Τα λεφτά σου ή τη ζωή σου

Εξίσου σημαντική με τα προαναφερθέντα σύνολα είναι και η αλλαγή στη σύνθεση των δωρητών. Το σύνολο των ιδιωτικών δωρεών, εξαιρουμένου του Ιδρύματος Γκέιτς, μειώθηκε από περίπου 2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2008 σε ένα δισεκατομμύριο το 2011. Και οι παγκόσμιες δαπάνες για την υγεία από μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) και θρησκευτικές οργανώσεις μειώθηκαν από 3,7 δισεκατομμύρια δολάρια το 2008 σε 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2010. Από αυτήν την άποψη, οι δύο Ουάσιγκτον (δηλαδή το Σιάτλ και η πρωτεύουσα στην περιφέρεια της Κολούμπια), αποτελούν τους τελευταίους φραγμούς στην καταστροφή. Το Ίδρυμα Γκέιτς, που τώρα συνδυάζει τα φιλανθρωπικά κεφάλαια της οικογένειας Γκέιτς με εκείνα του Γουόρεν Μπάφετ, εκπροσωπεί το 68% όλων των ιδιωτικών χορηγιών για την παγκόσμια υγεία, επισκιάζοντας τις προσπάθειες ακόμη και των μεγαλύτερων δημόσιων ή διεθνών ιδρυμάτων. Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών εκπροσωπεί το 52% όλων των δημοσίων δωρεών και κανένας άλλος δωρητής δεν πλησιάζει κοντά σε αυτό το ποσοστό.

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ;

Το 1948, η διάρθρωση της παγκόσμιας δημόσιας υγείας ήταν απλή: ο νεοϊδρυθείς -τότε- ΠΟΥ, μια ανεξάρτητη υπηρεσία μέσα στο ευρύτερο σύστημα των Ηνωμένων Εθνών, κυριαρχούσε στα πάντα. Στα επόμενα πενήντα χρόνια, ο ΠΟΥ πήρε το προβάδισμα, θέσπισε κριτήρια και παρέσχε τους περισσότερους πόρους. Οι προσπάθειές του συνεπικουρήθηκαν από εκείνες ορισμένων εθνικών δωρητών, ιδιαιτέρως των Ηνωμένων Πολιτειών και της Γαλλίας, και ποικίλων άλλων υπηρεσιών του ΟΗΕ και μη κυβερνητικών ή θρησκευτικών οργανώσεων.

Η κατάσταση άρχισε να μεταβάλλεται το 1990, όταν ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ, Χιρόσι Νακαγίμα, απομάκρυνε την ηγεσία του Παγκόσμιου Προγράμματος για το AIDS, που εκείνη την εποχή ήταν η μόνη διεθνής προσπάθεια αντιμετώπισης της πανδημίας της νόσου. Από τη διαμάχη ξεκίνησε μια προσπάθεια, εντός του πλαισίου του ΟΗΕ, να δημιουργηθεί μια εναλλακτική οργάνωση που θα μπορούσε να χειριστεί το ζήτημα αποτελεσματικότερα, γεγονός που το 1994 κατέληξε στη δημιουργία του Προγράμματος του ΟΗΕ για το AIDS, το οποίο συνδύασε τις δράσεις έξι υπηρεσιών του ΟΗΕ για τον HIV, συμπεριλαμβανομένου του ΠΟΥ. Την κίνηση αυτή ακολούθησε πολύ σύντομα η ίδρυση της Παγκόσμιας Συμμαχίας για τα Εμβόλια και τους Εμβολιασμούς (GAVI), μιας υπηρεσίας που εδρεύει στη Γενεύη και συντονίζει δεκάδες δράσεις ανοσοποίησης, με οργανωτές τον ΟΗΕ, τις τοπικές κυβερνήσεις, διμερείς και ιδιωτικές προσπάθειες ανοσοποίησης, με στόχο να διασφαλιστούν σταθερά παγκόσμια αποθέματα προσιτών εμβολίων. Τα προγράμματα ανοσοποίησης του ΠΟΥ τέθηκαν κάτω από την ομπρέλα της GAVI το 2000 και δύο χρόνια αργότερα ξεκίνησε το μείζον πρόγραμμα ενίσχυσης της δημόσιας υγείας από το Ίδρυμα Γκέιτς, διαβρώνοντας περαιτέρω την κυριαρχία του ΠΟΥ.

Το 2002, επίσης, ήταν η χρονιά κατά την οποία ιδρύθηκε το Παγκόσμιο Ταμείο Καταπολέμησης AIDS, Φυματίωσης και Ελονοσίας, μιας εδρεύουσας στη Γενεύη πολυμερούς οργάνωσης, που λειτουργεί ανεξάρτητα από το σύστημα του ΟΗΕ αλλά σε εναρμόνιση με τους θεσμούς του. Μέσα σε λίγα χρόνια θα διαθέσει περισσότερα από δύο δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, και θα γίνει ο βασικός χρηματοδότης των παγκόσμιων προγραμμάτων για την ελονοσία και τη φυματίωση και ο δεύτερος σε μέγεθος φορέας για τα προγράμματα HIV. Η εμφάνιση του προγράμματος PEPFAR το 2003 διέλυσε την παλιά τάξη πραγμάτων, φέρνοντας στο προσκήνιο κυριολεκτικά δεκάδες χιλιάδες νέες θρησκευτικές και κοσμικές οργανώσεις. Η ισχύς ακολούθησε το χρήμα και μέχρι το 2005 η ετήσια Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας, που διοικεί τον ΠΟΥ, συγκαλείτο απλώς για να ακούσει τις προτάσεις του Γκέιτς. Έτσι σήμερα, πολύ λίγες από τις πολιτικές πρωτοβουλίες ή τα κανονιστικά πρότυπα που επεξεργάζεται ο ΠΟΥ ανακοινώνονται προτού πρόχειρα και ανεπίσημα εγκριθούν από το επιτελείο του Ιδρύματος Γκέιτς.

Αν, ωστόσο, η αυξημένη χρηματοδότηση μετέβαλε τη διάρθρωση του τομέα, το ίδιο συνέβη και με την πρόσφατη μείωση. Ο κόσμος έγινε πολύ πιο εξαρτημένος από την αμερικανική κρατική και ιδιωτική ενίσχυση, η Ευρώπη ελαχιστοποίησε τη συνολική υποστήριξή της και μετέφερε τα περισσότερα από τα εναπομείναντα ευρώ και λίρες στην GAVI και στο φθίνον Παγκόσμιο Ταμείο, ενώ ο προϋπολογισμός και η επιρροή του ΠΟΥ διαβρώνονται περαιτέρω. Η κατάσταση του Παγκόσμιου Ταμείου έχει γίνει τόσο δεινή, με τις υποχρεώσεις του να υπερβαίνουν σήμερα τα πραγματικά έσοδά του κατά σχεδόν έξι δισεκατομμύρια δολάρια και την ευρωπαϊκή υποστήριξη να κατρακυλά κατά 16% το 2011, ώστε τον Ιανουάριο το διοικητικό του συμβούλιο ζήτησε την παραίτηση του γενικού διευθυντή Μισέλ Καζάτσκινε και τον αντικατέστησε με τον συνταξιούχο Γκάμπριελ Τζαραμίλο, τραπεζικό στέλεχος από τη Βραζιλία. Ύστερα από αυτήν την αιφνίδια αναδιοργάνωση, η πίστη των δωρητών στο Ταμείο εν μέρει αποκαταστάθηκε και η κυβέρνηση Ομπάμα υποσχέθηκε αύξηση της αμερικανικής βοήθειας κατά 27% για το οικονομικό έτος 2013 (εκκρεμεί η έγκριση του Κογκρέσου). Όμως, τα εμπόδια που ορθώνονται απέναντι στις εκταμιεύσεις, έχουν οδηγήσει ορισμένες αφρικανικές οργανώσεις υγείας σε αδυναμία να πληρώσουν τους υπαλλήλους τους και σε αρκετές χώρες έχουν αναφερθεί διακοπές στην προμήθεια φαρμάκων.