Έτσι θα ενσωματωθούν οι μετανάστες | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Έτσι θα ενσωματωθούν οι μετανάστες

Ποια είναι τα ενδεδειγμένα μέτρα που, όμως, δεν ακολουθεί η Ελλάδα.
Περίληψη: 

Το πρόβλημα της παράνομης διέλευσης και παραμονής μεταναστών στην Ελλάδα έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις. Δεν είναι, όμως, άλυτο. Η διεθνής εμπειρία υπάρχει, η εθνική εμπειρία αποκτήθηκε, τα «εργαλεία» του νόμου είναι ήδη θεσμοθετημένα αλλά τίποτε από αυτά δεν εφαρμόζεται. Έρχεται η ώρα που το ζήτημα πρέπει να αντιμετωπιστεί σοβαρά, με την συνδρομή και της συνυπεύθυνης Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο ΙΩΑΝΝΗΣ Χ. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ είναι ομότιμος Καθηγητής Νομικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης. Διατέλεσε Αντιπρόεδρος (1985-89) και Πρόεδρος (1989-91) της Μόνιμης Επιτροπής (Standing Committee) Ελέγχου της Εφαρμογής της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης (Σ.Ε.) «για την Εγκατάσταση Φυσικών Προσώπων (Individuals)» (Παρίσι 1956), καθώς και Μέλος (1987-92) της Επιτροπής του Σ.Ε. «για τη Διάδοση και Εκπαίδευση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων» (DH-ED).

Το πρόβλημα της προσαρμογής και της ένταξης των μεταναστών στην τοπική κοινωνία υποδοχής αποτελεί ένα σημαντικό ζήτημα το οποίο επιβάλλεται να ρυθμισθεί αποτελεσματικά για το καλό των μεταναστών και της τοπικής κοινωνίας υποδοχής.

Πραγματικά, πολλοί από τους μετανάστες προέρχονται από χώρες με τελείως διαφορετικό πολιτισμό, συνήθειες, τρόπο διαβίωσης και γλώσσα, από εκείνα της τοπικής κοινωνίας στην οποία εισέρχονται για να παραμείνουν για μικρό ή μεγάλο διάστημα, διαφορές που έχουν, αν δε μειωθούν και περιορισθούν, ως αποτέλεσμα οι μετανάστες αυτοί να αποτελούν στην καλύτερη των περιπτώσεων ομάδες ξεκομμένες λειτουργικά από την τοπική κοινωνία, δηλαδή χωρίς ή με πολύ λίγη επαφή μ’ αυτή, στη δε χειρότερη των περιπτώσεων, αιτία συγκρούσεων με την τοπική κοινωνία, η ένταση των οποίων ποικίλει ανάλογα με το μέγεθος των ομάδων αυτών, το βαθμό προσαρμογής τους στις τοπικές κοινωνία και ζωή, αλλά και την επιθυμία τους να προσαρμοσθούν σ’ αυτές και αντίστοιχα της τοπικής κοινωνίας να τους παράσχει τον χρόνο και τα μέσα μιας τέτοιας προσαρμογής.

Η προσαρμογή των αλλοδαπών στην τοπική κοινωνία υποδοχής είναι αναγκαία, έστω και για την προσωρινή παραμονή τους στην κοινωνία αυτή, είτε είναι βραχυπρόθεσμη είτε ιδίως αν είναι μεσοπρόθεσμη και προϋποθέτει να δημιουργηθούν δίαυλοι επικοινωνίας με την τοπική κοινωνία, αλλά και κυρίως συμμετοχή στις δραστηριότητες της τοπικής κοινωνίας, για αμοιβαίο όφελος, τόσο αυτής, όσο και των μεταναστών που ζουν σ’ αυτή. Αν δεν δημιουργηθούν αυτές οι συνθήκες επικοινωνίας και συνεργασίας με την τοπική κοινωνία, η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη και η ζημία που θα προκύψει σημαντική, όχι μόνο υλική αλλά και ηθική. Πράγματι, η μη αμοιβαία κατανόηση και συνεργασία δημιουργεί συνθήκες εχθρότητας μεταξύ των ομάδων της τοπικής κοινωνίας και των αλλοδαπών, αφού προκαλεί εμπόδια στην κοινωνική διαβίωση, για τα οποία οι μεν θεωρούν τους δε ως αποκλειστικώς υπαίτιους και αντίστροφα, αυξάνοντας έτσι με την πάροδο του χρόνου και την δημιουργία των προβλημάτων, την ακατανοησία και ασυνεργασία και την αμοιβαία καχυποψία και αντίθεση, ή εχθρότητα.

Δεν χρειάζεται να δοθούν πολλά παραδείγματα για την κατανόηση των παραπάνω, μιας και η παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα, τον τελευταίο καιρό, είναι αρκετά «εύγλωττη» και ενδεικτική σχετικά. Μετά το 1990 η κατάσταση άλλαξε για την Ελλάδα: από χώρα αποστολής μεταναστών μεταβλήθηκε σε χώρα υποδοχής μεταναστών. Στην αρχή, παρά την απότομη αυτή μεταβολή, και ιδίως μέχρι το 2005 δεν υπήρξαν μείζονα προβλήματα: οι πρώτοι μετανάστες έρχονταν από γειτονικές χώρες, που μόλις είχαν βγει από το σύστημα του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και η ελευθερία μετακίνησης και ιδίως η ανάγκη εξεύρεσης εργασίας, που δεν εύρισκαν στην χώρα τους επειδή άλλαξε σύστημα, τους οδηγούσαν στην Ε.Ε. και ιδίως στην Ελλάδα ως την πιο κοντινή χώρα. Αλβανοί κυρίως, αλλά και Βούλγαροι, Ρουμάνοι, καθώς και από την πρώην Γιουγκοσλαβία και ιδίως τη Σερβία, το Μαυροβούνιο και τα Σκόπια, ήταν στην πλειοψηφία οι πρώτοι μετανάστες, οι οποίοι μπόρεσαν να προσαρμοσθούν κάπως εύκολα, έστω και μερικώς, στην ελληνική κοινωνία, κοινωνία ανοικτή και ανεκτική, λόγω της συμμετοχής της σε μια πολυπολιτισμική ένωση που ήταν η ΕΕ και με συγγενικές καταβολές (ευρωπαϊκές) προς αυτή των πρώτων μεταναστών, αλλά και λόγω της «προϋπηρεσίας» μεγάλου αριθμού των Ελλήνων ως μεταναστών, ιδίως σε χώρες με παρόμοια και συγγενικά πολιτισμικά πλαίσια (ευρωπαϊκές), τα τελευταία χρόνια, κυρίως μετά το 1960 (μετά τον εμφύλιο και την δικτατορία).

Όμως, τα γεγονότα που συνέβησαν στη συνέχεια - πόλεμοι στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, ραγδαία αύξηση του πληθυσμού στην Άπω Ανατολή (Ινδία, Κίνα) και ανακατατάξεις εκεί - είχαν ως συνέπεια τη μεταβολή της ροής των μεταναστών στην Ευρώπη και ιδίως στις χώρες «πύλες» της Ευρώπης, Ελλάδα και Ισπανία, τόσο αριθμητικά, όσο και γεωγραφικά και κυρίως πολιτισμικά ως προς την προέλευση: ένας μεγάλος αριθμός μεταναστών από μη ευρωπαϊκές χώρες με τελείως διαφορετικό πολιτισμό, γλώσσα, θρησκεία και συνήθειες εισήλθαν παράνομα στην Ελλάδα όπου και παρέμειναν οι περισσότεροι απ’ αυτούς. Αποτέλεσμα αυτών ήταν να δημιουργηθεί μία μεγάλη μάζα αλλοδαπών μεταναστών, που παρέμενε ξεκομμένη και ξένη για την τοπική κοινωνία, στην οποία δεν μπορούσε (λόγω της παράνομης εισόδου και παραμονής των περισσοτέρων) ή και δεν ήθελε να προσαρμοσθεί και με την οποία κατέληγε να μη συνεργάζεται, δημιουργώντας έτσι συνθήκες σύγκρουσης, όχι μόνο μεταξύ αυτής της μερίδας των μεταναστών και της τοπικής κοινωνίας, αλλά ορισμένες φορές πιο γενικευμένης, ακόμα και μεταξύ των μεταναστών και ιδίως των παλαιών νόμιμων μεταναστών, που είχαν ήδη ενταχθεί και λειτουργούσαν σε συνεργασία με την τοπική κοινωνία και των νέων, που ήλθαν απότομα σ’ αυτή και δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να προσαρμοσθούν, προκαλώντας έριδες και συγκρούσεις.

Το υλικό αυτό μας παρέχεται για εξέταση του τί χρειάζεται για την προσαρμογή αρχικά των μεταναστών, αλλά και για την πιο μόνιμη ένταξή τους στην συνέχεια στην τοπική κοινωνία και ιδίως την ελληνική και θα εξετάσουμε στην συνέχεια διαδοχικά, για να καταλήξουμε σε ορισμένα συμπεράσματα ως προς το τι απ’ αυτά πραγματοποιήθηκε και τι χρειάζεται να γίνει ακόμη στη συνέχεια.

Η ΑΡΧΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

Η προσαρμογή αυτή πρέπει να ξεκινάει πριν έλθουν οι αλλοδαποί στην χώρα που σκοπεύουν να εγκατασταθούν για κάποιο χρονικό διάστημα, όχι σαν απλοί επισκέπτες και να συνεχίζεται κατά τη διάρκεια της παραμονής τους, μέχρι να κριθούν ικανοί για πλήρη ένταξη στην τοπική κοινωνία της χώρας αυτής, ή να αποφασίσουν να επιστρέψουν στην χώρα προέλευσης ή άλλη τρίτη χώρα.