Η κληρονομιά του Καντάφι

Η πτώση του Καντάφι κλόνισε και την (μέχρι πρόσφατα) αρκετά σταθερή δημοκρατία στο Μάλι. Όταν έγινε σαφές πέρυσι ότι οι Λίβυοι αντάρτες είχαν κερδίσει τον πόλεμο κατά των πιστών του Καντάφι, ένοπλα νομαδικά αποσπάσματα Τουαρέγκ που είχαν υπηρετήσει μαζί με τα στρατεύματα του Καντάφι άρχισαν να φεύγουν από τη Λιβύη για τα σπίτια τους στο Μαλί και τον Νίγηρα. Ο Νίγηρας αφόπλισε τους Τουαρέγκ που επέστρεφαν, αλλά το Μάλι απέτυχε να πράξει το ίδιο. Ως αποτέλεσμα, από τον Οκτώβριο του 2011, 3.000 βαριά οπλισμένοι άνδρες με 600 οχήματα παντός εδάφους είχαν μαζευτεί στη βόρεια περιφέρεια Azawad του Μάλι. Τον Νοέμβριο, ίδρυσαν το αυτονομιστικό Εθνικό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Azawad (MNLA). Και στις 17 Ιανουαρίου 2012, το MNLA ξεκίνησε την κατάκτηση της Azawad.

Οι ανέτοιμοι, ανεπαρκώς εκπαιδευμένοι στρατιώτες της κυβέρνησης του Μάλι δεν είχαν καμιά σχέση με τους σκληραγωγημένους από τις μάχες Τουαρέγκ. Η ανταρσία στο εσωτερικό των ενόπλων δυνάμεων και το επακόλουθο στρατιωτικό πραξικόπημα στις 22 Μαρτίου, αποδυνάμωσαν περαιτέρω το Μάλι. Το MNLA κατέλαβε γρήγορα τρεις μεγάλες πόλεις στο βόρειο Μάλι – την Γκάο, την Κιντάλ και το ιστορικό Τιμπουκτού - και στη συνέχεια κήρυξε την ανεξαρτησία της Azawad στις 6 Απριλίου. (Αντέστρεψε την απόφαση αυτή τον Ιούλιο του 2012, απαιτώντας αντί για ανεξαρτησία, αυτονομία). Φυσικά, το MNLA δεν είναι η μόνη στρατικοποιημένη ομάδα στην περιοχή: Η Ανσάρ αλ-Ντιν, μια τζιχαντιστική φατρία Τουαρέγκ με επικεφαλής τον σαλαφίτη Iyad Ag Ghaly, πρώην πρόξενο του Μάλι στο Σαουδική Αραβία, προτίθεται να επιβάλει την σαρία σε πολλές βόρειες πόλεις, όπως το Τιμπουκτού, το οποίο κατέκτησε με τη βοήθεια της AQIM και προσφάτως αποκτημένων όπλων από τη Λιβύη. Τα στρατεύματά του νίκησαν το MNLA τον Ιούνιο, και ο Ανσάρ αλ-Ντιν και οι τζιχαντιστές εδραίωσαν τον έλεγχό τους σε εδάφη που κατείχε το MNLA.

Από την πλευρά του, ο Νίγηρας ανησυχεί ιδιαίτερα ότι θα αντιμετωπίσει μια επανάληψη των όσων συνέβησαν στο Μάλι. Ο δικός του πληθυσμό από Τουαρέγκ είναι μεγάλος και ανήσυχος. Τώρα, έχει ενωθεί με χιλιάδες που εγκαταλείπουν τη Λιβύη. Επιπλέον, η χώρα έχει να αντιμετωπίσει πρόσφυγες που φεύγουν επίσης από το Μάλι. Μέχρι το Μάιο του τρέχοντος έτους, 284.000 πολίτες του Μάλι είχαν διαφύγει από το βόρειο Μάλι: 56.664 βρήκαν καταφύγιο στην Μπουρκίνα Φάσο, 61.000 στη Μαυριτανία, 39.388 στο Νίγηρα και περίπου 15.000 στην Αλγερία. Οι νέοι πρόσφυγες είναι ένα βαρύ φορτίο για τις χώρες που μόλις και μετά βίας μπορούν να συντηρήσουν τους δικούς τους πληθυσμούς που υποφέρουν από την ξηρασία και την πείνα.

Η πτώση του Καντάφι είχε ιδιαιτέρως ανησυχητικές επιπτώσεις στην μετεπαναστατική Τυνησία. Πριν από τον πόλεμο στη Λιβύη, η Τυνησία και η Λιβύη είχαν τον μεγαλύτερο όγκο εμπορικών συναλλαγών ανάμεσα σε δύο χώρες της Βόρειας Αφρικής και αυτό το ποσό αυξανόταν κατά μέσο όρο 9% κάθε χρόνο μεταξύ 2000 και 2009. Από την πλευρά της, η Λιβύη απορροφούσε το 6,9% των εξαγωγών της Τυνησίας, με αποτέλεσμα να είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά της Τυνησίας μετά την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Με την εξέγερση στη Λιβύη, όλα σταμάτησαν. Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2011, οι εξαγωγές της Τυνησίας στη Λιβύη μειώθηκαν κατά 34% και οι εισαγωγές μειώθηκαν κατά ένα εκπληκτικό 95%. Σύμφωνα με την Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, οι μειώσεις ήταν άμεσες συνέπειες του εμφυλίου πολέμου στη Λιβύη. Επιπλέον, περισσότεροι από τους μισούς από τους 100.000 Τυνήσιους εργαζομένους που ήταν στη Λιβύη επέστρεψαν σπίτι τους. Τα εμβάσματα που έστελναν στις οικογένειές τους, κατ' εκτίμηση 125 εκατομμύρια δηνάρια Τυνησίας (76.000.000 δολάρια) πριν από τον πόλεμο, σχεδόν εξαφανίστηκαν. Εν τω μεταξύ, η ανεργία στην Τυνησία εκτινάχθηκε στα ύψη από 1% το 2010 στο 18,9% στο τέλος του 2011, αναμφίβολα εν μέρει λόγω της επιστροφής των ομογενών από τη Λιβύη. Οι Λίβυοι, οι οποίοι προηγουμένως πήγαιναν στην Τυνησία μαζικά, έμειναν στη χώρα τους. Μετά από έναν ετήσιο μέσο όρο 1,5 εκατομμυρίου τουριστών, η Τυνησία απέμεινε μόνο με 815.000 επισκέπτες από τη Λιβύη κατά το (τουριστικό) έτος που έληξε τον Μάιο του 2012 - όλα αυτά είναι άσχημα νέα για μια οικονομία που εξαρτάται από τους τουρίστες. (Ο τουρισμός αποτελεί το 11% του ΑΕΠ και 14% της απασχόλησης).

Η ανασφάλεια σχετικά με τα σύνορα της Λιβύης έχει δημιουργήσει τουλάχιστον ένα θετικό αποτέλεσμα. Έκανε τα κράτη του Μαγκρέμπ (δηλαδή, των χωρών της βορειοδυτικής Αφρικής) να αναστήσουν την Ένωση του Αραβικού Μαγκρέμπ (UMA), η οποία εξαρχής δημιουργήθηκε για να καθιερώσει μια πολιτική και οικονομική συμμαχία το 1989, αλλά «πάγωσε» το 1994. Παρά τις επίμονες υποψίες μεταξύ Αλγερίας και Μαρόκου και Αλγερίας - Λιβύης, και οι τρεις με την Τυνησία και τη Μαυριτανία έχουν εκφράσει την ανάγκη για συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και σε οικονομικά ζητήματα. Τον Νοέμβριο του 2011, ο βασιλιάς του Μαρόκου Μοχάμεντ VI, κάλεσε για μια «νέα Μαγκρέμπ», που θα είναι ένας «κινητήρας για την αραβική ενότητα» που μπορεί να εξασφαλίζει τη «σταθερότητα και την ασφάλεια στην περιοχή Σαχέλ της Σαχάρας». Ο υπουργός Εξωτερικών της Αλγερίας, Mourad Medelci, τόνισε τον Ιανουάριο του 2012 ότι «οι αλλαγές που είδαμε στις αραβικές χώρες, στις χώρες του Μαγκρέμπ, δεν μπορεί παρά να μας ενθαρρύνουν να προχωρήσουμε ταχύτερα στην οικοδόμηση της Ένωσης του Αραβικού Μαγκρέμπ». Οι μεταβατικές κυβερνήσεις της Λιβύης και της Τυνησίας υπέγραψαν μια συνοριακή συμφωνία στις 8 Απριλίου του τρέχοντος έτους κατά του οργανωμένου εγκλήματος, της τρομοκρατίας και του λαθρεμπορίου. Και η προσέγγιση μεταξύ της Αλγερίας και του Μαρόκου κατά τους τελευταίους μήνες θα μπορούσε να θέσει την UMA και πάλι στο προσκήνιο.