Παιδεία και ανάπτυξη

Είναι μονόδρομος για την Ευρώπη - πόσω μάλλον για την Ελλάδα - η επένδυση στην Έρευνα και την Καινοτομία, η κατάρτιση και υποστήριξη νέων επιστημόνων που θα παράγουν και θα αξιοποιούν επιστημονική γνώση προς όφελος της κοινωνίας και της οικονομίας. Η επένδυση στην Έρευνα και την Καινοτομία στον καιρό της κρίσης δεν είναι πολυτέλεια αλλά αναγκαιότητα. Η Έρευνα και η Καινοτομία αποτελούν κατεξοχήν «δαρβινικές» διαδικασίες, από τις οποίες μόνο οι πιο ευπροσάρμοστοι μπορούν να επιβιώσουν και να διακριθούν.

Η τετριμμένη παρατήρηση ότι κάθε κρίση κρύβει νέες ευκαιρίες δεν είναι αισιόδοξη για αυτούς που δεν έχουν την ετοιμότητα και τα μέσα να τις αδράξουν. Οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών και η ευρυζωνικότητα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι τεχνολογίες «χαμηλού άνθρακα» και η εξοικονόμηση ενέργειας, αποτελούν θέματα που βρίσκονται σήμερα στο επίκεντρο του Ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος και στα οποία η Ελλάδα θα μπορούσε να πρωτοστατήσει, τόσο επιστημονικά όσο και, γιατί όχι, βιομηχανικά.

Όλα αυτά όμως προαπαιτούν ένα ισχυρό, ποιοτικό, αποτελεσματικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η ποιοτική εκπαίδευση είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για την ανάπτυξη της Κοινωνίας της Γνώσης, η οποία βασίζεται σε υψηλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό. Για την ΕΕ είναι ξεκάθαρο ότι η ποιοτική ανώτατη εκπαίδευση είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για την ανάπτυξη της Κοινωνίας της Γνώσης. Τα πανεπιστήμια αποτελούν την καρδιά του «Τριγώνου της Γνώσης» (Εκπαίδευση-Γνώση-Καινοτομία). Όλοι οι δείκτες οικονομικής και κοινωνικής προόδου μιας χώρας (κατά κεφαλήν ΑΕΠ, απασχόληση, ανταγωνιστικότητα, επίπεδο μισθών κλπ) συνδέονται στενά με τους δείκτες επιδόσεων της ανώτατης εκπαίδευσης.

Ωστόσο, εμείς στην Ελλάδα εξακολουθούμε να αγνοούμε επιδεικτικά την αμείλικτη πραγματικότητα και να αντιμετωπίζουμε τα θέματα Έρευνας και Παιδείας μέσα από τον ίδιο παραμορφωτικό καθρέφτη των ιδεοληψιών, αγκυλώσεων και μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων που μας οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση.
Τα περισσότερα Ελληνικά πανεπιστήμια έχουν εξελιχθεί σε δυσκίνητους μηχανισμούς, σοβιετικού τύπου, που μοιάζουν να ασχολούνται περισσότερο με τη διατήρηση συντεχνιακών προνομίων και την οργάνωση πάσης φύσεως κοινωνικών αγώνων παρά με την εκπλήρωση της ακαδημαϊκής και εκπαιδευτικής τους αποστολής.

Η αποστολή των πανεπιστημίων υπονομεύθηκε από την κομματική ανάμειξη συντεταγμένων κομματικών νεολαιών που την τελευταία τριακονταετία δεν κατέστρεψαν μόνο (με τη βοήθεια των άλλων δυνάμεων εσωτερικής κατοχής, δηλαδή συντεχνιασμένων, φιλόδοξων διδασκόντων και συνεταιρισμένων εργαζομένων) την ακαδημαϊκή παράδοση, ηθική και κοινότητα, αλλά προαγόμενοι στην κομματική πολιτική σκηνή, συμμετείχαν ως πολιτικά πρόσωπα στην σημερινή Ελληνική Τραγωδία, με την ανοχή ή και συμμετοχή των περισσότερων από εμάς.

Τα πανεπιστήμιά μας αντί να μοχθούν για την πρόοδο αγωνίζονται για την συντήρηση και οι επιχειρήσεις μας αντί να επενδύουν στη γνώση βολεύονται με τη γνωριμία. Η συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και επιχειρήσεων, αυτονόητη προϋπόθεση οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης σε όλες τις προηγμένες χώρες, αντιμετωπίζεται στην Ελλάδα περίπου ως ιεροσυλία. Πολύ φοβούμαι ότι η ζημιά για τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι ήδη ανεπανόρθωτη. Τουλάχιστον με την παρούσα τους μορφή δύσκολα μπορούν να επιβιώσουν στο σημερινό διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον. Η εικόνα που βλέπουμε γύρω μας αποδεικνύει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι το μοντέλο αυτό δεν είναι βιώσιμο. Τα πανεπιστήμιά μας βυθίζονται στο τέλμα και οι ελληνικές επιχειρήσεις - πλην ελαχίστων εξαιρέσεων - δεν είναι σε θέση να ανταγωνιστούν με αξιώσεις στον διεθνή στίβο.

Χαρακτηριστική περίπτωση η ακραία αντίδραση των Πρυτανικών αρχών να εφαρμόσουν τον νόμο για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, που ψηφίστηκε από την Βουλή των Ελλήνων και από 255 βουλευτές, με προσχήματα που ανάγονται σε «δημοκρατικού» τύπου ευαισθησίες – ετεροχρονισμένες και ψευδεπίγραφες – αφού η κατάσταση στα Ελληνικά ΑΕΙ είναι γνωστή τόσο στην Ελληνική κοινωνία, όσο και στους ξένους εταίρους μας.

Χαρακτηριστικά, η «διεθνής συμβουλευτική επιτροπή για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στην Ελλάδα» που συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία της Ελληνικής Κυβέρνησης τον Σεπτέμβριο του 2010 με την Έκθεσή της (http://bit.ly/IqVZtn) περιγράφει τα Ελληνικά Πανεπιστήμια και ΤΕΙ ως εξής: (ακολουθούν χαρακτηριστικά αποσπάσματα)

«Το Ελληνικό σύστημα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης είναι αγκυλωμένο στο παρελθόν – με δομές και διαδικασίες που εμποδίζουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων και ταλέντων.» (σελ. 6)

«Όμως το σύστημα παρέχει βραχυπρόθεσμα οφέλη σε όσους επιδιώκουν την διατήρηση του status quo, και επομένως πολλοί βρίσκουν κίνητρα για να αντιταχθούν στην μεταρρύθμιση.» (ibid)

«Το ελληνικό σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υποφέρει από κρίση αξιών, καθώς και από παρωχημένες πολιτικές και οργανωτικές δομές.» (ibid σελ. 7)

«Τα Ελληνικά πανεπιστήμια έχουν ασαφείς αποστολές, ανεπαρκείς στόχους και αβέβαιο μέλλον.» (ibid σελ. 9)

Το παράδοξο είναι ότι σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ελλάδα έχει από τις υψηλότερες δαπάνες για την ανώτατη εκπαίδευση στην Ευρώπη (πέμπτη κατά σειρά, δαπανώντας το 1,4% του ΑΕΠ της, όταν ο μέσος όρος της «Ευρώπης των 27» είναι 1,1%), ωστόσο, η αξιοποίηση αυτών των κονδυλίων είναι αναποτελεσματική και σπάταλη. Η εξήγηση είναι απλή: τα χρήματα είναι αρκετά αλλά εξανεμίζονται όταν κατανέμονται μεταξύ 23 πανεπιστημίων. Την ίδια ώρα οι ΗΠΑ διαθέτουν 150 ερευνητικά πανεπιστήμια (δηλαδή προσανατολισμένα στην έρευνα και την υψηλής ποιότητας εκπαίδευση) και η Κίνα 120!