Το ευρωπαϊκό μέλλον των δυτικών Βαλκανίων

Με τον όρο Δυτικά Βαλκάνια οι διεθνείς οργανισμοί περιγράφουν τη γεωγραφική περιοχή των χωρών της πρώην Γιουγκοσλαβίας που δεν έχουν ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και την Αλβανία. Η περιοχή αυτή έχει πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τόσο κατά τον 20ο αιώνα όσο και στον αιώνα μας έχει γίνει επίκεντρο διεθνών γεγονότων.

Στις ημέρες μας οι χώρες αυτές είναι υποψήφιες για την ένταξή τους στους Ευρω-ατλαντικούς θεσμούς και βρίσκονται σε διάφορα επίπεδα διαπραγμάτευσης με την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ.

Στις 12 Οκτωβρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την ετήσια έκθεση προόδου των χωρών αυτών που μαζί με την Τουρκία και την Ισλανδία αποτελούν τις μελλοντικές χώρες προς ένταξη στην Ένωση. Τόσο στην αναφορά του Επιτρόπου Stefan Füle όσο και στην γενική ανακοίνωση της Επιτροπής γίνεται αντιληπτό πως παρά τα μικρά βήματα προόδου και τις γενικόλογες αναφορές περί ενσωμάτωσης της ευρωπαϊκής πολιτικής στις χώρες αυτές, τα προβλήματα εξακολουθούν να υπάρχουν και να αποτελούν ανάχωμα στην ευρωπαϊκή πορεία των κρατών της περιοχής. Σε μια δραματική απεικόνιση της πραγματικότητας η Επιτροπή διαπιστώνει πως υπάρχει έλλειμμα "στη χρηστή διακυβέρνηση, το κράτος δικαίου, τη διοικητική ικανότητα, την ανεργία και την οικονομική μεταρρύθμιση που εξακολουθούν να αποτελούν μείζονες προκλήσεις για την περιοχή αυτή. Όσον αφορά την περιφερειακή συνεργασία, υπάρχουν ακόμη προβλήματα. Σε ορισμένες χώρες, σημαντικές μεταρρυθμίσεις έχουν καθυστερήσει, συχνά λόγω εσωτερικών πολιτικών εξελίξεων και συγκρούσεων. Σημειώθηκαν ορισμένες ανησυχητικές εξελίξεις όσον αφορά την ελευθερία έκφρασης στα μέσα ενημέρωσης. Οι διιστάμενες απόψεις σχετικά με το καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου εξακολουθούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο Κοσσυφοπέδιο και την ευρύτερη περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων" [1].

Όσο κι αν είναι θετική η προοπτική ένταξης της Κροατίας που θα γίνει το 28ο κράτος μέλος της Ε.Ε. τον Ιούλιο του 2013 ή η δυνατότητα εισόδου των πολιτών της Αλβανίας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, στον χώρο Σένγκεν χωρίς υποχρέωση θεώρησης βίζας τα ανοικτά μέτωπα είναι και πάλι μπροστά μας.

Η πολιτική της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης που αποτελεί το πλαίσιο που ρυθμίζει τις σχέσεις Ε.Ε. και Δυτικών Βαλκανίων, όσο και η Agenda Thessaloniki 2003 που υιοθετήθηκε κατά τη κοινή σύνοδο κορυφής Ε.Ε. – Δυτικών Βαλκανίων δε δείχνουν να μπορούν να απαντήσουν στην εργαλειοποίηση των προϋποθέσεων και των συνθηκών υποστήριξης των κρατών της περιοχής. Η ευρωπαϊκή πολιτική έχει αναπτύξει τον όρο «διευρυνσιακή κόπωση» [2] για να περιγράψει την απροθυμία ένταξης νέων χωρών στην Ένωση. Η παγκόσμια οικονομική κρίση και η ευρωπαϊκή της εκδοχή μαζί με την κρίση στην ευρωζώνη στέλνουν ακόμα πιο μακριά τον ορίζοντα της ένταξης των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων.
Και όσο απομακρύνεται ο ορίζοντας αυτός τόσο η βαλκανική ιδιαιτερότητα ενισχύεται με πολλές και διάφορες δικαιολογίες. Από την τουρκοκρατία και τους θεσμούς της Οθωμανικής περιόδου, μέχρι την κομουνιστική κληρονομιά και την δύσκολη προσαρμογή στην οικονομία της αγοράς. Μέσα σε αυτό το παράξενο κλίμα βρίσκουν χώρο να αναπτυχθούν πολιτικές και δράσεις από οικονομικά παράκεντρα και παραβατικά στοιχεία που γυρίζουν την περιοχή πίσω στη δεκαετία του ’90. Οι διασυνοριακές διάφορες φαίνεται να μην έχουν ξεχαστεί, η παραοικονομία και η διευκόλυνση δικτύων παράνομων προϊόντων (ναρκωτικά, τσιγάρα, εμπορία ανθρώπων, όπλα) δείχνουν να ξαναεπιστρέφουν όσο απομακρύνεται η ευρωπαϊκή προοπτική. Η πολιτική διαφθορά και η επιστροφή στις γνωστές συνταγές του παρελθόντος με τον απόλυτο έλεγχο της κεντρικής εξουσίας επί της δικαιοσύνης, του Τύπου και των αναθέσεων μεγάλης κλίμακας έργων εμφανίζονται όλο και πιο συχνά.

Η μεγάλη διεύρυνση του 2004, με όλα τα λάθη και τις παραλήψεις, τη βιασύνη και τις ιδιαιτερότητές της, προσέφερε στην Ευρώπη. Η περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων δε μπορεί να παραμείνει τρύπα στο χάρτη, ούτε περιοχή στην οποία θα ασκούνται οι κεντρικές γραφειοκρατίες και αμφίβολες επενδύσεις. Οι πολίτες των χωρών αυτών έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν στο ευρωπαϊκό πείραμα και να μην αποτελούν μόνο χαμηλόμισθους εργαζόμενους των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων για την παραγωγή προϊόντων που καταναλώνονται στις χώρες της Ένωσης. Η περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων θα πρέπει να πάψει να είναι η δικαιολογία για πιθανές μελλοντικές αναταραχές και συγκρούσεις. Ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί αυτό είναι η ισότιμη συμμετοχή των χωρών στους Ευρω-ατλαντικούς θεσμούς.

Το επόμενο μεγάλο βήμα/ πρόκληση της Ε.Ε. για την περιοχή αυτή είναι το 2014 και η αρχική δέσμευση για επίλυση όλων των ανασταλτικών κριτηρίων συμμετοχής. Στο σημείο αυτό, η Ελλάδα με το σχέδιο «Ατζέντα 2014» που έχει αναπτύξει και έχει ως στόχο την αναζωογόνηση της ευρωπαϊκής πορείας των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο και ελπίζουμε πως η έξοδος της Ευρώπης από την οικονομική κρίση θα συμπέσει με την είσοδο των κρατών της περιοχής αυτής σε μια αναγεννημένη και δυνατή (από τα λάθη της) Ευρωπαϊκή Ένωση.

[1] http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/11/1182
[2] enlargement fatigue