Υεμένη: Μια επανάσταση υπό ομηρεία

Την περασμένη εβδομάδα στην Υεμένη, στη χειρότερη αιματοχυσία από τον περασμένο Ιανουάριο, οπότε και ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις εναντίον του καθεστώτος, οι επιθέσεις των κυβερνητικών δυνάμεων ασφαλείας εναντίον των ειρηνικών διαδηλωτών εξελίχθηκαν σε ένοπλες συρράξεις στην καρδιά της πρωτεύουσας. Παρότι το ξέσπασμα της βίας έμοιαζε με τις τελευταίες πράξεις ενός άγριου καθεστώτος που καταστέλλει διαδηλώσεις της Αραβικής Άνοιξης, υποκινήθηκε από μια εσωτερική μάχη για την εξουσία η οποία υποβόσκει εδώ και πολλά χρόνια – και η οποία πήρε μια ακόμη περίπλοκη τροπή με την απρόσμενη επιστροφή στη χώρα του τραυματισμένου προέδρου της, την περασμένη Παρασκευή.
Μια λαοφιλής εξέγερση έχει παρασύρει όντως την Υεμένη εδώ και μήνες, αλλά το κίνημα αυτό μπήκε σε ομηρία από τρείς κορυφαίες φατρίες που πολεμούν για τον έλεγχο της κυβέρνησης. Η ξαφνική επιστροφή του προέδρου Αλί Αμπντουλάχ Σαλέχ μπορεί να σκληρύνει τη διαμάχη, βυθίζοντας τη χώρα σε εμφύλιο πόλεμο. Από τη στιγμή που επέστρεψε στη Σανάα, ο πρόεδρος συνεχώς παραβλέπει τις αυξανόμενες διεθνείς εκκλήσεις για την άμεση παραίτησή του και κατηγορεί τους αντιπάλους του ότι υποστηρίζουν την Αλ Κάιντα.
Έχοντας εμπνευστεί αρχικά από τις εξεγέρσεις στην Τυνησία και την Αίγυπτο, φοιτητές και άλλοι διαδηλωτές άρχισαν να καταλαμβάνουν τους δρόμους σε όλη την Υεμένη από τον Ιανουάριο. Απαιτούσαν μεγαλύτερες δημοκρατικές ελευθερίες, ένα τέλος στη φτώχεια και τη διαφθορά και την παραίτηση του Σαλέχ ο οποίος κυβερνά την Υεμένη για 33 χρόνια. Αυτοί είναι το δημόσιο πρόσωπο της εξέγερσης – αλλά επίσης είναι και τα πρώτα θύματα της βίας που η κυβέρνηση εξαπέλυσε σαν αντίδραση στην εξέγερση. Οι κρατικές δυνάμεις ασφαλείας αλλά και οι υποστηρικτές του καθεστώτος έχουν σκοτώσει τουλάχιστον 225 διαδηλωτές και περαστικούς στη διάρκεια των κατά κύριο λόγω ειρηνικών διαδηλώσεων. Μόλις τις τελευταίες ημέρες οι νεκροί μετριούνται σε δωδεκάδες.
Εάν κάποιες κυβερνήσεις με επιρροή όπως εκείνες των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της Σαουδικής Αραβίας είχαν κινηθεί γρήγορα, θα μπορούσαν να είχαν πιέσει τον Σαλέχ να δώσει προσοχή στα αιτήματα των διαδηλωτών. Αντίθετα, η διεθνής κοινότητα αμφιταλαντεύτηκε καθώς ο Σαλέχ προσποιήθηκε ότι θα μπορούσε να συμφωνήσει για μια παραίτηση υπό όρους. Τον Ιούνιο, όταν ο Σαλέχ τραυματίστηκε βαριά σε μια απόπειρα δολοφονίας και μεταφέρθηκε στη Σαουδική Αραβία για θεραπεία, η προσοχή του κόσμου είχε επικεντρωθεί ήδη στις εξεγέρσεις στη Λιβύη, τη Συρία, το Μπαχρέιν και αλλού. Οι διαδηλώσεις για περισσότερη δημοκρατία στην Υεμένη επισκιάστηκαν από τον αγώνα επικράτησης μεταξύ των τριών πιο ισχυρών υποψηφίων να κυβερνήσουν τη χώρα: του τρατηγού Αλί Μουσίν αλ-Αχμάρ, έναν εξεγερμένο διοικητή του στρατού που κάποτε ήταν έμπιστος του προέδρου, του Χαμίντ αλ-Αχμάρ (πρόκειται για συνωνυμία), ενός δισεκατομμυριούχου επιχειρηματία από την εξέχουσα φυλή των Χασίδ και του μεγαλύτερου γιού του Σαλέχ, Αχμέντ, ο οποίος ηγείται της επίλεκτης Προεδρικής Φρουράς.
Ο στρατηγός Αλ-Αχμάρ και ο Χαμίντ αλ-Αχμάρ έριξαν το βάρος τους υποστηρίζοντας τις λαϊκές εξεγέρσεις σχεδόν από την αρχή: ο στρατηγός με τους στρατιώτες του και ο επιχειρηματίας με το πορτοφόλι του. Πάντως πρέπει να ειπωθεί ότι και οι δύο άνδρες είναι βαθιά ριζωμένοι στο σύστημα ισχύος που οι διαδηλωτές ελπίζουν να ανατρέψουν. Την προσπάθεια απόκρουσής τους ανέλαβε ο Αχμέντ Σαλέχ στη διάρκεια της τετράμηνης απουσίας του προέδρου για να αναρρώσει στο Ριάντ: Η Προεδρική Φρουρά της οποίας ηγείται καθοδήγησε πολλές από τις επιθέσεις εναντίον των κατά κύριο λόγο ειρηνικών διαδηλώσεων. Ο κάπο0τε προφανής κληρονόμος της εξουσίας του πατέρα του είναι παλιός ανταγωνιστής του στρατηγού αλ-Αχμάρ.
Αυτή η μάχη αλληλοεξόντωσης αυτών των προνομιούχων, δεν αποπροσανατόλισε μόνο τον λαϊκό συνασπισμό των νέων και των ακτιβιστών των οποίων οι διαδηλώσεις για πρώτη φορά πίεσαν τον Σαλέχ. Ταυτόχρονα περιθωριοποίησε τα αδύναμα αλλά πάντως λειτουργικά πολιτικά κόμματα καθώς και το κοινοβούλιο της Υεμένης. Αυτή η εσωτερική διαμάχη ερέθισε ακόμα περισσότερο την κεντρική εξουσία σε μια χώρα όπου το γράμμα του νόμου είναι ήδη επιφανειακό και όπου η Αλ Κάιντα βρήκε ασφαλές λιμάνι στην αραβική χερσόνησο.
Ο στρατηγός αλ-Αχμάρ, ο οποίος είναι συγγενής εξ αγχιστείας με τον πρόεδρο, βοήθησε τον Σαλέχ να κερδίσει έναν εμφύλιο πόλεμο το 1994 εναντίον της νότιας Υεμένης πριν να καθοδηγήσει έναν εξαετή βάρβαρο κυβερνητικό πόλεμο που ξεκίνησε δέκα χρόνια αργότερα εναντίον των Χούθις, μιας επαναστατικής ομάδας Σιιτών στο βορρά. Ήταν στη διάρκεια αυτής της εκστρατείας που αναπτύχθηκε η αντιπαλότητα με τον Αχμέντ Σαλέχ, ο οποίος ήδη καλόβλεπε την προεδρία.
Σύμφωνα με ένα τηλεγράφημα [1] της αμερικανικής πρεσβείας που δημοσιοποιήθηκε από το Wikileaks, οι υεμενίτες στρατηγοί το 2009 ζήτησαν από τους σαουδάραβες ομολόγους τους, οι οποίοι συμμετείχαν στη μάχη κατά των Χούθις, να βομβαρδίσουν ένα στρατόπεδο το οποίο αποκαλύφθηκε τελικώς ότι ήταν βάση του στρατηγού αλ-Αχμάρ. Αλλά οι σαουδάραβες πιλότοι κάτι υποπτεύθηκαν και ακύρωσαν την επίθεση. (Πιστεύεται ευρέως ότι ο στρατηγός, αλλά και οι ανταγωνιστές του στην φυλή Αχμάρ, έχουν όλοι τους πελατειακή σχέση με τη Σαουδική Αραβία, η οποία έχει τεράστια επιρροή στην Υεμένη).
Ο στρατηγός αλ-Αχμάρ αυτομόλησε στο κίνημα κατά του Σαλέχ μαζί με την πανίσχυρη Πρώτη Μεραρχία Τεθωρακισμένων το Μάρτιο, όταν φιλοκυβερνητικοί ελεύθεροι σκοπευτές πυροβόλησαν κατά μιας ειρηνικής διαδήλωσης στη Σανάα, σκοτώνοντας τουλάχιστον 49 άτομα. Ο στρατηγός δήλωσε ότι αποστάτησε προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για την αιματοχυσία αλλά οι επικριτές του αντιμετωπίζουν την κίνησή του ως ευκαιριακή. Έκτοτε, οι στρατιώτες του περικύκλωσαν το στρατόπεδο των διαδηλωτών στην λεγόμενη «πλατεία της Αλλαγής» έξω από το πανεπιστήμιο της Σανάα για να τους προστατέψουν από επιθέσεις της Προεδρικής Φρουράς και της Κεντρικής Ασφάλειας, μιας παραστρατιωτικής δύναμης που καθοδηγείται από τον ανιψιό του προέδρου, στρατηγό Γιαχύα Μοχάμεντ Αμπουλάχ Σαλέχ.
Για μήνες, ο στρατηγός αλ-Αχμάρ περιόρισε τον ρόλο της Μεραρχίας στο να προστατεύει τους διαδηλωτές, αλλά αυτό άλλαξε στις 18 Σεπτεμβρίου, όταν οι δυνάμεις ασφαλείας επιτέθηκαν στους διαδηλωτές και εκείνοι εξοργισμένοι από το πολύμηνο πολιτικό αδιέξοδο προσπάθησαν να ξεχυθούν έξω από την προστατευμένη περιοχή. Αυτόπτες μάρτυρες είπαν ότι δυνάμεις της Κεντρικής Ασφάλειας κατάβρεξαν τους διαδηλωτές με λύματα, εκείνοι απάντησαν με λιθοβολισμούς και οι δυνάμεις ασφαλείας μαζί με ελεύθερους σκοπευτές ανταπάντησαν με πυροβολισμούς. Οι επιθέσεις πυροδότησαν οδομαχίες και σύντομα τόσο οι στρατιώτες του στρατηγού όσο και οι μαχητές της φυλής αλ-Αχμάρ μάχονταν τις δυνάμεις της κυβέρνησης συμπεριλαμβανομένης και της Προεδρικής Φρουράς του Αχμέντ Σαλέχ.
Ο Σαλέχ μπόρεσε να κρατήσει σε έλεγχο τον ανταγωνισμό του με τον Χαμίντ αλ-Αχμάρ μέχρι το 2007, όταν πέθανε ο σεΐχης Αμπντουλάχ αλ-Αχμάρ, ο πατριάρχης της φυλής. Ο σεΐχης Αμπντουλάχ ήταν ο ύψιστος σεΐχης της Υεμένης, μιας χώρας όπου οι φυλές είναι ενσωματωμένες στη δομή της εξουσίας. Ήταν επίσης πρόεδρος του κοινοβουλίου και επικεφαλής του Ισλάχ, του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης. Το Ισλάχ ενστερνίζεται την ισλαμιστική ιδεολογία αλλά περιλαμβάνει στους κόλπους του μια σειρά από φυλές, επιχειρηματίες και μετριοπαθείς πολιτικούς. Ο σεΐχης Αμπντουλάχ ανέπτυξε ένα πολύπλοκο σύστημα μοιράσματος της εξουσίας με τον Σαλέχ, διαμεσολαβώντας σε συμφωνίες μεταξύ του προέδρου και των σεΐχηδων της χασιδικής συνομοσπονδίας, στην οποία ανήκει και η φυλή Σανχάν, από όπου κατάγεται ο πρόεδρος. Αλλά οι δέκα γιοί του σεΐχη έχουν ο καθένας τη δική του ατζέντα.
Ο Σαντίκ, ο μεγαλύτερος γιός, ανέλαβε τη θέση του πατέρα του ως επικεφαλής των Χασίδ. Ένας άλλος γιός, ο Χιμγιάρ, ήταν μέλος του κυβερνώντος κόμματος και ο αντιπρόεδρος του κοινοβουλίου. Ο Χαμίντ, μέλος του Ισλάχ, ο οποίος φοράει χωμένο στη ζώνη του ένα περίτεχνο jambiya, το παραδοσιακό μαχαίρι των υεμενιτών, είναι ένας δισεκατομμυριούχος με συμφέροντα σε ένα δίκτυο κινητής τηλεφωνίας, σε καταστήματα Kentucky Fried Chicken και σε μέσα ενημέρωσης. Και δεν κρύβει τις πολιτικές του φιλοδοξίες.
Στην πραγματικότητα, τα όνειρα του Χαμίντ αλ-Αχμάρ να εκθρονίσει τον Σαλέχ μάλλον ξεκίνησαν αρκετά πριν από την Αραβική Άνοιξη. Σε ένα διπλωματικό τηλεγράφημα [2] που δημοσιοποίησε το WikiLeaks, ένας αξιωματούχος της πρεσβείας των ΗΠΑ στη Σανάα περιγράφει τη συνάντησή του το 2009 με τον Χαμίντ, στην οποία ο Χαμίντ του περιέγραφε το σχέδιό του να οργανώσει μαζικές διαδηλώσεις για να ανατρέψει τον Σαλέχ, στο πρότυπο των εξεγέρσεων του 1998 που βοήθησαν στην ανατροπή του προέδρου της Ινδονησίας Σουχάρτο. «Η ιδέα είναι ένα ελεγχόμενο χάος», φέρεται να είπε ο Χαμίντ σύμφωνα με το τηλεγράφημα.
Οι πρώτες συγκρούσεις μεταξύ μαχητών της φυλής του αλ-Αχμάρ και των κυβερνητικών δυνάμεων ξέσπασαν το Μάιο, καθώς ο Σαλέχ για τρίτη φορά υπαναχώρησε από μια συμφωνία που κατέληγε στο να εγκαταλείψει την εξουσία. Η συμφωνία, που έγινε με τη διαμεσολάβηση του Συμβουλίου Συνεργασίας στον Κόλπο (Gulf Cooperation Council) και υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, προσέφερε στον πρόεδρο και στην οικογένειά του ασυλία από κάθε δίωξη με αντάλλαγμα την παραίτησή του.
Τότε οι δυνάμεις του Σαλέχ επιτέθηκαν στο στρατόπεδο της φυλής του αλ-Αχμέρ στη Σανάα, και οι μεταξύ τους μάχες κράτησαν πολλές μέρες. Στις 3 Ιουνίου, μια έκρηξη μέσα στο προεδρικό μέγαρο τραυμάτισε σοβαρά τον πρόεδρο Σαλέχ, οδηγώντας τον στην Σαουδική Αραβία για θεραπεία. Αλλά αρνήθηκε να εγκαταλείψει την εξουσία. Ο γιός του, ο Αχμέντ, μετακόμισε στο προεδρικό μέγαρο όπου ανέλαβε εκ των πραγμάτων της εξουσία μέχρι την αιφνιδιαστική επιστροφή του πατέρα του.
Η βία της περασμένης εβδομάδας ξέσπασε καθώς αυξανόταν η διεθνής πίεση στον Σαλέχ να υπογράψει μια συμφωνία εξόδου. Στις 12 Σεπτεμβρίου, ο πρόεδρος εξουσιοδότησε τον αντιπρόεδρό του, Αμπντ αλ-Ραμπ Μανσούρ αλ-Χαντί να διαπραγματευτεί την μεταβίβαση της εξουσίας, μια κίνηση την οποία οι αντίπαλοί του αμέσως χαρακτήρισαν ως παρελκυστική τακτική και που τους ώθησε στην θανάσιμη διαδήλωση της 18ης Σεπτεμβρίου.
Είναι αδύνατο να πει κανείς αν οι τελευταίες συγκρούσεις προκλήθηκαν από τη μία ή την άλλη πλευρά για να ξεφύγουν από αυτές τις διαπραγματεύσεις ή ποια είναι τα κίνητρα της επιστροφής του Σαλέχ, δεδομένου ότι οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. εντείνουν τις εκκλήσεις για την παραίτησή του. Ο Σαλέχ έκανε αμέσως έκκληση για κατάπαυση του πυρός και εκκίνηση διαπραγματεύσεων αλλά οι μάχες συνεχίστηκαν. Ο ίδιος δε έχει «πατήσει τον λόγο του» πολλές φορές μέσα στο χρόνο αυτό.
Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι οι αστικοί πληθυσμοί στην Υεμένη διαθέτουν την μεγαλύτερη ορμή ακόμη και μετά τις αιματοχυσίες. Η τροφή, το νερό και ο ηλεκτρισμός άρχισαν να σπανίζουν από τότε που άρχισαν οι διαδηλώσεις. Όπως αναφέρεται σε μια έκθεση του γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ, κάποια στοιχεία ανάμεσα σε εκείνους που «επιδιώκουν να καταλάβουν ή να διατηρήσουν την εξουσία» προσπαθούν να «τιμωρήσουν μαζικά» τους πολίτες της Υεμένης.
Περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί στο εσωτερικό της χώρας μετά από ένα παζλ συγκρούσεων στα περίχωρα της πρωτεύουσας. Στις πόλεις Ταίζ και Αρχάμπ, στα υψίπεδα, όπου κάποιοι βρήκαν καταφύγιο σε σπηλιές, οι μαχητές των τοπικών σεΐχηδων μάχονται από το Μάιο εναντίον της Προεδρικής Φρουράς. Στο νότο, από το Μάρτιο, οι στρατιωτικές μονάδες μάχονται την Ανσάρ αλ-Σαρία (σ.σ.: Ansar al-Sharia, οι Αντάρτες του Ισλαμικού Νόμου), μια ομάδα που υποστηρίζεται από ξένους μαχητές και ίσως διασυνδέεται με την Αλ Κάιντα.
Δεν υπάρχουν γρήγορες ή εύκολες λύσεις για την κρίση στην Υεμένη. Αλλά τα γεγονότα της περασμένης εβδομάδας υποδεικνύουν ότι μόνο η σταθερή και διαρκής προσοχή της διεθνούς κοινότητας στο ζήτημα της Υεμένης, σε συνδυασμό με την απειλή στοχευμένων κυρώσεων μπορεί να πείσουν τις μαχόμενες φατρίες στη χώρα να εγκαταλείψουν τα όπλα και να αρχίσουν μεταξύ τους διάλογο, συμπεριλαμβάνοντας και τους διαδηλωτές στις συνομιλίες.
Στο σημείο αυτό, οι ΗΠΑ, η Ε.Ε. και τα κράτη του Κόλπου, συμπεριλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας θα πρέπει να παγώσουν τα περιουσιακά στοιχεία του προέδρου Σαλέχ και των άμεσων συνεργατών του στο εξωτερικό. Επίσης θα πρέπει να σταματήσουν επισήμως κάθε βοήθεια σε θέματα ασφάλειας μέχρις ότου οι Αρχές σταματήσουν να επιτίθενται σε διαδηλωτές και φέρουν τους υπεύθυνους της αιματοχυσίας ενώπιον της Δικαιοσύνης. Θα πρέπει ακόμα να πιέσουν την Υεμένη να πάψει να αρνείται την παρουσία παρατηρητών του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη χώρα. Ταυτόχρονα, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα πρέπει να ξεκαθαρίσει σε όλες τις μαχόμενες φατρίες στην Υεμένη ότι δεν πρόκειται να ανεχθεί καμιά αδιαφορία σχετικά με την αυτοσυγκράτησή τους. Και οι επίδοξοι δημιουργοί συμφωνιών, συμπεριλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας, θα πρέπει να αποσύρουν κάθε προσφορά ασυλίας για διεθνή εγκλήματα.
Αν η Ουάσιγκτον, το Ριάντ και οι άλλοι παίκτες – «κλειδιά» δεν κινηθούν γρήγορα, η Υεμένη μπορεί να ακολουθήσει τον κατήφορο της Σομαλίας, ενός αποτυχημένου κράτους απέναντι στον Κόλπο του Άντεν, όπου οπλισμένοι ισλαμιστές μαχητές επέβαλαν δρακόντεια μέτρα σε τεράστιες περιοχές της χώρας ενώ η πείνα και οι μάχες αποδεκάτισαν τον πληθυσμό. Σε ένα τέτοιο σενάριο, το χάος της περασμένης εβδομάδας μπορεί να είναι απλά η πρόγευση των θανάτων και των άλλων δεινών που θα έρθουν.
Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/68298/letta-tayler/yemens-hijacke...

Copyright © 2002-2010 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Συνδέσεις:
[1] http://www.guardian.co.uk/world/2011/apr/08/saudi-arabia-yemen-ali-mohsen
[2] http://www.washingtonpost.com/wp-srv/special/world/wikileaks-yemen/cable...