Κινδυνεύουν οι σχέσεις Αιγύπτου – Ισραήλ;

Δύο εβδομάδες πριν, ένας όχλος οργισμένων αιγυπτίων εισέβαλε στην ισραηλινή πρεσβεία στο Κάιρο, αναγκάζοντας τους ισραηλινούς διπλωμάτες να τραπούν σε φυγή και προκαλώντας το κλείσιμο μιας από τις λίγες διπλωματικές εγκαταστάσεις του Ισραήλ σε αραβικό κράτος με το οποίο βρίσκεται σε ειρήνη. (Η άλλη, η ισραηλινή πρεσβεία στην Ιορδανία έκλεισε επίσης μετά τις απειλές για ανάλογη επίδειξη βίας οδηγώντας τους ισραηλινούς να εκκενώσουν προληπτικά την πρεσβεία τους στο Αμμάν). Αυτή η κλιμάκωση της ρητορικής και των ενεργειών κατά του Ισραήλ στην Αίγυπτο, απειλεί όχι μόνο τις σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ αλλά επίσης βάζει σε κίνδυνο την αξιοπιστία και την τελική επιτυχία της μετάβασης της Αιγύπτου στην δημοκρατία. Ο όχλος που κραύγαζε υπέρ της κατάργησης της Συνθήκης Ειρήνευσης της Αιγύπτου με το Ισραήλ και η αμφιταλάντευση των αιγύπτιων ηγετών, πολιτικών και στρατιωτικών, θα μπορούσε να αφήσει χώρο στην εξάπλωση πολιτικών άκρου λαϊκισμού. Αν κάτι τέτοιο συμβεί, με τη σειρά του, θα μπορούσε να καταστρέψει τα θεσμικά όργανα μέσω των οποίων ο λαός της Αιγύπτου θέλει να δει την χώρα να κυβερνάται δημοκρατικά.
Κατά κάποιο, ουσιώδη, τρόπο, η πρόσφατη βία του όχλου στο Κάιρο δεν αντιπροσωπεύει ένα καινούργιο φαινόμενο αλλά κάνει ακόμα εντονότερη την παρουσία ενός προβλήματος που προϋπήρχε εδώ και καιρό: Δηλαδή, την απόσταση ανάμεσα στις πολιτικές που εφαρμόζουν οι ηγέτες της περιοχής και τις διαθέσεις που κυριαρχούν στους δρόμους των αραβικών πόλεων. Για χρόνια, τα αυταρχικά καθεστώτα στη Μέση Ανατολή φοβούνταν περισσότερο τους δικούς τους πολίτες παρά τους υποτιθέμενους εχθρικούς γείτονες. Τώρα, οι εξεγέρσεις των περασμένων 12 μηνών στον αραβικό κόσμο άφησαν ελεύθερη αυτή την λαϊκίστικη οχλαγωγία από τους περιορισμούς που τους έθεταν οι κυβερνήσεις. Η εικόνα δεν είναι ευχάριστη.
Στην Αίγυπτο, η κοινή γνώμη κινητοποιείται από ένα μίγμα βάσιμων παραπόνων και παράλογου μίσους. Τα περισσότερα από 30 χρόνια διακυβέρνησης «εκτάκτου ανάγκης» από τον πρώην πρόεδρο Χόσνι Μουμπάρακ μετά τη δολοφονία του Ανουάρ Σαντάτ το 1981 – που περιελάμβαναν αυθαίρετες συλλήψεις πολιτών, παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διαφθορά – μετέτρεψαν τον αιγυπτιακό πληθυσμό σε ένα καζάνι που βράζει από δυσαρέσκεια. Οι αιγύπτιοι κυβερνήτες, από τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσσερ στον Σαντάτ και μετά στον Μουμπάρακ, καθοδηγούσαν αυτή την οργή μακριά από το πρόσωπό τους επιτρέποντας σε αντι-ισραηλινές (στην πραγματικότητα αντισημιτικές) δυνάμεις ελεύθερες να δηλητηριάζουν την κοινή γνώμη με ιδέες μίσους εναντίον του Ισραήλ και των εβραίων. Οι εναλλαγές στην πορεία της αραβο-ισραηλινής διένεξης συνεισέφεραν σε αυτό το μίγμα, καθώς ο αιγυπτιακός Τύπος δικαιολογούσε ή απλώς αγνοούσε κάθε παλαιστινιακό ολίσθημα ενώ υπερτόνιζε και υπερέβαλλε για κάθε ισραηλινό. Η παλαιστινιακή τρομοκρατία εναντίον ισραηλινών πολιτών περιγραφόταν ως έργο των μαχητών της ελευθερίας, ενώ οι ισραηλινές προσπάθειες αυτοάμυνας ως το κακοήθες έργο ενός κατακτητή.
Όσο κυβερνούσε την Αίγυπτο ένα αυταρχικό καθεστώς, αυτό το καζάνι που κοχλάζει μπορούσε να βρίσκεται υπό έλεγχο., κυρίως με τα ίδια μέσα καταστολής που κατέπνιγαν την αντιπολίτευση από οποιαδήποτε πολιτική κατεύθυνση. Όμως, όταν ο Μουμπάρακ έπεσε από την εξουσία τον Φεβρουάριο και η αυταρχική μέγγενη της κυβέρνησης χαλάρωσε, η οργή στους δρόμους εξεράγη. Παρότι η εξέγερση στην πλατεία Ταχρίρ δεν έχει να κάνει σε τίποτα με το Ισραήλ, ένα σημαντικό τμήμα του αιγυπτιακού πληθυσμού εκλαμβάνει το Ισραήλ ως τον υπ’ αριθμό ένα εχθρό της Αιγύπτου – και έτσι το αναγάγει σε κορυφαία προτεραιότητα της εξωτερικής της πολιτικής.
Το Ανώτατο Επιτελείο των Ενόπλων Δυνάμεων που τώρα κυβερνά την Αίγυπτο έχει μερίδιο ευθύνης για την διόγκωση του αντι-ισραηλινού αισθήματος των αιγυπτίων τις περασμένες εβδομάδες. Το Επιτελείο δεν επέδειξε την αποφασιστικότητα και τη σύνεση που αποτελούν προϋπόθεση για μια επιτυχημένη διακυβέρνηση. Για παράδειγμα, επέτρεψε στους αιγυπτίους να πιστέψουν ότι αυτοί, και όχι η κατ’ όνομα ανεξάρτητη αιγυπτιακή Δικαιοσύνη, μπορούν να υπαγορεύσουν την ταχύτητα και το εύρος των νομικών διώξεων κατά των μελών του καθεστώτος Μουμπάρακ. Το Επιτελείο επέτρεψε επίσης στην Μουσουλμανική Αδελφότητα να αναδυθεί όχι μόνο σαν ένα κόμμα ανάμεσα στα άλλα σχεδόν σαν ένα προνομιακό πολιτικό στοιχείο, με τους αξιωματούχους της Αδελφότητας να «εκπροσωπούν» την κυβέρνηση σε κρίσιμα ζητήματα. Σε ένα εξέχον παράδειγμα, ένας αξιωματούχος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας εστάλη για να μετριάσει τα πάθη στο Κυβερνείο της Qena όπου ο κυβερνήτης, ένας Κόπτης χριστιανός, βρισκόταν κάτω από την πίεση του όχλου που ζητούσε την παραίτησή του ενώ ούτε η κυβέρνηση ούτε ο στρατός έδειξαν καμιά αποφασιστικότητα για να τον προστατέψουν. Επίσης, το Επιτελείο, με την σιωπή του και την ανεκτικότητά του απέναντι στη βία του όχλου, απέτυχε στο να κάνει ξεκάθαρο προς τους αιγυπτίους ότι, παρότι η έκφραση είναι πλέον ελεύθερη (συμπεριλαμβανομένων των ειρηνικών διαδηλώσεων απέναντι στην ισραηλινή πολιτική), έκνομες ενέργειες (όπως η βία εναντίον της ισραηλινής πρεσβείας και των ισραηλινών) δεν είναι επιτρεπτές.
Πουθενά στην Αίγυπτο η κατάρρευση του νόμου και της τάξης δεν ήταν τόσο δραματική όσο στη χερσόνησο του Σινά. Οι βεδουίνοι του Σινά θέλοντας να πουλήσουν την συνεργασία τους σε αυτόν που θα έδινε τα περισσότερα, έγιναν εκ των πραγμάτων η εξουσία στο Σινά, και οι τρομοκράτες, με προέλευση τη Γάζα όσο και, σύμφωνα με πληροφορίες, την Αλ Κάιντα, χρησιμοποίησαν την περιοχή για να διακινήσουν όπλα και να σχεδιάσουν τις επιχειρήσεις τους. Επανειλημμένα, εξτρεμιστές σαμποτάρισαν τον αιγυπτιακό αγωγό φυσικού αερίου προς το Ισραήλ, με τις αιγυπτιακές Αρχές να κάνουν ελάχιστα για να τους αποτρέψουν. Και πιο πρόσφατα, οπλισμένοι τρομοκράτες επιχειρώντας από το Σινά επιτέθηκαν στο Ισραήλ από το αιγυπτιακό έδαφος, καταστρέφοντας την ηρεμία στα σύνορα που για 30 χρόνια αποτελούσαν ένα από τα πιο εμφανή σημεία επιτυχίας των συμφωνιών για τις σχέσεις ανάμεσα στα δύο κράτη.
Ένα κομβικό ερώτημα είναι αν, εφαρμόζοντας διαφορετικές πολιτικές από το Επιτελείο, τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, θα μπορούσε να αναμορφωθεί η αντίληψη που έχει η αιγυπτιακή κοινή γνώμη για την πολιτική της αιγυπτιακής κυβέρνησης έναντι του Ισραήλ. Δεδομένης της μεγάλης σημασίας που έχει η Συνθήκη Ειρήνευσης με το Ισραήλ για τα συμφέροντα εθνικής ασφάλειας της Αιγύπτου, οι αιγύπτιοι ηγέτες δεν αντέχουν να γυρίσουν σε εντάσεις με το Ισραήλ ανάλογες με αυτές που υπήρχαν πριν την Συνθήκη, καθώς αυτό θα αποτελούσε την πηγή μιας ανάφλεξης οποιαδήποτε στιγμή. Με λίγα λόγια, μια διαφορετική προσέγγιση είναι δυνατή – αλλά δεν θα είναι εύκολη.
Πρώτον, το Επιτελείο και οι πολιτικοί ηγέτες της Αιγύπτου θα πρέπει να εργαστούν στενά με το Ισραήλ, την Παλαιστινιακή Αρχή και τις ΗΠΑ για να δημιουργήσουν τις συνθήκες επανάληψης μιας σοβαρής ειρηνευτικής διαδικασίας μεταξύ ισραηλινών και παλαιστινίων. Αυτή η διαδικασία δεν θα πρέπει να δημιουργήσει προσδοκίες μιας γρήγορης επίλυσης ζητημάτων ή άμεσων αποτελεσμάτων αλλά αντί για αυτό να δείξει τις δύο πλευρές δεσμευμένες στο να κάτσουν κάτω και να δουλέψουν πάνω στα δύσκολα προβλήματα που τις χωρίζουν. Στην ομιλία του της 19ης Μαΐου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα, με την οποία έκανε έκκληση για διαπραγματεύσεις στη βάση των συνόρων του 1967 με ανταλλαγή εδαφών, πρόσφερε μια λογική διέξοδο προς τα εμπρός. Η Αίγυπτος πρέπει να θεωρηθεί ως ο ενεργός υποστηρικτής του Ισραήλ και της Παλαιστινιακής Αρχής στο να δεχτούν αυτές τις αρχές σαν ένα βήμα εκκίνησης για συνομιλίες. Είναι σίγουρο ότι ούτε η αιγυπτιακή ηγεσία ούτε καν η επανάληψη των συνομιλιών μεταξύ ισραηλινών και παλαιστινίων μπορούν να κατευνάσουν την οργή στους δρόμους των αραβικών πόλεων –τουλάχιστον η μαζική απαίτηση για αλλαγή εσωτερικής πολιτικής δεν πρόκειται να αλλάξει – αλλά μπορούν να αφαιρέσουν κάποιο από το δηλητήριο που χύνεται στις διαδηλώσεις.
Δεύτερον, στην Αίγυπτο, το Επιτελείο και η κυβέρνηση πρέπει να χαράξουν μια πιο καθαρή γραμμή ανάμεσα στην ελεύθερη έκφραση και τις έκνομες και βίαιες εκδηλώσεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι η χώρα πρέπει να γυρίσει σε νόμους για «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» που δίνουν στην αστυνομία απεριόριστη δύναμη να παράξει τις διαφωνίες
Είναι προτιμότερο, οι νέοι κυβερνήτες της Αιγύπτου να κάνουν ξεκάθαρο, προβαίνοντας σε δημόσιες δηλώσεις και εφαρμόζοντας την ισχύ του νόμου, ότι η βία είναι απαράδεκτη και ότι η συμπεριφορά του όχλου δεν πρόκειται να καθοδηγήσει ή να υπαγορεύσει την κυβερνητική πολιτική. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι λογικό να συμπεράνει κανείς ότι το κύρος της Συνθήκης μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ και οι διμερείς τους σχέσεις θα παραμείνουν ένα κεντρικό ζήτημα στον αιγυπτιακό εσωτερικό δημόσιο διάλογο. Όσοι αντιτίθενται στην Συνθήκη θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν τις απόψεις τους, αλλά το ίδιο πρέπει να συμβεί και για εκείνους που πιστεύουν ότι η Συνθήκη ήταν και συνεχίζει να είναι κρίσιμη για την αιγυπτιακή ευημερία.
Τρίτον, οι αιγυπτιακές Αρχές πρέπει να ξαναπάρουν τον έλεγχο του Σινά, διασφαλίζοντας την εσωτερική ασφάλεια στην περιοχή και προφυλάσσοντας τα αιγυπτιακά σύνορα. Στη διάρκεια των τελευταίων έξι μηνών, το Ισραήλ και η Αίγυπτος συμφώνησαν να επιτρέψουν την ανάπτυξη αρκετών αιγυπτιακών μονάδων στρατού στο ανατολικό Σινά. Το Σύμφωνο Ειρήνης απαγόρευε την ανάπτυξη αιγυπτιακών δυνάμεων στην περιοχή. Με βάση αυτή την άνευ προηγουμένου συνεργασία σε θέματα ασφάλειας, είναι η ώρα για την Αίγυπτο να φέρει μερικά αποτελέσματα: Να αποτρέψει διασυνοριακές επιχειρήσεις από το Σινά, να σταματήσει τη διακίνηση μέσω τούνελ από και προς την Γάζα και να προστατέψει τον αγωγό φυσικού αερίου που πηγαίνει στο Ισραήλ και πάρα πέρα.
Η αποτυχία του Επιτελείου να κινηθεί πάνω σε όλα αυτά τα ζητήματα θα μπορούσε να επιδεινώσει την κατάσταση στην περιοχή και να οδηγήσει σε μια αρνητική περιδίνηση τις διμερείς σχέσεις, περιδίνηση από την οποία θα είναι δύσκολο να ξεφύγει κανείς. Όντως, η μελλοντική επιτυχία της επανάστασης στην Αίγυπτο εξαρτάται από την ευθυγράμμιση πολλών δυνάμεων ταυτόχρονα: να προωθηθεί η κουλτούρα της δημοκρατίας και να δημιουργηθούν τα θεσμικά όργανα και οι κανόνες μιας δημοκρατικής κοινωνίας, να αναπτυχθεί η οικονομία έτσι ώστε να υπάρξουν θέσεις εργασίας για τον αιγυπτιακό λαό και να σταθεροποιηθεί η ασφάλεια στην περιοχή της Αιγύπτου.
Για πάνω από 30 χρόνια η ειρήνη μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο της σταθερότητας στη Μέση Ανατολή αλλά και της προσπάθειας για την υλοποίηση μιας περιεκτικής αραβο-ισραηλινής ειρήνευσης. Η αιγυπτιακή επανάσταση που έχει φέρει τόσες ελπίδες για μια μετάβαση στη δημοκρατία, δεν πρέπει ταυτόχρονα να υπονομεύσει τις βάσεις της ειρήνης.
Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/68275/daniel-c-kurtzer/is-the-egy...

Copyright © 2002-2010 by the Council on Foreign Relations, Inc.