Τα νέα αραβικά Συντάγματα

Οι προοπτικές για τα γενικά ανθρώπινα δικαιώματα στο νέο σύστημα της Τυνησίας επίσης φαίνονται κάπως ελπιδοφόρες. Λόγω των ανισοτήτων στη φύση της εξουσίας στη χώρα, καμιά ομάδα - ούτε καν οι ένοπλες δυνάμεις – δεν έχει αρκετή ισχύ για να είναι σε θέση να αγνοήσει τις ανησυχίες των άλλων. Όπως Al-Nadha, κάθε ομάδα θα μπορούσε να προωθήσει το κράτος δικαίου ως μέσο για την προστασία των συμφερόντων της. Τελικά, όμως, η αποτελεσματικότητα του κράτους δικαίου θα εξαρτάται από τη βούληση της πολιτικής ελίτ της χώρας να ακολουθήσει τους κανόνες. Μια πρώιμη ένδειξη για την πρόθεσή τους να το πράξουν θα είναι το πώς θα αντιμετωπίσουν τους νόμους έκτακτης ανάγκης στο νέο Σύνταγμα. Ένα θετικό σημάδι θα είναι αν το νέο Σύνταγμα απαιτεί από την κυβέρνηση ή τον πρόεδρο να ζητήσει έγκριση από το Κοινοβούλιο πριν να προσφύγει σε έκτακτα μέτρα και αν θέτει ένα αυστηρό χρονικό όριο για αυτή τη διαδικασία έγκρισης.

Στην Αίγυπτο, το μέλλον φαίνεται λιγότερο ελπιδοφόρο. Το νέο κοινοβούλιο που συνήλθε μετά τις εκλογές αυτής της εβδομάδας θα σπαράσσεται από αντικρουόμενα συμφέροντα και θα είναι περικυκλωμένο από τους στρατιωτικούς. Μερικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των νέων βετεράνων της πλατείας Ταχρίρ, υποστηρίζουν μια συνολική αναδιάρθρωση του πολιτικού συστήματος και το ξαναγράψιμο του Συντάγματος. Αλλά οι πιο ισχυρές από αυτές, ο στρατός, η Μουσουλμανική Αδελφότητα και οι αντίπαλοί τους, επιδιώκουν κυρίως να τροποποιηθεί ο συνταγματικός χάρτης απλώς για την προστασία των δικών τους συμφερόντων.

Παρότι ο αιγύπτιοι διαδηλωτές κατάφεραν να την οδηγήσουν στην πτώση του πρώην προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ από την εξουσία, ο στρατός διατηρεί κεντρική θέση στο πολιτικό σύστημα της χώρας: Το Ανώτατο Συμβούλιο των Ενόπλων Δυνάμεων παραμένει η απόλυτη εξουσία στη χώρα. Επιπλέον, παρότι η ανησυχία για τη στάση του στρατού ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις διακοινοτικές σχέσεις αυξάνεται εκτός των αιγυπτιακών συνόρων, ο θεσμός του στρατού είναι σημαντικά σεβαστός μεταξύ των αιγυπτίων πολιτών. Ακόμη και η πρόσφατη αναταραχή στην Αίγυπτο έχει επικεντρωθεί στο Ανώτατο Συμβούλιο και τον πρόεδρό της, στρατηγό Mohamed Hussein Tantawi, παρά στο θεσμό των ενόπλων δυνάμεων. Αυτό που ο στρατός θέλει, ως εκ τούτου, θα έχει μεγάλη σημασία για τις εκλογές και τη νέα νομοθεσία της χώρας.

Πράγματι, τον Απρίλιο, το Ανώτατο Συμβούλιο συνέταξε μια διακήρυξη [1], η οποία απευθύνεται σε σχετικά αδιαμφισβήτητα συνταγματικά θέματα: τη δέσμευση για το habeas corpus (η προσφυγή στα δικαστήρια για μια κράτηση που μπορεί να κριθεί παράνομη), την απαγόρευση των βασανιστηρίων, την εγγύηση της ελευθερίας της έκφρασης. Η διακήρυξη είχε επίσης πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τις κοινωνικές πτυχές των τελευταίων αιγυπτιακών Συνταγμάτων. Για παράδειγμα, παρότι τα προηγούμενα Συντάγματα της Αιγύπτου περιέγραφαν τον ισλαμικό νόμο (σαρία) ως «μία» από τις κύριες πηγές της νομοθεσίας, η κυβέρνηση υπό τον πρώην πρόεδρο Ανουάρ Σαντάτ, άλλαξε αυτή τη διατύπωση σε «η κύρια πηγή». Η διακήρυξη του Ανώτατου Συμβουλίου διατήρησε τη διατύπωση του Σαντάτ, ενδεχομένως, σε αναγνώριση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η οποία, υπό το πρόσχημα του δικού της Κόμματος της Ελευθερίας και της Δικαιοσύνης, αναμένεται να τα πάει καλά στις εκλογές. Η διακήρυξη καθιέρωσε επίσης το Ισλάμ ως την επίσημη θρησκεία του κράτους, αλλά όπως και ο Μουμπάρακ ήταν συνηθισμένος να κάνει, απαγόρευσε τα κόμματα που βασίζονται στη θρησκεία. Η κίνηση αυτή δημιούργησε λίγες αντιδράσεις, αλλά έδειξε ότι ο στρατός δεν είχε πρόθεση να μπει στο περιθώριο της συνταγματικής διαδικασίας.

Οι προθέσεις του στρατού έγιναν σαφέστερες στα μέσα Νοεμβρίου, όταν το Ανώτατο Συμβούλιο κυκλοφόρησε μια σειρά σχεδίων συνταγματικών διατάξεων [2] που θα δώσουν στον στρατό ασυλία από την πολιτική εποπτεία και δίνουν την εξουσία στις ένοπλες δυνάμεις να εγκρίνουν νομοθεσία που πρότεινε το Κοινοβούλιο. Αυτό πήγε πολύ πιο μακριά από το «τουρκικό μοντέλο» -δηλαδή της κοινοβουλευτικής κυριαρχίας που είναι περιορισμένη από τη στρατιωτική επιτήρηση -που έχει ευρέως προταθεί από τον στρατό, επιδείνωσε την κρίση στις σχέσεις του στρατού με τον τους πολίτες και προκάλεσε ένα νέο γύρο διαδηλώσεων.

Το Σύνταγμα που θα δημιουργηθεί μέσα στον επόμενο χρόνο πιθανότατα θα ορίσει ένα κοινοβουλευτικό σύστημα. Θα είναι επηρεασμένο από ισλαμικές ιδέες, αλλά θα χαρακτηρίζεται και από την ανάγκη τα κυρίαρχα κόμματα να σχηματίζουν συνασπισμούς, εάν πρόκειται να κυβερνήσουν. Είναι απίθανο, και πιθανώς ανεπιθύμητο, ένας και μόνο φορέας να είναι σε θέση να εξασφαλίσει μια απλή πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Αυτό πρέπει να οδηγήσει σε κάποιο συμβιβασμό και μετριοπάθεια ανάμεσα στα πιο ακραία κόμματα. Ωστόσο, ενώ ορισμένα ανθρώπινα δικαιώματα θα κωδικοποιηθούν στο νέο Σύνταγμα, τα κόμματα μπορεί να αναγκαστούν να επικεντρωθούν στην πολιτική θέση της κυβέρνησης και τη θέση των θρησκευτικών δικαιωμάτων. Η μελλοντική θέση των γυναικών της Αιγύπτου αποτελεί κατά συνέπεια λόγο ανησυχία. Το Ανώτατο Συμβούλιο έχει ήδη προορίσει κάποιες έδρες στη Συντακτική Συνέλευση για γυναίκες, αλλά το φύλο των πολιτών δεν είναι εισηγμένο στο διατάξεις της διακήρυξης που απαγορεύουν τις διακρίσεις. Οι γυναίκες αποκλείσθηκαν επίσης από τις προετοιμασίες για τις πρόσφατες εκλογές.

Τέλος, το μέλλον της Λιβύης είναι το λιγότερο σαφές όλων. Η χώρα δεν έχει την ιστορία του κράτους δικαίου και καθόλου εμπειρία σε μια ανταγωνιστική πολιτική διαδικασία. Υπό τον Καντάφι, η σαρία ήταν η επίσημη βάση του νόμου και συχνά εφαρμοζόταν σε θέματα οικογενειακού δικαίου. Σε ζητήματα σχετικά με το ρόλο της κυβέρνησης, ωστόσο, το καθεστώς είχε την τάση να ασκεί εξουσία αυθαίρετα, καταβάλλοντας ελάχιστη προσπάθεια να προσδώσει στις ενέργειές του νομική κάλυψη.