Η κληρονομιά του Καντάφι | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η κληρονομιά του Καντάφι

Τι εξαπέλυσε στη Μέση Ανατολή η ανατροπή του δικτάτορα
Περίληψη: 

Η ανατροπή του ηγέτη της Λιβύης διέσπειρε τεράστιους αριθμούς όπλων και προσφύγων σε ολόκληρη την περιοχή. Ήδη, η Αλγερία έχει δεχτεί επιθέσεις από μαχητές της AQIM εξοπλισμένους με όπλα από τη Λιβύη, το Μάλι έχει κλυδωνιστεί από ένα πραξικόπημα ένοπλων νομάδων που επιστρέφουν από τη Λιβύη, ο Νίγηρας αγωνίζεται να αντιμετωπίσει τα κύματα των προσφύγων από τη Λιβύη και οι οικονομίες του Μάλι και της Τυνησίας έχουν κλονιστεί από την απώλεια του σημαντικότερου εμπορικού εταίρου τους.

Ο YAHIA H. ZOUBIR είναι καθηγητής Διεθνών Σπουδών και διευθυντής Ερευνών στο Euromed Management στη Σχολή Διοίκησης στη Μασσαλία.

Η στρατιωτική εκστρατεία εναντίον του καθεστώτος του Μουαμάρ αλ Καντάφι στέφθηκε με επιτυχία. Τον Μάρτιο, ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ Ίβο Ντάλντερ (Ivo Daalder) και ο Ανώτατος Συμμαχικός Διοικητής Ευρώπης του ΝΑΤΟ Τζέιμς Σταυρίδης έγραψαν στο Foreign Affairs [1] ότι το ΝΑΤΟ, αντιμέτωπο με μια ανθρωπιστική καταστροφή στη Λιβύη, «πέτυχε να προστατεύσει τους αμάχους και, τελικά, να παράσχει τον χρόνο και τον χώρο που χρειάζονταν οι τοπικές δυνάμεις για να ανατρέψουν τον Μουαμάρ αλ Καντάφι». Αλλά όλος ο πανηγυρισμός έχει καλυφθεί από μια ανησυχητική τάση. Η αναταραχή των τελευταίων μηνών του Καντάφι τώρα αντηχεί σε όλη τη Βόρεια Αφρική και την περιοχή του Σαχέλ - ένα φαινόμενο που θα μπορούσε να ονομαστεί η κληρονομιά του Καντάφι.

Κατά πρώτον, είναι τα όπλα: Η γειτονιά, ιδιαίτερα η Αλγερία, η Μαυριτανία, και ο Νίγηρας, ήταν πάντα ανήσυχοι σχετικά με τον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης. Πολλοί φοβήθηκαν πως θα ανασήκωνε το καπάκι της τεράστιας κρύπτης όπλων στην Τρίπολη και θα οδηγούσε στη διασπορά των όπλων σε ολόκληρη την περιοχή. Αποδεικνύεται ότι είχαν δίκιο να ανησυχούν. Στη συνέχεια, είναι το χρήμα: Ο εντοπισμός των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων της Λιβύης μετά τον πόλεμο ήταν ένα άλλο πολύπλοκο θέμα. Τα μέλη του στενού κύκλου του Καντάφι οι οποίοι γνωρίζουν πού είναι κρυμμένα τα χρήματα έχουν εξαφανιστεί ή δεν έχουν ταυτοποιηθεί. Βασικά, δισεκατομμύρια δολάρια θα μπορούσαν να καταλήξουν σε χέρια ατόμων που θα μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν για να χρηματοδοτήσουν την τρομοκρατία ή να αποσταθεροποιήσουν τη Λιβύη. Και τέλος, είναι οι πρόσφυγες: Δεκάδες χιλιάδες Αφρικανοί, που δεν είναι πλέον ευπρόσδεκτοι στη Λιβύη, επέστρεψαν στο σπίτι τους φέτος. Εκτός από το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς είναι ώριμοι να υιοθετήσουν την Τζιχάντ, θα ταλαιπωρήσουν περαιτέρω τις αδύναμες οικονομίες της περιοχής. Ήδη, η επισιτιστική ασφάλεια έχει καταστεί μείζον θέμα και ο λιμός αρχίζει να γίνεται πιο πιθανός.

Το κυνήγι των όπλων, τα χρήματα που εξαφανίστηκαν και το κύμα των προσφύγων έχουν εξελιχθεί με διαφορετικό τρόπο σε ολόκληρη την περιοχή. Στη Λιβύη, οι πολιτοφυλακές οι οποίες συγκέντρωσαν τεράστιες ποσότητες όπλων κατά τη διάρκεια του πολέμου, αρνούνται να τα παραδώσουν στην προσωρινή κυβέρνηση. Ορισμένες ομάδες, όπως εκείνη που κατέκτησε την Τρίπολη, αποτελείται από τζιχαντιστές. Εν τω μεταξύ, άλλες ομάδες - φυλές και απλοί πολίτες – χτίζουν τα δικά τους οπλοστάσια διαβλέποντας την αναζωπύρωση του φυλετισμού και της περιφερειοποίησης. Οι κάτοικοι της Μισράτα και της Ζιντάνι, για παράδειγμα, έχουν επιβάλει την κυριαρχία τους σε περιοχές πλούσιες σε φυσικούς πόρους. Ορισμένοι στην Κυρηναϊκή, η οποία μπορεί να υπερηφανεύεται για το μεγαλύτερο μέρος των πετρελαϊκών αποθεμάτων της χώρας, απειλούν να αποχωρήσουν από τη Λιβύη. Εν τω μεταξύ, η φυλή Toubou παλεύει τους Zwei στην Κούφρα και τη Σέμπχα, κοντά στα σύνορα με τον Νίγηρα και το Τσαντ. Η Toubou έχει επίσης απειλήσει να αποσχιστεί. Η φυλή Amazigh μάχεται τους Άραβες στα δυτικά, κοντά στα σύνορα της Τυνησίας. Και οι Τουαρέγκ της Λιβύης έχουν εμπλακεί σε μάχη με Ζιντάνις στην Γκατ, κοντά στα σύνορα της Αλγερίας. Οποιαδήποτε από αυτές τις συγκρούσεις θα μπορούσε να εξαπλωθεί γρήγορα.

Επιπλέον, είναι αμφίβολο αν η Λιβύη θα είναι ποτέ σε θέση να ανακτήσει το εκτιμώμενο ποσό των 150 δισεκατομμυρίων δολαρίων που η κυβέρνηση Καντάφι συσσώρευσε ή είχε κατατεθειμένο στη Δύση (θεωρείται ότι 37 δισ. δολάρια είναι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες), στη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Για παράδειγμα, με τον μυστηριώδη θάνατο του Shukri Ghanem, ο οποίος ήταν στενός σύμμαχος του Σαΐφ αλ Ισλάμ Καντάφι και ο οποίος υπηρέτησε ως πρωθυπουργός και αργότερα ως επικεφαλής της εθνικής εταιρείας πετρελαίου, το να βρεθούν και να «ξεπαγώσουν» τέτοια περιουσιακά στοιχεία καθίσταται αβέβαιο.

Από την πλευρά του, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ υποσχέθηκε τον Οκτώβριο του 2011 να επιστρέψει στη Λιβύη τα 37 δισεκατομμύρια δολάρια που έκρυψαν στις ΗΠΑ ο Καντάφι και οι δικοί του, αν και μερικά μέλη του Κογκρέσου πρότειναν ότι ορισμένα από αυτά να χρησιμοποιηθούν ως πληρωμή για τις επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ που ανέτρεψαν τον Καντάφι. Χωρίς αυτά τα χρήματα, η εύθραυστη οικονομία της Λιβύης θα μπορούσε να θρυμματιστεί. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει ήδη αναφέρει ότι το έλλειμμα της Λιβύης δεν είναι βιώσιμο σε μακροπρόθεσμη βάση: «Η παρούσα αξία των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και της μελλοντικής εξόρυξης πετρελαίου δείχνει ότι από το 2012 οι δημόσιες δαπάνες θα υπερβούν το βιώσιμο, μακροπρόθεσμο επίπεδο πάνω από 10% του ΑΕΠ». Αν ο χρυσός του Καντάφι δεν ανακτηθεί, οι προοπτικές της Λιβύης θα φανούν ακόμα χειρότερες.

Όσον αφορά την Αλγερία, μετά την πτώση της Τρίπολης τον Αύγουστο του 2011, λιβυκά φορητά συστήματα αεράμυνας (ή αλλιώς MANPADS), εκτοξευόμενες χειροβομβίδες, πύραυλοι SAM-7 και άλλα εξελιγμένα όπλα έφτασαν ως τα χέρια της Αλ Κάιντα στο Μαγκρέμπ (AQIM), η οποία έχει βάση στα σύνορα με την Αλγερία στο βόρειο Μάλι. Τον Φεβρουάριο του 2012, οι αλγερινές αρχές ανακάλυψαν 15 λιβυκά MANPADS και 28 πυραύλους SAM-7 στη νότια πόλη In Amenas. Οι υποψίες έπεσαν σε τρεις ομάδες: σε εμπόρους όπλων, στην AQIM και στο «Κίνημα για την Ενότητα και την Τζιχάντ στη Δυτική Αφρική», μια νέα ομάδα τζιχάντ που έχει ξεκινήσει πολυάριθμες επιθέσεις εναντίον στρατιωτικών στόχων της Αλγερίας και απήγαγε εργαζόμενους της Ευρωπαϊκής Βοήθειας και τους μετέφερε σε στρατόπεδα προσφύγων στο Σαχράουι, στη νοτιοδυτική Αλγερία. Τον Σεπτέμβριο του 2011, τρομοκράτες εξαπέλυσαν επιθέσεις με ρουκέτες εναντίον στρατιωτικών ελικοπτέρων που σταθμεύουν στο αεροδρόμιο της Jijel, στην ανατολική Αλγερία. Μέχρι στιγμής, κανείς δεν ανέλαβε την ευθύνη και δεν είναι σαφές αν τα όπλα προέρχονταν από τη Λιβύη, αλλά το περιστατικό μπορεί να είναι μέρος μιας ευρύτερης εκστρατείας της AQIM να αποσταθεροποιήσει τη χώρα και την περιοχή.