ένας υποκείμενος φόβος για τον αντίκτυπό της στην αγορά εργασίας. Προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις έδειξαν το πώς αυτή η ανησυχία υπήρχε πάντα πίσω από τον λουδισμό (luddism), ένα αντιδραστικό κίνημα ενάντια στις δραστικές αλλαγές που προκύπτουν από οποιαδήποτε τεχνολογική επανάσταση (Klein, 2019; Conniff, 2011). Το παρελθόν μάς δείχνει ότι η συλλογική υστερία μας σχετικά με τις τεχνολογικές μετατοπίσεις σχετίζεται με την δυσπιστία εκείνων που υφίστανται το πρώτο κύμα των αλλαγών. Αυτό συμβαίνει τώρα στην τρέχουσα τεχνολογική επανάσταση, όπου το κύριο ερώτημα είναι αν αντιμετωπίζουμε ένα αποδιοργανωτικό σενάριο (Morgan, 2020).

Ο συλλογικός φόβος για την τεχνολογία εξηγείται από διαφορετικούς παράγοντες. Σύμφωνα με την ΔΟΕ, ο μεταποιητικός τομέας απασχολεί περίπου 1.600 εκατομμύρια ρομπότ σε παγκόσμια κλίμακα, αριθμός με εκθετική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Κατά κάποιο τρόπο, είναι πολύ πιθανό ότι η COVID-19 θα επιταχύνει την διαδικασία αυτοματισμού. Οι Jaimovich και Siu (2012) απέδειξαν ότι εκείνες οι δουλειές που επικεντρώνονταν κυρίως σε επαναλαμβανόμενες εργασίες ήταν οι πρώτες που αυτοματοποιήθηκαν μετά την οικονομική κρίση του 2008. Επιπλέον, οι περισσότερες από αυτές τις θέσεις εργασίας δεν επέστρεψαν ποτέ. Δεύτερον, η πανδημία COVID-19 δείχνει ως πολύ πιθανό ότι οι εταιρείες θα προσπαθήσουν να οργανώσουν αλυσίδες εφοδιασμού που να είναι ασφαλείς και απαλλαγμένες από ιούς. Γι' αυτό, η ανάπτυξη ομάδων ρομπότ παρουσιάζει σημαντικά λειτουργικά οφέλη.