Η δημοκρατία στην Ουγγαρία διολισθαίνει…

Τον Ιανουάριο του 2011, η κυβέρνηση του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν (Viktor Orban)ανακοίνωσε ότι η 82χρονη φιλόσοφος Άγκνες Χέλερ (Agnes Heller) και τέσσερις άλλοι ακαδημαϊκοί θα πρέπει να ελεγχθούν για κατάχρηση σχεδόν 2,5 εκατ. δολαρίων σχετικά με επιχορηγήσεις από δημόσιο χρήμα. Την ίδια μέρα [1], η κορυφαία συντηρητική εφημερίδα της χώρας, Magyar Nemzet - υποστηρικτής του Όρμπαν - δημοσίευσε μια προετοιμασμένη επίθεση στους καθηγητές. Άλλες δεξιόστροφες εκδόσεις και τηλεοπτικά κανάλια ακολούθησαν, αναφερόμενοι χλευαστικά στην «συμμορία Χέλερ» που «ερεύνησε, εξαφανίζοντας» τα χρήματα της κυβέρνησης. Η έρευνα, τελικώς, διήρκεσε για περίπου δύο μήνες [2] πριν σταματήσει ήσυχα αφού δεν βρέθηκαν στοιχεία που να δικαιολογούν τις κατηγορίες.

Η Άγκνες Χέλερ δεν θεωρώ ότι είναι το είδος της γυναίκας που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για τον Όρμπαν, όταν την επισκέφθηκα τον Φεβρουάριο το μικρό, ακατάστατο διαμέρισμά της στη Βουδαπέστη με θέα στον ποταμό Δούναβη. Είναι μικροκαμωμένη και μοιάζει περισσότερο με μια αφοσιωμένη εβραία γιαγιά αντί για μία διεφθαρμένη πολιτική λειτουργό. Αφότου επέζησε του Ολοκαυτώματος, αποφεύγοντας έτσι την μοίρα κάποιων από τους 450.000 Ούγγρων Εβραίων συναδέλφων της, η Χέλερ σπούδασε υπό τον διάσημο μαρξιστή φιλόσοφο Γκιόργκι Λούκατς (Gyorgy Lukacs) στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης. Επηρεαζόμενη σε μεγάλο βαθμό από την κριτική του Λούκατς κατά του σταλινισμού (είχε υπηρετήσει λίγο ως υπουργός της επαναστατικής κυβέρνησης του Ίμρε Νάγκι (Imre Nagy) η οποία ανετράπη βίαια από τους Σοβιετικούς το 1956), τελικά έγινε σφοδρή αντίπαλος του κομμουνιστικού καθεστώτος της Ουγγαρίας και εξαναγκάστηκε σε εξορία το 1977. Τώρα, περνάει τις μέρες της κυρίως εποπτεύοντας μεταπτυχιακούς φοιτητές και απολαμβάνοντας μια κατάσταση ημι-συνταξιοδότησης. «Δεν έχω πάρει ούτε μια δεκάρα», μου είπε η Χέλερ όταν τη ρώτησα για τον ισχυρισμό ότι είχε κλέψει τα χρήματα της κυβέρνησης.

Για κάποιους στην Ουγγαρία, η επίθεση κατά της Χέλερ και των συναδέλφων της, αντανακλούσε μια συντονισμένη εκστρατεία εναντίον των γνωστότερων επικριτών του Όρμπαν. Η Χέλερ έχει επικρίνει δημόσια τον Όρμπαν για αυτό που ονομάζει ως «δικτατορικές τάσεις» του και κατέθεσε εναντίον της πολιτικής του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. «Ήταν τόσο καλά ενορχηστρωμένη, αυτό δεν συμβαίνει τυχαία», μου είπε ο Γκαμπόρ Χόρβαθ (Gabor Horvath), ένας δημοσιογράφος της καθημερινή εφημερίδας Népszabadság, για την έρευνα και τις συνοδευτικές επιθέσεις εναντίον της από τα μέσα ενημέρωσης. «Αυτό είναι δολοφονία προσωπικότητας».

Η επίθεση κατά των φιλοσόφων είναι μόνο ένα παράδειγμα της ανησυχητικής στροφής της Ουγγαρίας μακριά από την ελεύθερη και ανοιχτή δημοκρατία, στροφή που έχει πραγματοποιηθεί από τότε που ο Όρμπαν ανέλαβε την εξουσία, τον Απρίλιο του 2010. Μια ημέρα πριν η κυβέρνηση ανακοινώσει την έρευνά της για την Χέλερ, περίπου 60 φωτισμένοι ευρωπαίοι, συμπεριλαμβανομένου του εκλιπόντος Βάτσλαβ Χάβελ, δημοσίευσαν μια ανοιχτή επιστολή [3], στηλιτεύοντας την κατάσταση. «Η κυβέρνηση της Ουγγαρίας», προειδοποιούσε η επιστολή, «κάνει κατάχρηση της νομοθετικής πλειοψηφία της ώστε να διαλύσει μεθοδικά τους ελέγχους και τις ισορροπίες της δημοκρατίας, να άρει τους συνταγματικούς περιορισμούς και να υποτάξει όλους τους κλάδους της εξουσίας, τα ανεξάρτητα θεσμικά όργανα και τα μέσα ενημέρωσης στη βούληση του κυβερνώντος κόμματος».

Οι οικονομικοί κίνδυνοι στην Ελλάδα έχουν εγείρει φόβους για το τέλος της ευρωζώνης. Ωστόσο, η Ουγγαρία παρουσιάζει εξίσου θεμελιώδη πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά περισσότερο πολιτική παρά οικονομική. Η Ουγγαρία είναι σήμερα το πρώτο κράτος μέλος της ΕΕ, μιας Ένωσης που υπερηφανεύεται ότι αποτελεί την ενσάρκωση των κλασικών φιλελεύθερων αξιών, το οποίο στρέφεται έντονα προς την απολυταρχία. Οι υποστηρικτές της ΕΕ συχνά ισχυρίζονται ότι έχει τη δύναμη να ωθήσει τα έθνη της περιφέρειας της Ευρώπης προς τη δημοκρατία. Αλλά η ΕΕ ποτέ δεν αντιμετώπισε αυτό το επίπεδο της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης από κάποιο από τα μέλη του. Πράγματι, αν ήταν η σημερινή Ουγγαρία να υποβάλει αίτηση για ένταξη στην ΕΕ τώρα, δεν θα μπορούσε να γίνει δεκτή. Η μοίρα της χώρας τα επόμενα χρόνια θα δοκιμάσει τις θεμελιώδεις αρχές του συνόλου του ευρωπαϊκού σχεδίου.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΕΞΙΑΣ

Από όλα τα έθνη της σοβιετικής σφαίρας, η Ουγγαρία φάνηκε ότι θα πρέπει να κάνει την ομαλότερη μετάβαση στη φιλελεύθερη δημοκρατία. Ξεκινώντας τη δεκαετία του 1960, ο κομμουνιστής ηγέτης Γιάνος Καντάρ κυβέρνησε με αυτό που έγινε γνωστό ως «κομμουνισμός του γκούλας» (Goulash, σ.σ.: η χαρακτηριστική σούπα του ευρωπαϊκού βορρά, φτιαγμένη κυρίως με μικρά κομμάτια κρέατος), κάνοντας μια μίξη των αρχών της αγοράς και των περιορισμένων προσωπικών ελευθεριών με τον αυταρχικό κρατικό έλεγχο. Σύμφωνα με τον Καντάρ, η Ουγγαρία έγινε πιο φιλελεύθερη από οποιοδήποτε από τα άλλα καθεστώτα του σοβιετικού μπλοκ στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, κερδίζοντας το παρατσούκλι, «ο ευτυχέστερος στρατώνας». Ήταν απόφαση της ουγγρικής κυβέρνησης το Μάιο του 1989 να άρει τον φράχτη στα σύνορα με την Αυστρία, κάτι που επιτάχυνε την πτώση του Τείχους του Βερολίνου πέντε μήνες αργότερα.

Ο Όρμπαν ήταν μεταξύ των διαφωνούντων που άνοιξε την Ουγγαρία προς τη Δύση. Το 1988, ως ένας 25χρονος φοιτητής της Νομικής, ίδρυσε το Fidesz (ένα αρκτικόλεξο για τη «Συμμαχία των Νέων Δημοκρατών») με μια ομάδα συμμαθητών του. Το Fidesz, ένα φιλελεύθερο κόμμα στο δυτικό μοντέλο, έκανε έκκληση για να υιοθετήσει η Ουγγαρία μια οικονομία της αγοράς και έναν σταθερό προσανατολισμό προς την Ευρώπη. Το επόμενο έτος, ο Όρμπαν έκανε μια ομιλία στην πλατεία Ηρώων της Βουδαπέστης κάνοντας έκκληση «για την απομάκρυνση των σοβιετικών στρατευμάτων από τη χώρα του» - ο πρώτος αντιφρονών στο ανατολικό μπλοκ που έκανε ένα τέτοιο αίτημα.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, ωστόσο, το κόμμα μετακινήθηκε προς τα δεξιά. Ο Πέτερ Μόλναρ (Peter Molnar), ένας συμμαθητής του Όρμπαν και συν-ιδρυτής του Fidesz, μου είπε ότι η μετάβαση ήταν μια κυνική εκλογική στρατηγική. Όταν έφθαναν οι δεύτερες εθνικές εκλογές της Ουγγαρίας το 1994, το τότε κυβερνών συντηρητικό Δημοκρατικό Φόρουμ της Ουγγαρίας (MDF) κατέρρευσε. Ξαφνικά, ένα χάσμα άνοιξε στην εθνικιστική δεξιά, που αποτελεί ένα πολύ μεγάλο εκλογικό μερίδιο στην Ουγγαρία. «Θυμάμαι να παραβρίσκομαι σε μια κοινοβουλευτική συνάντηση των ηγετών της ομάδας όταν κάποιος ισχυρίστηκε ότι υπάρχει ελεύθερος χώρος, ένα άνοιγμα στα κεντροδεξιά», αναθυμάται ο Μόλναρ. «Πρέπει να κινηθούμε εκεί», πρότεινε εκείνο το άτομο. «Μερικοί από εμάς ήταν συγκλονισμένοι, βέβαια, γιατί δεν πιστεύαμε ότι ανήκουμε σε εκείνη την πλευρά, και το πιο σημαντικό είναι ότι εμείς, φυσικά, δεν σκεπτόμαστε ότι θα επιλέξουμε την πολιτική μας ανάλογα με το πού υπάρχει "χώρος"», είπε ο Μόλναρ. Ήταν η μειοψηφία, όμως, και υπό την ηγεσία του Όρμπαν το Fidesz σύντομα μετακινήθηκε στο χώρο που καταλάμβανε κάποτε το MDF και ακύρωσε τη συμμετοχή του στην Φιλελεύθερη Διεθνή. Το 1998, το κόμμα απέκτησε τον έλεγχο του κοινοβουλίου και ο Όρμπαν έγινε πρωθυπουργός, υπηρετώντας μέχρι το 2002.

Ο Όρμπαν κυριάρχησε στο Fidesz από τη δημιουργία του. «Οι άνθρωποι που τον περιβάλλουν έχουν σίγουρα αυτό το είδος του θαυμασμού, ότι αυτός είναι ένα ιερό πρόσωπο», μου είπε ο Έντρε Μπόιταρ (Endre Bojtar), συντάκτης της φιλελεύθερης εβδομαδιαίας εφημερίδας Magyar Narancs. Αυτός ο θαυμασμός ήταν παλιότερα πιο διαδεδομένος. Δυτικοί αξιωματούχοι που εμπλέκονταν στην μετάβαση της Ανατολικής Ευρώπης στην μετα-κομμουνιστική εποχή τον αντιμετώπιζαν ως τον ευνοούμενο γιο. «Ήταν ένας σημαντικός δημοκράτης», δήλωσε σε συνέντευξή του ο Μαρκ Πάλμερ (Mark Palmer), ο Αμερικανός πρέσβης στην Ουγγαρία κατά το τελευταίο έτος της κομμουνιστικής διακυβέρνησης, «κάποιος που, στο μυαλό μου, ήταν τόσο ξεκάθαρος για το τι χρειάζεται η Ουγγαρία και είχε σαφή ευρωπαϊκό προσανατολισμό και ήταν θαρραλέος». Αλλά τώρα, παραδέχεται ο Πάλμερ, ο Όρμπαν έχει αλλάξει. «Ακόμη και ο καλύτερος από εμάς μπορεί να διαφθαρεί από την εξουσία. Και αυτό είναι που πραγματικά πιστεύω ότι συνέβη».

Τον Απρίλιο του 2010, το Fidesz επέστρεψε στην εξουσία μετά τη νίκη του επί του σοσιαλιστικού κόμματος της Ουγγαρίας στις εθνικές εκλογές. Παρά το γεγονός ότι κέρδισε μόνο το 53% των ψήφων, λόγω των ιδιαιτεροτήτων του εκλογικού συστήματος της Ουγγαρίας, κέρδισε μια πλειοψηφία δύο τρίτων στην ενιαία Βουλή μαζί με ένα μικρό κόμμα Χριστιανοδημοκρατών. Σχεδόν αμέσως, ο συνασπισμός προώθησε μια σειρά αμφιλεγόμενων μεταρρυθμίσεων.

Η σημαντικότερη από αυτές ήταν η δημιουργία μιας επιτροπής που μπορεί να βάλει πρόστιμο σε δημοσιογράφους και μέσα μαζικής ενημέρωσης μέχρι σχεδόν ένα εκατ. ευρώ για απροσδιόριστου τύπου επιθέσεις στην «ανθρώπινη αξιοπρέπεια». Παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή, τα μέλη της οποίας διορίζονται όλα από το Fidesz, δεν έχει ακόμη τιμωρήσει κανέναν, πολλοί Ούγγροι δημοσιογράφοι μου είπαν ότι στο σώμα των δημοσιογράφων υπήρξε μια ανατριχίλα. Επιπλέον αυτού, τα υπό κρατική χρηματοδότηση μέσα ενημέρωσης, οι κύριες πηγές ειδήσεων της Ουγγαρίας, έχουν σταδιακά στελεχωθεί με οπαδούς του Fidesz. «Αυτό που εννοούν με τον όρο δημοσιογραφία είναι πολιτισμικά πιο κοντά σε αυτό που ήταν ο ρόλος των δημοσιογράφων κατά τη δεκαετία του ογδόντα αντί για σήμερα», μου είπε ο Ατίλα Μονγκ (Attila Mong), ένας πρώην δημοσιογράφος του κρατικού ραδιοφώνου που απολύθηκε το 2010 γιατί κράτησε ενός λεπτού σιγή σε ένδειξη διαμαρτυρίας απέναντι στο νόμο για τα ΜΜΕ.

Το κόμμα έχει παγιοποιήσει, επίσης, την εξουσία του μέσω της νομοθεσίας. Τον περασμένο Δεκέμβριο, μείωσε τον αριθμό των βουλευτών κατά το ήμισυ και διαίρεσε τις περιοχές της χώρας για να επεκτείνει το εκλογικό του πλεονέκτημα. Η κυβέρνηση, επίσης, επιμήκυνε τη διάρκεια της θητείας για μια σειρά από ισχυρές θέσεις που καταλαμβάνουν μέλη του Fidesz, από θέσεις στην Επιτροπή Μέσων Ενημέρωσης και στο Συμβούλιο Προϋπολογισμού μέχρι την θέση του Δημόσιου Κατήγορου. Στην απίθανη περίπτωση που το Fidesz χάσει τις επόμενες εκλογές το 2014 ή βλέπει το πλειοψηφικό του ρεύμα να μειώνεται, τα διορισμένα στελέχη του Fidesz θα παραμείνουν στη θέση τους.

Εν τω μεταξύ, τον Ιανουάριο του 2012, το κοινοβούλιο ψήφισε ένα νέο σύνταγμα, το οποίο το Fidesz είχε θέσει σε συζήτηση μόλις δύο εβδομάδες νωρίτερα. (Η πλατφόρμα της προεκλογικής εκστρατείας του κόμματος δεν περιελάμβανε καμία αναφορά σε αναθεώρηση του συντάγματος). Το νέο κείμενο αφαιρεί τη λέξη «Δημοκρατία» από την επίσημη ονομασία της χώρας, ορίζει το γάμο ως ένωση μεταξύ άνδρα και γυναίκας και διευκρινίζει ότι η ζωή ξεκινά από τη σύλληψη. Άλλαξε επίσης τη νομοθετική διαδικασία, που απαιτεί πλέον πλειοψηφία δύο τρίτων για να περάσει νόμους για πολλά σημαντικά θέματα, όπως η φορολογική και δημοσιονομική πολιτική. Αυτό δεν είναι δύσκολο για το Fidesz τώρα, αλλά οι επικριτές φοβούνται ότι θα αυξήσει τα εμπόδια για τις επόμενες κυβερνήσεις. Στην πραγματικότητα, ο Όρμπαν παραδέχτηκε [4] σε μια συνέντευξή του σε αυστριακή εφημερίδα το περασμένο έτος, ότι από την εφαρμογή των νέων περιορισμών, αυτός «δένει τα χέρια της επόμενης κυβέρνησης, και όχι μόνο της αμέσως επόμενης αλλά και των ακόλουθων δέκα».

Το νέο σύνταγμα, επίσης, μειώνει την υποχρεωτική ηλικία συνταξιοδότησης για τους δικαστές από τα 70 στα 62 έτη, απαγορεύει στο Συνταγματικό Δικαστήριο, το ανώτατο δικαστικό όργανο της Ουγγαρίας, να αναθεωρεί τη νομοθεσία σχετικά με τον προϋπολογισμό και καθιστά πιο δύσκολο για τα άτομα να αμφισβητήσουν τη συνταγματικότητα των νόμων. Το σύνταγμα καθιέρωσε επίσης ένα Εθνικό Δικαστικό Γραφείο του οποίου ο επικεφαλής - η σύζυγος ενός ευρωβουλευτή του Fidesz - έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα να επιλέγει και να αντικαθιστά δικαστές.

Όπως έδειξε η επίθεση του περασμένου έτους στους φιλελεύθερους φιλόσοφους, το Fidesz θέλει να επεκτείνει την ηγεμονία του πέρα από την πολιτική, με την ελπίδα να δημιουργήσει αυτό που ο Όρμπαν ανέφερε [5] ως, «ένα νέο, σύγχρονο, δεξιό πολιτισμό». Τον περασμένο Οκτώβριο [6], ο Όρμπαν διόρισε έναν βουλευτή του Fidesz για να επιβλέψει τη λειτουργία του Εθνικού Πολιτιστικού Ταμείου, που κάποτε ήταν ένα ανεξάρτητο σώμα το οποίο διένειμε τις κρατικές επιδοτήσεις για τις τέχνες. Τότε, τον περασμένο Φεβρουάριο, ο ηθοποιός Γκιόργκι Ντόρνερ (Gyorgy Dorner) εγκαταστάθηκε ως διευθυντής του κρατικά επιχορηγούμενου Νέου Θεάτρου της Βουδαπέστης, διορισμένος από τον κατ’ όνομα ανεξάρτητο αλλά φιλικό προς το Fidesz δήμαρχο της Βουδαπέστης. Ο Ντόρνερ είναι υποστηρικτής του Jobbik [7], ενός ακροδεξιού κόμματος που ακολουθώντας το Fidesz στις εκλογές του 2010 έγινε η τρίτη μεγαλύτερη παράταξη στην Ουγγαρία. (Τα μέλη του Jobbik φορούν στολές που θυμίζει το φασιστικό κόμμα «Σταυρός από Βέλη» που υπήρχε όταν η χώρα βρισκόταν σε πόλεμο και του οποίου οι ηγέτες ξιφουλκούσαν για την «εγκληματικότητα των Τσιγγάνων». Τον περασμένο Απρίλιο, ένας βουλευτής του Jobbik διάβασε τις μακάβριες λεπτομέρειες ενός διαβόητου αντισημιτικού ουγγρικού συκοφαντικού αιμοσταγούς λιβέλου μέσα στην Βουλή). Στην αίτησή του για τη δουλειά, ο Ντόρνερ δεσμεύτηκε να μετονομάσει το ίδρυμα «Το Θέατρο του Εσωτερικού Μετώπου» και επιτέθηκε στην «εκφυλισμένη, άρρωστη, φιλελεύθερη ηγεμονία» που υποτίθεται ότι κυβερνά τον κόσμο της τέχνης της Ουγγαρίας. Στα τέλη του περασμένου χρόνου, ο Ντόρνερ αναγόρευσε τον θεατρικό συγγραφέα Ίστβαν Τσούρκα (Istvan Csurka), έναν από τους πιο ηχηρούς αντισημίτες της χώρας, ως συν-διευθυντή του. Ο Τσούρκα κατήγγειλε μια «εβραϊκή λογοτεχνική κατοχή», και «έναν βάλτο, όπου οι μη-Εβραίοι συγγραφείς δεν έχουν καμία πιθανότητα να παρουσιάσουν τα έργα τους». Η ανακοίνωση της επιλογής του Ντόρνερ προκάλεσε διεθνές σοκ και διαμαρτυρίες, και ο διορισμός του Τσούρκα ανακλήθηκε λίγο πριν φύγει από τη ζωή τον Φεβρουάριο.

Ο Όρμπαν δικαιολόγησε τις ευρύτερες αλλαγές με το επιχείρημα ότι η Ουγγαρία έχει γίνει μόλις τώρα, με την ηχηρή εκλογική νίκη του κόμματός του, μια πραγματική δημοκρατία. Το Fidesz περιγράφει τις εκλογές του 2010 ως «επανάσταση της κάλπης», μια συνειδητή σύνδεση με το 1956 όταν απέτυχε η εξέγερση εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης καταλήγοντας σε αιματοχυσίες και καταστολή. Όταν επισκέφθηκα τον Ζόλταν Κόβατς (Zoltan Kovacs), υπουργό Επικοινωνιών της Ουγγαρίας, στη Βουδαπέστη στο γραφείο του, τον Φεβρουάριο, μου επανέλαβε την άμυνα του Όρμπαν. «Ξέρετε ποια είναι η αρχική έννοια της λέξης επανάσταση;», με ρώτησε. «Η επιστροφή στο αρχικό σημείο. Και προσπαθούμε ακριβώς να επιστρέψουμε σε μια δημοκρατική παράδοση που υπήρχε σε αυτή τη χώρα πριν από την έλευση του κομμουνισμού και πριν από τον ερχομό του φασισμού και του ναζισμού». Αναφερόμενος στην περίοδο του μεσοπολέμου, ο Κόβατς ανέφερε τον Μίκλος Χόρτυ (Miklos Horthy), τον οιονεί δικτάτορα που κυβέρνησε την Ουγγαρία από το 1920 έως το 1944 και του οποίου η εικόνα αναδύεται [8] σε όλη τη χώρα με καινούργια αγάλματα και προτομές. Ο Κόβατς ισχυρίζεται ότι η δυτική κριτική στην Ουγγαρία υποσυνείδητα επηρεάζεται από τις αιώνιες προκαταλήψεις που απεικονίζουν το ανατολικό τμήμα της γηραιάς ηπείρου ως απολίτιστο και οπισθοδρομικό. Όμως, η υποτιθέμενη «δημοκρατική παράδοση» της Ουγγαρίας του Χόρτυ, της πρώτης χώρας που ψήφισε έναν αντισημιτικό νόμο μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, είναι κάτι που πολύ δύσκολα θα ταίριαζε με την αντίληψη των περισσότερων ανθρώπων περί δημοκρατίας.

ΔΙΨΑ ΓΙΑ ΕΞΟΥΣΙΑ

Όσο ο Όρμπαν άλλαξε τον εσωτερικό χαρακτήρα της Ουγγαρίας, έχει αλλάξει και τον προσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής της. Χάρτες με τη χώρα κατά δύο τρίτα μεγαλύτερη από το σημερινό μέγεθός της κοσμούν πλέον αυτοκίνητα, καρτ-ποστάλ και μπαρ. Αυτή είναι η εικόνα της Μεγάλης Ουγγαρίας, που υπήρχε για αιώνες μέχρις ότου η Συνθήκη του Τριανόν μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο διέσπασε την Αυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία. Περιλάμβανε τη σημερινή Σλοβακία, τμήματα της Κροατίας, της Ρουμανίας και της Σερβίας. Ένα κιτς έμβλημα της αυτοκρατορικής νοσταλγίας της Ουγγαρίας, αντιπροσωπεύει επίσης μια θεμελιώδης αμφισημία μεταξύ των Ούγγρων για τη θέση τους στην Ευρώπη και τη στάση τους απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Τον περασμένο Ιανουάριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ, ξεκίνησε [9] μια «ταχεία διαδικασία επί παραβάσει» κατά της Ουγγαρίας ως αντίδραση στο νέο σύνταγμα. Η δράση αναγκάζει την ουγγρική κυβέρνηση να συμμορφωθεί με το καταστατικό της ΕΕ ή να αντιμετωπίσει κυρώσεις έως και πιθανή αποπομπή. Ειδικότερα, η ΕΕ αναφέρεται στον νόμο της Ουγγαρίας για τα ΜΜΕ, τις αλλαγές επί του δικαστικού συστήματος και τις παρεμβάσεις σχετικά με την ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας και της Εθνικής Υπηρεσίας Προστασίας Δεδομένων, ως πιθανές παραβάσεις. Τον επόμενο μήνα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ένα ψήφισμα θεωρώντας το νέο σύνταγμα «σε σύγκρουση με τις κοινές ευρωπαϊκές αξίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας». Τον Μάρτιο, η συνταγματική συμβουλευτική επιτροπή της ΕΕ δήλωσε ότι το σύνταγμα παραβιάζει διάφορες συμβάσεις της ΕΕ, ιδιαίτερα δε η εξουσία που αναλαμβάνει ο νέος επικεφαλής του Εθνικού Δικαστικού Γραφείου. «Παρά το γεγονός ότι (τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης) έχουν ένα μεγάλο περιθώριο εκτίμησης στο σχεδιασμό ενός συστήματος για την απονομή της δικαιοσύνης, σε κανένα άλλο κράτος μέλος τέτοιες σημαντικές εξουσίες - συμπεριλαμβανομένης της εξουσίας επιλογής δικαστών και ανώτερων αξιωματούχων – δεν έχουν ανατεθεί σε ένα μόνο άτομο», δήλωσε το διοικητικό συμβούλιο [10]. Τον προσεχή Οκτώβριο, το Συμβούλιο της Ευρώπης, ένας Οργανισμός με 47 μέλη που θα προωθεί την ευρωπαϊκή συνεργασία όσον αφορά το κράτος δικαίου και τα δημοκρατικά πρότυπα, θα αποφασίσει αν πρέπει ή όχι να τοποθετήσει την Ουγγαρία υπό επίσημη «επιτήρηση», σύμφωνα με την οποία θα αξιολογεί τη δέσμευση της ουγγρικής κυβέρνησης στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Τον Ιανουάριο, η ΕΕ κάλεσε τον Όρμπαν στις Βρυξέλλες για να αντιμετωπίσει ορισμένες από τις ανησυχίες της. Ο πρωθυπουργός παρέδωσε ένα συμβιβαστικό σημείωμα, λέγοντας [11] προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, «σκέφτηκα ότι πρέπει να είναι στη διάθεσή σας, ώστε να μπορείτε να λάβετε από πρώτο χέρι πληροφορίες σχετικά με την πρόθεση της κυβέρνησης της Ουγγαρίας». Το έπραξε εν μέρει χάρη στη δεινή οικονομική κατάσταση της Ουγγαρίας. Η χώρα πάσχει από 12% ανεργία και αναμένεται να είναι η μόνη εκτός ευρώ χώρα στην Ανατολική Ευρώπη της οποίας η οικονομία θα συρρικνωθεί φέτος. Ο Όρμπαν χρειάζεται την υποστήριξη της ΕΕ για ένα σχέδιο διάσωσης από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Κι όμως, πίσω στην Ουγγαρία, ο Όρμπαν έχει εκφράσει τη βαθιά αντιπάθειά του προς την Ευρώπη. Τον Μάρτιο, μόλις δύο μήνες μετά τις πλήρεις σεβασμού απαντήσεις του στις Βρυξέλλες, έκανε μια φλογερή ομιλία στη Βουδαπέστη ενώπιον δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων συγκρίνοντας τις επικρίσεις της ΕΕ στην κυβέρνησή του με την βίαιη εισβολή της Σοβιετικής Ένωσης και την επί δεκαετίες κατοχή της Ουγγαρίας, δηλώνοντας ότι, «Είμαστε περισσότερο από εξοικειωμένοι με το χαρακτήρα της αυτόκλητης συντροφικής βοήθειας, ακόμη και αν έρχεται φορώντας ένα τέλειο κοστούμι και όχι μια στολή με επωμίδες». Οι Ούγγροι, υποστήριξε, ήταν μέρος μιας «σιωπηλής και ανθεκτικής στο χρόνο Ευρώπης των πολλών δεκάδων εκατομμυρίων πολιτών, που εξακολουθούν να επιμένουν στην εθνική κυριαρχία και εξακολουθούν να πιστεύουν στις χριστιανικές αρετές του θάρρους, της τιμής, της πίστης και του ελέους, που κάποτε έκαναν την ήπειρό μας μεγάλη».

Πράγματι, υπό το Fidesz, αυτός ο εθνικισμός έχει αντικαταστήσει τον παν-ευρωπαϊσμό του παρελθόντος. Το κόμμα έχει χορηγήσει υπηκοότητα σε ουγγρικές μειονότητες που ζουν στο εξωτερικό (πολλοί Ούγγροι είναι διασκορπισμένοι σε γειτονικές χώρες, ως μια παρατεταμένη συνέπεια της μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο συνθήκης του Τριανόν) και έχει διαμορφώσει συμμαχίες με τους Ούγγρους εθνικιστές ηγέτες που ζουν σε γειτονικές χώρες. Στις 4 Ιουνίου 2010, στην 90η επέτειο από την υπογραφή του Τριανόν, η κυβέρνηση κατήγγειλε «το άδικο και αθέμιτο διαμελισμό του ουγγρικού έθνους από ξένες δυνάμεις» και δήλωσε ότι η διαίρεση της Ουγγαρίας δημιούργησε «πολιτικά, οικονομικά, νομικά και ψυχολογικά προβλήματα που μέχρι σήμερα δεν έχουν λυθεί». Και τον Μάιο, ο Πρόεδρος της Βουλής της Ουγγαρίας που είναι μέλος του Fidesz ταξίδεψε [12] σε μια μικρή πόλη στην Τρανσυλβανία (που είναι τώρα μέρος της Ρουμανίας, αλλά κάποτε ανήκε στην ευρύτερη περιοχή της Ουγγαρίας) για να παραστεί σε μια τελετή επαναταφής ενός από μακρού χρόνου τεθνεώτος Ούγγρου συγγραφέα και πολιτικού, του Γιόζεφ Νίρο (Joseph Nyiro), ο οποίος υπήρξε υποστηρικτής του φασιστικού κόμματος στον πόλεμο, του «Σταυρού από Βέλη».

Ο Φέρεντς Γκιούρτσανι, ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός της Ουγγαρίας από το 2004 ως το 2009, μου συνόψισε την εθνικιστική νοοτροπία του Fidesz όταν συναντηθήκαμε τον Φεβρουάριο: « Όλοι είναι εχθροί μας. Και στεκόμαστε μόνοι. Πρέπει να προστατέψουμε τους εαυτούς μας».

Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Ένα από τα αναμφισβήτητα επιτεύγματα της ΕΕ ήταν να συμβάλει στην κατοχύρωση των δημοκρατικών καθεστώτων στις μετα-αυταρχικές χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία και οι χώρες του πρώην κομμουνιστικού μπλοκ. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ουγγαρία αποτελεί μια σημαντική και άνευ προηγουμένου δοκιμασία. Οι δημοκρατική καλή πίστη (bona fides) των κρατών μελών της ΕΕ εδώ και καιρό θεωρείται δεδομένη. Οι ευρωπαίοι ηγέτες έχουν σπάνια, ή και ποτέ, εξετάσει το ενδεχόμενο ότι μια χώρα της ΕΕ μπορεί να διολισθήσει στον αυταρχισμό και, ενδεχομένως, να κινδυνεύσει να αποβληθεί από την Ένωση - μια προοπτική που πρέπει να αντιμετωπίσουν τώρα. «Νομίζω ότι όταν [οι Ούγγροι] φτάσουν στο σημείο όπου αντικειμενικές οργανώσεις δεν θα τους θεωρούν ελεύθερους», μου είπε ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ Μαρκ Πάλμερ σε μια τηλεφωνική συνέντευξη, «η ΕΕ θα πρέπει να αναστείλει τη συμμετοχή τους». Γράφοντας στην εφημερίδα Washington Post το Φεβρουάριο, ο Πάλμερ κάλεσε την κυβέρνηση των ΗΠΑ να επαναλάβει τις εκπομπές του Radio Free Europe στην ουγγρική γλώσσα, οι οποίες σταμάτησαν το 1993. Και υπάρχει σοβαρή αιτία: η Ουγγαρία πρόσφατα υπολειπόταν σε ένα σημαντικό σημείο αναφοράς του Freedom House, της οργάνωση που παρακολουθεί τα θεμελιώδη δικαιώματα σε όλο τον κόσμο, και μείωσε τη βαθμολογία της χώρας από «Ελεύθερη» σε «Μερικώς ελεύθερη» στην ετήσια κατάταξη της ελευθερίας του Τύπου.

Η αποπομπή από την ΕΕ θα ήταν μια πρωτοφανής κίνηση. Η σκληρότερη τιμωρία που η Ένωση έχει επιβάλει σε ένα μέλος της ήταν όταν άσκησε κυρώσεις στην Αυστρία το 2000, όταν το ακροδεξιό Κόμμα της Ελευθερίας, με επικεφαλής έναν άνθρωπο ο οποίος είχε να πει καλά λόγια για τον Αδόλφο Χίτλερ, προσχώρησε στον κυβερνητικό συνασπισμό. Τα μέτρα αυτά, ωστόσο, δεν έκαναν τίποτα για να μετριαστεί η δημοτικότητα του Κόμματος της Ελευθερίας. Η κατάσταση στην Ουγγαρία είναι πολύ πιο σοβαρή, δεδομένου ότι αφορά απτές πολιτικές που μια κυβέρνηση με τεράστια κοινοβουλευτική πλειοψηφία έχει ήδη θεσπίσει και μέχρι στιγμής φαίνεται απρόθυμη να εγκαταλείψει.

Παρ' όλα αυτά, είναι απίστευτα δύσκολο να φανταστεί κανείς μια κατάσταση στην οποία η ΕΕ θα αναστείλει τη συμμετοχή της Ουγγαρίας ή θα την αποβάλλει. Η Ένωση είναι τόσο απασχολημένη με τη δημοσιονομική κρίση που ο αυταρχισμός του Όρμπαν δεν έχει τύχει μεγάλης προσοχής. Επιπλέον, η επικρατούσα ιδιοσυγκρασία των ευρωπαίων ηγετών είναι να αποφεύγουν την σύγκρουση. Προτιμούν να πιστεύουν ότι οι επαναλαμβανόμενες επιπλήξεις θα πείσουν τελικά τον Όρμπαν για την απρονοησία των τρόπων του, αντί να εξετάσουν την πιθανότητα ότι μπορεί να χρειαστεί να λάβουν σκληρά μέτρα.

Για την ώρα, η μάχη για το μέλλον της Ουγγαρίας θα παιχτεί τελικά στο εσωτερικό της ίδιας της χώρας, όπου οι ψηφοφόροι πρέπει να αποφασίσουν αν θα σταματήσουν την αυταρχική διολίσθηση της χώρας τους. Μια τέτοια προσπάθεια, δυστυχώς, δεν φαίνεται πιθανή. Αν και το Fidesz έχει χάσει κάποια δημοτικότητα από το 2010, παραμένει [13] το πιο δημοφιλές κόμμα, με το νεο-φασιστικό Jobbik σχεδόν ισόβαθμο δεύτερο κόμμα με τους σοσιαλιστές. Ομάδες πολιτών έχουν οργανώσει αρκετές μεγάλες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας εναντίον της κυβέρνησης κατά τα τελευταία δύο χρόνια, αλλά η αντιπολίτευση παραμένει διαιρεμένη μεταξύ των σοσιαλιστών, μια αποσχισθείσα φράξια με επικεφαλής τον πρώην πρωθυπουργό Γκιούρτσανι και ένα νέο Κόμμα Πρασίνων.

Σύμφωνα με την Χέλερ, ο αγώνας για το μέλλον της Ουγγαρίας είναι εμβληματικός ενός αντίστοιχου που διαρκώς εξελίσσεται σε όλη την Ευρώπη. Τα χρόνια της Ουγγαρίας υπό σοσιαλιστική κυβέρνηση, μου είπε, μαστίστηκαν από οικονομική κακοδιαχείριση και δεν άφησαν απλώς πολλούς με τη λαχτάρα μιας αλλαγής στην ηγεσία της χώρας αλλά επίσης προκάλεσε κάποιους να αμφισβητούν τις βασικές εντολές του ίδιου του φιλελευθερισμού. Η παρούσα κατάσταση της Ουγγαρίας, λοιπόν, είναι ένα σύμπτωμα μιας τάσης που σαρώνει την Ευρώπη: η άνοδος του εξτρεμισμού, δεξιού και αριστερού, από την Ελλάδα ως τη Γαλλία. «Ο φιλελευθερισμός είναι μια προσβλητική λέξη στην Ουγγαρία», μου είπε. «Αν είσαι φιλελεύθερος αυτό σημαίνει ότι είσαι ένας Ναζί ή είσαι ένας σταλινικός ή οτιδήποτε άλλο είναι ο φιλελεύθερος». Η Χελερ, η ζωή της οποίας διαμορφώθηκε από τις δίδυμες ολοκληρωτικές κληρονομιές της Ευρώπης (σ.σ.: τον φασισμό και τον κομμουνισμό), αναστενάζει σαν να έχει ξαναδεί αυτό το δράμα. «Αν οι άνθρωποι αισθάνονται προδομένοι από τη Δημοκρατία, τότε στρέφονται προς τον ισχυρό άνδρα που θα λύσει όλα τα προβλήματά τους».

Βεβαίως, η Ουγγαρία δεν είναι μια δικτατορία. Από τότε που ο Όρμπαν ανέλαβε την εξουσία, έχει παραμείνει «Ελεύθερη» στην κατάταξη του Freedom House. «Δεν υπάρχει απολυταρχία χωρίς το μαύρο αυτοκίνητο που σταματά μπροστά από το σπίτι σου και σε παίρνει μακριά», λέει ο Έντρε Μπόιταρ, ο φιλελεύθερος συντάκτης του περιοδικού και σφοδρός επικριτής του Όρμπαν. Αν και το Fidesz δεν έχει μετατρέψει την Ουγγαρία σε ένα πλήρως αυταρχικό κράτος, έχει υπονομεύσει το πνεύμα της δημοκρατίας, έχει καταψύξει τις αντιπαραθέσεις και τις διαφωνίες. Υπό αυτή την έννοια, ο Βίκτορ Όρμπαν - κάποτε η μεγάλη ελπίδα για μια ενωμένη και φιλελεύθερη Ευρώπη - έχει αποτύχει στη δοκιμασία της δημοκρατίας. Εναπόκειται στους Ούγγρους και όσους ενδιαφέρονται για το μέλλον της δημοκρατίας στην Ευρώπη, να δουν το πώς η αποτυχία του δεν θα γίνει η αποτυχία και της Ευρώπης.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/137772/james-kirchick/wrong-way-d...

Συνδέσεις:
[1] "http://ne
[2] "http://www.lemonde.fr/idees/article
[3] "http://www.iprotest.hu/budapest-appeal.html
[4] http://www.politics.hu/20110614/orban-says-constitutional-changes-tying-...
[5] http://www.theartnewspaper.com/articles/Hungarys-government-tightens-gri...
[6] "http://www2.nka.hu/pages/
[7] "http://www.tabletmag.com/jewish-news-and-politics/96
[8] "http://www.economist.com/blogs/easternapproaches
[9] http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/governance/2012-01-18-hunga...
[10] http://online.wsj.com/article/SB1000142405270230472440457729151124522841...
[11] http://www.tnr.com/article/world/101972/hungary-prime-minister-viktor-or...
[12] http://forward.com/articles/157433/transylvanian-drama-over-fascists-ashes/
[13] http://www.politics.hu/20120419/ipsos-polls-shows-fidesz-socialists-losi...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr