Η δημοκρατία στην Ουγγαρία διολισθαίνει…

Τον Ιανουάριο του 2011, η κυβέρνηση του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν (Viktor Orban)ανακοίνωσε ότι η 82χρονη φιλόσοφος Άγκνες Χέλερ (Agnes Heller) και τέσσερις άλλοι ακαδημαϊκοί θα πρέπει να ελεγχθούν για κατάχρηση σχεδόν 2,5 εκατ. δολαρίων σχετικά με επιχορηγήσεις από δημόσιο χρήμα. Την ίδια μέρα [1], η κορυφαία συντηρητική εφημερίδα της χώρας, Magyar Nemzet - υποστηρικτής του Όρμπαν - δημοσίευσε μια προετοιμασμένη επίθεση στους καθηγητές. Άλλες δεξιόστροφες εκδόσεις και τηλεοπτικά κανάλια ακολούθησαν, αναφερόμενοι χλευαστικά στην «συμμορία Χέλερ» που «ερεύνησε, εξαφανίζοντας» τα χρήματα της κυβέρνησης. Η έρευνα, τελικώς, διήρκεσε για περίπου δύο μήνες [2] πριν σταματήσει ήσυχα αφού δεν βρέθηκαν στοιχεία που να δικαιολογούν τις κατηγορίες.

Η Άγκνες Χέλερ δεν θεωρώ ότι είναι το είδος της γυναίκας που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για τον Όρμπαν, όταν την επισκέφθηκα τον Φεβρουάριο το μικρό, ακατάστατο διαμέρισμά της στη Βουδαπέστη με θέα στον ποταμό Δούναβη. Είναι μικροκαμωμένη και μοιάζει περισσότερο με μια αφοσιωμένη εβραία γιαγιά αντί για μία διεφθαρμένη πολιτική λειτουργό. Αφότου επέζησε του Ολοκαυτώματος, αποφεύγοντας έτσι την μοίρα κάποιων από τους 450.000 Ούγγρων Εβραίων συναδέλφων της, η Χέλερ σπούδασε υπό τον διάσημο μαρξιστή φιλόσοφο Γκιόργκι Λούκατς (Gyorgy Lukacs) στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης. Επηρεαζόμενη σε μεγάλο βαθμό από την κριτική του Λούκατς κατά του σταλινισμού (είχε υπηρετήσει λίγο ως υπουργός της επαναστατικής κυβέρνησης του Ίμρε Νάγκι (Imre Nagy) η οποία ανετράπη βίαια από τους Σοβιετικούς το 1956), τελικά έγινε σφοδρή αντίπαλος του κομμουνιστικού καθεστώτος της Ουγγαρίας και εξαναγκάστηκε σε εξορία το 1977. Τώρα, περνάει τις μέρες της κυρίως εποπτεύοντας μεταπτυχιακούς φοιτητές και απολαμβάνοντας μια κατάσταση ημι-συνταξιοδότησης. «Δεν έχω πάρει ούτε μια δεκάρα», μου είπε η Χέλερ όταν τη ρώτησα για τον ισχυρισμό ότι είχε κλέψει τα χρήματα της κυβέρνησης.

Για κάποιους στην Ουγγαρία, η επίθεση κατά της Χέλερ και των συναδέλφων της, αντανακλούσε μια συντονισμένη εκστρατεία εναντίον των γνωστότερων επικριτών του Όρμπαν. Η Χέλερ έχει επικρίνει δημόσια τον Όρμπαν για αυτό που ονομάζει ως «δικτατορικές τάσεις» του και κατέθεσε εναντίον της πολιτικής του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. «Ήταν τόσο καλά ενορχηστρωμένη, αυτό δεν συμβαίνει τυχαία», μου είπε ο Γκαμπόρ Χόρβαθ (Gabor Horvath), ένας δημοσιογράφος της καθημερινή εφημερίδας Népszabadság, για την έρευνα και τις συνοδευτικές επιθέσεις εναντίον της από τα μέσα ενημέρωσης. «Αυτό είναι δολοφονία προσωπικότητας».

Η επίθεση κατά των φιλοσόφων είναι μόνο ένα παράδειγμα της ανησυχητικής στροφής της Ουγγαρίας μακριά από την ελεύθερη και ανοιχτή δημοκρατία, στροφή που έχει πραγματοποιηθεί από τότε που ο Όρμπαν ανέλαβε την εξουσία, τον Απρίλιο του 2010. Μια ημέρα πριν η κυβέρνηση ανακοινώσει την έρευνά της για την Χέλερ, περίπου 60 φωτισμένοι ευρωπαίοι, συμπεριλαμβανομένου του εκλιπόντος Βάτσλαβ Χάβελ, δημοσίευσαν μια ανοιχτή επιστολή [3], στηλιτεύοντας την κατάσταση. «Η κυβέρνηση της Ουγγαρίας», προειδοποιούσε η επιστολή, «κάνει κατάχρηση της νομοθετικής πλειοψηφία της ώστε να διαλύσει μεθοδικά τους ελέγχους και τις ισορροπίες της δημοκρατίας, να άρει τους συνταγματικούς περιορισμούς και να υποτάξει όλους τους κλάδους της εξουσίας, τα ανεξάρτητα θεσμικά όργανα και τα μέσα ενημέρωσης στη βούληση του κυβερνώντος κόμματος».

Οι οικονομικοί κίνδυνοι στην Ελλάδα έχουν εγείρει φόβους για το τέλος της ευρωζώνης. Ωστόσο, η Ουγγαρία παρουσιάζει εξίσου θεμελιώδη πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά περισσότερο πολιτική παρά οικονομική. Η Ουγγαρία είναι σήμερα το πρώτο κράτος μέλος της ΕΕ, μιας Ένωσης που υπερηφανεύεται ότι αποτελεί την ενσάρκωση των κλασικών φιλελεύθερων αξιών, το οποίο στρέφεται έντονα προς την απολυταρχία. Οι υποστηρικτές της ΕΕ συχνά ισχυρίζονται ότι έχει τη δύναμη να ωθήσει τα έθνη της περιφέρειας της Ευρώπης προς τη δημοκρατία. Αλλά η ΕΕ ποτέ δεν αντιμετώπισε αυτό το επίπεδο της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης από κάποιο από τα μέλη του. Πράγματι, αν ήταν η σημερινή Ουγγαρία να υποβάλει αίτηση για ένταξη στην ΕΕ τώρα, δεν θα μπορούσε να γίνει δεκτή. Η μοίρα της χώρας τα επόμενα χρόνια θα δοκιμάσει τις θεμελιώδεις αρχές του συνόλου του ευρωπαϊκού σχεδίου.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΕΞΙΑΣ

Από όλα τα έθνη της σοβιετικής σφαίρας, η Ουγγαρία φάνηκε ότι θα πρέπει να κάνει την ομαλότερη μετάβαση στη φιλελεύθερη δημοκρατία. Ξεκινώντας τη δεκαετία του 1960, ο κομμουνιστής ηγέτης Γιάνος Καντάρ κυβέρνησε με αυτό που έγινε γνωστό ως «κομμουνισμός του γκούλας» (Goulash, σ.σ.: η χαρακτηριστική σούπα του ευρωπαϊκού βορρά, φτιαγμένη κυρίως με μικρά κομμάτια κρέατος), κάνοντας μια μίξη των αρχών της αγοράς και των περιορισμένων προσωπικών ελευθεριών με τον αυταρχικό κρατικό έλεγχο. Σύμφωνα με τον Καντάρ, η Ουγγαρία έγινε πιο φιλελεύθερη από οποιοδήποτε από τα άλλα καθεστώτα του σοβιετικού μπλοκ στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, κερδίζοντας το παρατσούκλι, «ο ευτυχέστερος στρατώνας». Ήταν απόφαση της ουγγρικής κυβέρνησης το Μάιο του 1989 να άρει τον φράχτη στα σύνορα με την Αυστρία, κάτι που επιτάχυνε την πτώση του Τείχους του Βερολίνου πέντε μήνες αργότερα.

Ο Όρμπαν ήταν μεταξύ των διαφωνούντων που άνοιξε την Ουγγαρία προς τη Δύση. Το 1988, ως ένας 25χρονος φοιτητής της Νομικής, ίδρυσε το Fidesz (ένα αρκτικόλεξο για τη «Συμμαχία των Νέων Δημοκρατών») με μια ομάδα συμμαθητών του. Το Fidesz, ένα φιλελεύθερο κόμμα στο δυτικό μοντέλο, έκανε έκκληση για να υιοθετήσει η Ουγγαρία μια οικονομία της αγοράς και έναν σταθερό προσανατολισμό προς την Ευρώπη. Το επόμενο έτος, ο Όρμπαν έκανε μια ομιλία στην πλατεία Ηρώων της Βουδαπέστης κάνοντας έκκληση «για την απομάκρυνση των σοβιετικών στρατευμάτων από τη χώρα του» - ο πρώτος αντιφρονών στο ανατολικό μπλοκ που έκανε ένα τέτοιο αίτημα.