Πρόβλημα στο Τριπλό Σύνορο

Το Τριπλό Σύνορο της Νοτίου Αμερικής όπου συναντώνται η Αργεντινή, η Βραζιλία και η Παραγουάη βρίσκεται σε μια καμπή του ποταμού Παρανά και επί μακρό χρόνο χρησίμευσε ως κόμβος του οργανωμένου εγκλήματος και του λαθρεμπορίου ναρκωτικών, όπλων και άλλων προϊόντων. Για δεκαετίες, αυτές οι συνοριακές περιοχές αποτέλεσαν το κέντρο μιας μεγάλης και ακμάζουσας αραβικής εμπορικής κοινότητας. Η περιοχή αποτέλεσε για πρώτη φορά αντικείμενο της προσοχής της Ουάσιγκτον μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, όταν ειδικοί σε θέματα ασφάλειας είχαν υποψίες ότι στην περιοχή κρύβονταν τζιχαντιστές. Αμερικανοί αξιωματούχοι ανέλαβαν δράση, με προγράμματα για την καταπολέμηση της εγκληματικής δραστηριότητας, τη βελτίωση της συλλογής πληροφοριών και την ενίσχυση του κράτους δικαίου. Αλλά απέτυχαν να βρουν τρομοκράτες. Στην πραγματικότητα, οι παρεμβάσεις τους έκαναν ελάχιστα για να περιορίσουν την ευρύτερη ανομία που μαστίζει την περιοχή.

Αλλά τώρα, λόγω της οικονομικής ύφεσης, η ίδια η ομάδα που συγκέντρωνε τις υποψίες ότι προσέφερε καταφύγιο σε τρομοκράτες μπορεί να είναι αυτή που τελικά θα καθαρίσει το Τριπλό Σύνορο. Η 965 τετραγωνικών μιλίων περιοχή είναι μια μεσόγεια, πορώδης συνοριακή ζώνη που συνδυάζει την εντυπωσιακή φυσική ομορφιά με την άναρχη αστική εξάπλωση. Αποτελείται από τρεις κύριες πόλεις - εκτός από το Puerto Iguazú στην Αργεντινή, οι δύο μεγαλύτερες πόλεις είναι η Ciudad del Este στην Παραγουάη η οποία έχει πληθυσμό 300.000 ατόμων και η Foz do Iguaçu στη Βραζιλία η οποία έχει πληθυσμό 260.000. Οι δύο πόλεις συνδέονται με την «Γέφυρα Φιλίας», έναν αυτοκινητόδρομο με τρεις λωρίδες κυκλοφορίας και πεζοδρόμια και στις δύο πλευρές. Διασχίζει τον ταραχώδη ποταμό Παρανά μόλις εννέα χλμ. νότια από το υδροηλεκτρικό φράγμα Itaipu Binational, το μεγαλύτερο λειτουργικό υδροηλεκτρικό φράγμα στον κόσμο.

Η Ciudad del Este και η Foz do Iguaçu έχουν ένα ακμάζον διασυνοριακό εμπόριο – που φθάνει το ποσό των 5 δισ. δολαρίων ετησίως (ένα μεγάλο μέρος του οποίου δεν καταγράφεται). Η Ciudad del Este, ένας κυκεώνας καταστημάτων με ταμπέλες στα κινέζικα, κορεατικά, πορτογαλικά και ισπανικά, είναι το εμπορικό κέντρο της Παραγουάης. Ακόμη και με την ελάχιστη δυνατή εμπλοκή των τελωνειακών, η πόλη αποφέρει περισσότερα από 30 εκατομμύρια δολάρια σε δασμούς κάθε μήνα. Οι αριθμοί είναι σημαντικοί, δεδομένου ότι το ΑΕΠ της Παραγουάης ήταν 21 δισεκατομμύρια δολάρια το 2011.

Εν τω μεταξύ, η καρδιά της Foz do Iguaçu είναι μια σειρά από ξενοδοχεία και θέρετρα, στα οποία ξεκουράζονται τουρίστες από όλη τη Βραζιλία και τον υπόλοιπο κόσμο καθ’ όλη την διάρκεια του έτους. Η άλλη πόλη στην περιοχή, η Puerto Iguazú στην Αργεντινή, έχει 40.000 κατοίκους και μια οικονομία που βασίζεται κατά κύριο λόγο στον τουρισμό στους μαγευτικούς καταρράκτες Iguazú στα Αργεντινο-Βραζιλιάνικα σύνορα. Οι τουρίστες που επισκέπτονται τους καταρράκτες συχνά περνούν μια ημέρα στην Ciudad del Este για ψώνια.

Η τριεθνής περιοχή έγινε για πρώτη φορά οικονομική δύναμη στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, όταν θεσμοθετήθηκε μια ευνοϊκή φορολογική νομοθεσία που προσέλκυσε τεράστιο πληθυσμό ξένων εμπόρων - κυρίως από την Συρία, τον Λιβάνο και την Ταϊβάν. Οι τρέχουσες εκτιμήσεις υπολογίζουν ότι η αρχική, κυρίως σιιτική, κοινότητα από την Συρία και τον Λίβανο στο Τριπλό Σύνορο έφθανε τα 20.000 άτομα ή περίπου το 3% του συνολικού πληθυσμού της περιοχής. Κύρια οικονομική δραστηριότητα τους είναι το «επανεξαγωγικό» εμπόριο στη Βραζιλία. Οι έμποροι στην Παραγουάη εισάγουν τσιγάρα, ρούχα, ηλεκτρονικά είδη, αρώματα και άλλα είδη πολυτελείας από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη, την Κίνα και στη συνέχεια τα πωλούν σε Βραζιλιάνους sacoleiros (μικροεμπόρους, από την πορτογαλική λέξη saco, δηλαδή «τσάντα») οι οποίοι παίρνουν τα προϊόντα στη Βραζιλία για να μεταπωληθούν στο Ρίο ντε Τζανέιρο (πάνω από 900 μίλια μακριά), στο Σάο Πάολο (πάνω από 650 μίλια μακριά) και παντού στο ενδιάμεσο.

Οι σχετικά χαμηλοί εισαγωγικοί δασμοί της Παραγουάης, οι ζώνες ελεύθερων συναλλαγών καθώς και η ελλιπής επιβολή τελωνειακών δασμών δημιουργούν το περιβάλλον για καλές δουλειές. Ηλεκτρονικά προϊόντα και προϊόντα πληροφορικής που αγοράζονται στην Ciudad del Este είναι πολύ φθηνότερα από εκείνα που αγοράζονται στη γειτονική Αργεντινή και τη Βραζιλία. Το 2004, για παράδειγμα, οκτώ στους δέκα υπολογιστές στη Βραζιλία είχαν αγοραστεί στην Ciudad del Este για το ήμισυ έως τα δύο τρίτα της τιμής που θα είχαν στην Βραζιλία. Περί τους 30.000 sacoleiros μεταφέρουν κάθε μέρα προϊόντα υψηλού κόστους πάνω από την Γέφυρα Φιλίας. Τις περισσότερες φορές δεν δηλώνουν τις αγορές τους, κάνοντας λαθρεμπόριο για να αποφύγουν τους εισαγωγικούς δασμούς της Βραζιλίας.
Ξέπλυμα χρήματος, λαθρεμπόριο και πειρατεία, είναι σημαντικά κομμάτια της οικονομίας στο τριεθνές. Οι στατιστικές για την εγκληματικότητα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιβεβαιωθούν, αλλά η Interpol έχει υπολογίσει ότι ένα ποσό οπουδήποτε μεταξύ 5 και 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων ξεπλένεται ετησίως σε δεκάδες τράπεζες και ανεπίσημα (παράνομα) ανταλλακτήρια στην Ciudad del Este. Υπάρχουν επίσης εκατοντάδες περιπτώσεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης (σχεδόν οι μισές από τις οποίες αφορούν ανήλικους) που τεκμηριώνονται κάθε χρόνο. Η ανακάλυψη φορτίων ναρκωτικών - εκατοντάδες κιλά μαριχουάνας, δεκάδες κιλά κοκαΐνης – που ταξιδεύουν στον ποταμό Παρανά είναι μια υπόθεση που επαναλαμβάνεται κάθε μήνα. Εν τω μεταξύ, η Foz do Iguaçu έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ανθρωποκτονιών στη Βραζιλία - τρεις φορές πάνω από τον εθνικό μέσο όρο, ο οποίος είναι ήδη μεταξύ των κορυφαίων 40 στον κόσμο.

Οι αρχές έχουν υποψιαστεί εδώ και καιρό την παρουσία ισλαμικών τρομοκρατικών οργανώσεων στο Τριπλό Σύνορο. Οι αργεντίνικες υπηρεσίες επιβολής του νόμου (με τη βοήθεια ερευνητών του Ισραήλ) εντόπισαν ένα κύμα βομβιστικών επιθέσεων εναντίον εβραϊκών στόχων στο Μπουένος Άιρες τη δεκαετία του 1990 από την περιοχή. Η πρώτη επίθεση έγινε το 1992, όταν ένα φορτηγό φορτωμένο με εκρηκτικά οδηγήθηκε στην εκεί Ισραηλινή Πρεσβεία, σκοτώνοντας 29 και τραυματίζοντας 242. Το δεύτερο ήρθε μόλις δύο χρόνια αργότερα, όταν ένα φορτηγό γεμάτο με εκρηκτικά εξερράγη μπροστά από ένα εβραϊκό κοινοτικό κέντρο. 85 έχασαν τη ζωή τους και πάνω από 300 τραυματίστηκαν. Η Ισλαμική Τζιχάντ - μια σιιτική οργάνωση του Λιβάνου - ανέλαβε την ευθύνη για την επίθεση το 1992. Καμία ομάδα δεν ανέλαβε την ευθύνη για τη άλλη του 1994, αν και αργεντίνοι αξιωματούχοι κατηγορούν την Χεζμπολάχ.

Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 οι Ηνωμένες Πολιτείες ενεπλάκησαν. Ο Τζορτζ Μπους κατηγόρησε την εκεί εμπορική κοινότητα των σιιτών ότι φιλοξενούν και υποστηρίζουν τη Χεζμπολάχ, τη Χαμάς ακόμη και την Αλ Κάιντα. Πολλοί από τους κατοίκους της Ciudad del Este αγανάκτησαν με την κατηγορία, επιμένοντας ότι ήταν έμποροι - που έτυχε να είναι Άραβες – με κίνητρο το κέρδος και όχι την ιδεολογία. Αλλά η Ασουνσιόν, που ενδιαφερόταν για το τι θα μπορούσε να κερδίσει (σε κύρος, ικανότητα και πόρους), συνεργάστηκε με την Ουάσιγκτον. Εν τω μεταξύ, το Μπουένος Άιρες αποδέχθηκε και επανέλαβε τον ισχυρισμό των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Μπραζίλια, όμως, υιοθέτησε την αντίθετη άποψη, αρνούμενη ότι η περιοχή ήταν ένα φυτώριο ισλαμικής τρομοκρατίας και αντί γι’ αυτό απέδωσε το πρόβλημα στο μαζικό άτυπο εμπόριο που προερχόταν από την Παραγουάη.

Παρ' όλα αυτά, κάτω από πίεση, το 2002, η Αργεντινή, η Βραζιλία και η Παραγουάη συμφώνησαν να συμμετάσχουν στην «Ομάδα 3 +1 για την Ασφάλεια του Τριεθνούς» που ξεκίνησαν οι ΗΠΑ, η οποία υποτίθεται ότι θα αύξανε την περιφερειακή επιτήρηση και την ανταλλαγή πληροφοριών, θα διερευνούσε το διεθνικό έγκλημα και θα επέβαλλε μέτρα κατά της τρομοκρατίας. Το 2005 η Παραγουάη συμφώνησε σε μια σειρά κοινών εκπαιδευτικών ασκήσεων μεταξύ του στρατού της και των αμερικανικών δυνάμεων με στόχο την πάταξη της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος.

Όπως αποδεικνύεται, οι κάτοικοι της Ciudad del Este έχουν επιβεβαιώσει την αθωότητά τους. Μετά από πολλαπλές συναντήσεις της Ομάδας 3+1 και χρόνια εκπαίδευσης και έρευνας, το 2005, η Ομάδα ανακοίνωσε ότι «δεν έχουν εντοπιστεί επιχειρησιακές τρομοκρατικές δραστηριότητες την περιοχή των Τριών Συνόρων» και το 2012 το αμερικανικό Στέιτ Ντιπάρτμεντ επανέλαβε ότι, «καμιά αξιόπιστη πληροφορία δεν έδειξε ότι η Χεζμπολάχ, η Χαμάς ή άλλες ισλαμικές εξτρεμιστικές ομάδες χρησιμοποίησαν την τριεθνή περιοχή για εκπαίδευση τρομοκρατών ή άλλη επιχειρησιακή δραστηριότητα». Αν υπήρχε τρομοκρατική παρουσία στην περιοχή, έχει φύγει. Αλλά με την κυβερνητική διαφθορά, το βίαιο έγκλημα, το διασυνοριακό λαθρεμπόριο να συνεχίζουν να είναι ισχυρά, η ανασφάλεια στην Ciudad del Este αποτελεί ακόμα ένα περιφερειακό πρόβλημα.

Η λύση, όμως, θα μπορούσε πράγματι να προέλθει από την ίδια την κοινότητα των εμπόρων της συνοριακής ζώνης. Τρεις αλληλένδετες καταστάσεις μειώνουν τα κέρδη. Πρώτον, αρχής γενομένης από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι διακυμάνσεις στην αξία του ρεάλ της Βραζιλίας και οι αλλαγές στη φορολογική νομοθεσία του Συμφώνου της Mercosur (της Κοινής Αγοράς της Νότιας Αμερικής, που περιλαμβάνει την Αργεντινή, τη Βραζιλία, την Παραγουάη και την Ουρουγουάη) και η τελωνειακή πολιτική της Βραζιλίας που μείωσε το κόστος των ηλεκτρονικών και των προϊόντων πολυτελείας μέσα στη Βραζιλία. Δεύτερον, η Βραζιλία έχει αναπτύξει μια ακμάζουσα δική της βιομηχανία ηλεκτρονικών και τεχνολογίας της πληροφορικής. Και, τρίτον, η αύξηση των ελέγχων στα σύνορα της Βραζιλίας έχει διογκώσει το κόστος του λαθρεμπορίου των επανεξαγομένων εμπορευμάτων. (Η επαγρύπνηση κατά μήκος των συνόρων είναι εν μέρει αποτέλεσμα των σχεδίων των χωρών να μετατρέψουν τη ζώνη γύρω από την Foz do Iguaçu και το υδροηλεκτρικό φράγμα Itaipu σε έναν σημαντικό κόμβο για τον τομέα της βιοτεχνολογίας και της τεχνολογίας πληροφορικής). Αυτές οι αλλαγές πλήττουν πρώτα τους μη τεχνολογικούς τομείς (είδη ένδυσης, οικιακής χρήσης και πολυτελείας). Ανάμεσα στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και τα μέσα της δεκαετίας του 2000, η άνοδος της μεσαίας τάξης στη Βραζιλία και το μειωμένο κόστος παραγωγής στην Ασία συνέχισαν να ενισχύουν τον τομέα των ηλεκτρονικών και της πληροφορικής. Μέχρι το 2009, ωστόσο, οι εν λόγω συναλλαγές δέχθηκαν επίσης ένα χτύπημα και πλέον μόνο ένας στους δέκα υπολογιστές στη Βραζιλία προέρχετα από την Ciudad del Este.

Απελπισμένοι να βρουν έναν τρόπο που θα σταματήσει τη συρρίκνωση της οικονομίας, οι έμποροι στον τομέα της τεχνολογίας της Ciudad del Este στοιχημάτισαν υπέρ της διαφάνειας για να μειώσουν το κόστος στην Παραγουάη και να αυξήσουν τις πωλήσεις στη Βραζιλία. Ένας εισαγωγέας με έδρα την Παραγουάη παραδέχθηκε το 2006 ότι ένας από τους κύριους λόγους που αυτός (και άλλοι) λειτουργούν στην παραοικονομία ήταν το τίμημα της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Παραγουάη: εκτός από μια μικρή αύξηση της φορολογίας, το κόστος των τακτικών δωροδοκιών για τις πλήρως νόμιμες επιχειρήσεις διπλασίαζε το κόστος της εισαγωγής αγαθών στη χώρα. Έτσι, με την διαφάνεια ως στόχο, οι έμποροι, στράφηκαν προς την USAID, τη συμφωνία Mercosur καθώς και τη διεθνή κοινότητα για να χαράξουν τη δική τους θέση στην Κοινή Αγορά.

Κατ' αρχάς, χρησιμοποιώντας μια διάταξη της Mercosur του 2003 που επέτρεπε ειδικές φορολογικές ελαφρύνσεις για τις εισαγωγές προϊόντων τεχνολογίας, οι εμπορικές ενώσεις πρότειναν ένα σχέδιο για τη σταθεροποίηση των περιθωρίων κέρδους με την εξασφάλιση ότι τα εμπορεύματα από την Ciudad del Este θα εξακολουθούν να έχουν ανταγωνιστικές τιμές για μεταπώληση στην αγορά της Βραζιλίας. Προέβλεπε την απλοποίηση και τη μείωση του βραζιλιάνικου ομοσπονδιακού φόρου για τέτοια εμπορεύματα από το 45% ως 60% στο 25%, ρύθμιση και νομιμοποίηση του επανεξαγωγικού εμπορίου το οποίο θα εξαλείψει το όφελος από τη μαύρη αγορά που διογκώνει το κόστος και την μετατροπή των εισαγωγών στην Παραγουάη σε διαφανή διαδικασία η οποία θα ανακόψει το κόστος των δωροδοκιών των τελωνειακών.

Για να πείσουν την κυβέρνηση της Βραζιλίας να κάνει αυτή την παραχώρηση στην Ciudad del Este, οι ηγέτες των εμπόρων άρχισαν να «επισημοποιούν» τις δικές τους επιχειρήσεις. Ο στόχος ήταν να ενθαρρυνθούν όλες οι επιχειρήσεις εισαγωγής να καταγραφούν, να συστηματοποιηθούν και να τεκμηριώνουν όλες τις εισαγωγές τους, να τεκμηριώνουν όλες τις πωλήσεις τους στους βραζιλιάνους μικροεμπόρους, να πληρώνουν όλους τους αναλογούντες φόρους, να εγγράφουν όλα τα οχήματα που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά εμπορευμάτων στην Γέφυρα Φιλίας, και, το σημαντικότερο, να αποθηκεύουν όλες τις πληροφορίες σε μια βάση δεδομένων που στεγάζεται και παρακολουθείται από την Federal Receita της Βραζιλίας (την Ομοσπονδιακή Εφορία αντί των λιγότερο προσεκτικών τελωνειακών της Παραγουάης που κάνουν σήμερα τους ελέγχους). Με την επισημοποίηση κάτω από την ομπρέλα της Mercosur, οι έμποροι ήλπιζαν να περιορίσουν τις ληστρικές πιέσεις από τους τελωνειακούς υπαλλήλους στην Παραγουάη.

Το 2009, το περίγραμμα των σχεδίων των εμπόρων κωδικοποιήθηκε. Το «Ενιαίο Φορολογικό Καθεστώς» έγινε νόμος μετά από συμφωνία που υπογράφηκε από τους προέδρους της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα και της Παραγουάης Φερνάντο Λούγκο. Τον Φεβρουάριο του 2012, αμφότερες οι χώρες έχουν θεσπίσει τον νόμο UTR. Η Βραζιλία χρηματοδότησε την τεχνική υποδομή και εφάρμοσε το νέο σύστημα τον Ιούνιο. Η πρώτη συναλλαγή βάσει του νέου νόμου πραγματοποιήθηκε στις 8 Ιουνίου, όταν ένας Βραζιλιάνος μικροέμπορος αγόρασε ηλεκτρονικά είδη αξίας 1.000 δολαρίων από κατάστημα της Ciudad del Este, διέσχισε τη Γέφυρα Φιλίας και κατέγραψε την δοσοληψία στο Τελωνείο της Βραζιλίας.

Εάν αφεθεί να λειτουργήσει, η διαφάνεια και η τεκμηρίωση του νόμου UTR θα βοηθήσει τελικά να συμπιεστεί το διεθνικό έγκλημα και θα παράσχει την επιτήρηση που επιθυμεί η Ομάδα 3 +1. Ωστόσο, τα πρόσφατα γεγονότα στην Παραγουάη έχουν θέσει σε κίνδυνο τον UTR και απειλούν να τιμωρήσουν τους εμπόρους που έχουν επισημοποιήσει τις επιχειρήσεις τους. Στο τέλος του Ιουνίου, ο πρόεδρος Φερνάντο Λούγο ανατράπηκε με μια πρόταση μομφής η οποία πιστεύεται ευρέως ότι ήταν το αποτέλεσμα παρασκηνιακής συμφωνίας μεταξύ του αντιπρόεδρου του δικού του κόμματος και των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Μέσα στην Παραγουάη, η μομφή αυτού του είδους είναι ένα βήμα προς τα πίσω - τώρα, οι «πλήρως επισημοποιημένες» επιχειρήσεις βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο από την επιθετική συμπεριφορά των τελωνειακών υπαλλήλων οι οποίοι δρουν σε καθεστώς ατιμωρησίας. Οι κυβερνήσεις σε όλη την Λατινική Αμερική καταδίκασαν έντονα τα γεγονότα στην Παραγουάη, περιγράφοντας τη μετάβαση ως ένα golpe, ένα πραξικόπημα. Η Mercosur ανέστειλε την συμμετοχή της χώρας και αναγνώρισε παγερά τον νέο πρόεδρο, Φεντερίκο Φράνκο. Πολλοί εικάζουν ότι η Παραγουάη θα μπορούσε να αποχωρήσει από την Κοινή Αγορά, η οποία κάνει το μέλλον του UTR και του Τριπλού Συνόρου αβέβαιο.

Αν η Παραγουάη εγκαταλείψει την Κοινή Αγορά, ο UTR θα «πεθάνει». Έτσι, παρά τις τρέχουσες εντάσεις μεταξύ της νέας κυβέρνησης και της ηγεσίας της Mercosur, οι χώρες της περιοχής θα πρέπει να αγωνιστούν να την ενθαρρύνουν να μείνει. Επιπλέον, ο UTR καλύπτει μόνο τη στιγμή την τεχνολογία της πληροφορικής, τα οικιακά ηλεκτρονικά και τα σχετικά προϊόντα. Τελικά, θα πρέπει να καλύψει επίσης τα οικιακά εμπορεύματα, τα ρούχα, τα αρώματα και τα είδη πολυτελείας, για να φέρει περισσότερους εμπόρους στην επίσημη οικονομία. Η εμπειρία της κοινότητα των εμπόρων της Ciudad del Este δείχνει ότι η οικονομική ανάπτυξη και η ανάπτυξη των επιχειρήσεων είναι ισχυρά κίνητρα για την επίτευξη των στόχων της ασφάλειας, αλλά πρέπει να υπάρχει συνεχής προσπάθεια.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138096/christine-folch/trouble-on...

Συνδέσεις:
[1] http://www.foreignaffairs.com/the_Reexport_Trade_in_the_Triple_Frontier
[2] http://goleaddog.com/

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr