Πώς η ανάπτυξη σώζει ζωές | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς η ανάπτυξη σώζει ζωές

Η κινδυνολογία για το περιβάλλον και τα αποδεδειγμένα σφάλματα της Λέσχης της Ρώμης
Περίληψη: 

Πριν από σαράντα χρόνια, η Λέσχη της Ρώμης δημοσίευσε μια δημοφιλή έκθεση που προειδοποιούσε την ανθρωπότητα ότι οι αυξανόμενες ανάγκες της βρίσκονταν σε τροχιά πρόσκρουσης με τους πεπερασμένους φυσικούς πόρους και ότι ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί η σύγκρουση αυτή θα ήταν η ανθρωπότητα να πάψει να κυνηγά την οικονομική ανάπτυξη. Οι προβλέψεις αυτές αποδείχθηκαν ένα μεγάλο λάθος. Συνεχίζεται, όμως, η περιβαλλοντική κινδυνολογία την οποία εξέθρεψαν, με αποτέλεσμα σήμερα οι υπεύθυνοι φορείς να μη μπορούν να ανταποκριθούν ορθολογικά στα πραγματικά προβλήματα.

Ο Bjørn Lomborg είναι έκτακτος καθηγητής στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων της Κοπεγχάγης και επικεφαλής του Κέντρου Συναίνεσης της Κοπεγχάγης (CCC). Έχει συγγράψει το βιβλίο The Skeptical Environmentalist and Cool It.

Σαράντα χρόνια πέρασαν από τότε που η ανθρωπότητα πληροφορήθηκε ότι αν συνεχίσει να επιδιώκει την όλο και μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη, θα είναι καταδικασμένη σε καταστροφή. Η Λέσχη της Ρώμης, ένας διακεκριμένος πολυεθνικός όμιλος βιομηχάνων, ακαδημαϊκών και κυβερνητικών αξιωματούχων, που συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία του Ιταλού μεγιστάνα Αουρέλιο Πετσέι, κατέληξε στο προηγούμενο συμπέρασμα το 1972, μέσα από έναν λεπτό τόμο υπό τον τίτλο «Τα Όρια στην Ανάπτυξη». Το βιβλίο αυτό, που βασίστηκε σε μια περίπλοκη σειρά υπολογιστικών μοντέλων, τα οποία ανέπτυξαν καθηγητές του ΜΙΤ, προκάλεσε αίσθηση και έπιασε το πνεύμα της εποχής: την πεποίθηση ότι οι αυξανόμενες ανάγκες της ανθρωπότητας βρίσκονταν σε τροχιά πρόσκρουσης με τους πεπερασμένους φυσικούς πόρους και ότι η σύγκρουση επρόκειτο σύντομα να συμβεί.

Τα Όρια στην Ανάπτυξη δεν ήταν το πρώτο ούτε το τελευταίο βιβλίο που θα ισχυριζόταν ότι το τέλος είναι κοντά, εξαιτίας της αρρωστημένης σύγχρονης ανάπτυξης. Από πολλές απόψεις, όμως, υπήρξε το πιο επιτυχημένο. Αν και στις μέρες μας είναι σχεδόν ξεχασμένο, στην εποχή του αποτέλεσε μαζικό φαινόμενο και πούλησε 12 εκατομμύρια αντίτυπα σε περισσότερες από 30 γλώσσες. Οι New York Times, μάλιστα το ανακήρυξαν «ένα από τα πιο σημαντικά ντοκουμέντα της εποχής μας». Και παρά το γεγονός ότι αποδείχθηκε εξόφθαλμα λανθασμένο, συνέβαλε στο να τεθούν οι όροι του δημοσίου διαλόγου πάνω σε κρίσιμα ζητήματα της οικονομικής, κοινωνικής και, ιδιαίτερα, της περιβαλλοντικής πολιτικής, με επιζήμιες επιπτώσεις, που δεκαετίες μετά, παραμένουν εντυπωμένες στην κοινή συνείδηση. Δεν θα είναι υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι αυτό και μόνο το βιβλίο ήταν η αιτία να δημιουργηθεί στον κόσμο μια παθολογική ανησυχία, επειδή ανέδειξε τα ελάσσονα προβλήματα προτείνοντας λανθασμένες λύσεις, ενώ παράλληλα αγνόησε πολύ πιο σοβαρά προβλήματα και λογικούς τρόπους για την αντιμετώπισή τους.

Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’70

Αν οι δεκαετίες του ’50 και του ’60 ήταν περίοδος τεχνολογικής αισιοδοξίας, στις αρχές της δεκαετίας του ’70 το κλίμα στις προηγμένες βιομηχανικά χώρες είχε αρχίσει να γίνεται ζοφερό. Ο πόλεμος στο Βιετνάμ ήταν καταστροφή, οι κοινωνίες βρίσκονταν σε αναταραχή και οι οικονομίες είχαν αρχίσει να μπαίνουν σε φάση στασιμότητας. Το 1962 εκδίδεται το βιβλίο της Ρέιτσελ Κάρσον «Σιωπηλή Άνοιξη» και προκαλεί ανησυχία γύρω από τη μόλυνση του περιβάλλοντος, δίνοντας το έναυσμα για τη δημιουργία του σύγχρονου περιβαλλοντικού κινήματος. Το βιβλίο του Πάουλ Έρλιχ, που εκδίδεται το 1968 με τίτλο Η «Πληθυσμιακή Βόμβα», υποστήριξε ότι η ανθρωπότητα αναπαράγει την έλλειψη συνειδητότητας. Η πρώτη Ημέρα της Γης, που γιορτάστηκε το 1970, σφραγίστηκε από απαισιοδοξία ως προς το μέλλον, και αργότερα την ίδια χρονιά, ο Αμερικανός πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον δημιούργησε την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος για να χειριστεί το πρόβλημα. Αυτά είναι τα συμφραζόμενα που απηχούν «Τα Όρια στην Ανάπτυξη». Το πνεύμα τους ήταν να συνενώσουν υπό μία επιχειρηματολογία τον προβληματισμό για τη μόλυνση, τον πληθυσμό και τους φυσικούς πόρους, εκθέτοντας το πώς η αποκαλούμενη πρόοδος σύντομα έμελλε να οδηγήσει σύντομα στον πιο σοβαρό περιορισμό του φυσικού περιβάλλοντος.

Η Λέσχη της Ρώμης ιδρύθηκε το 1968 και πομπωδώς αυτοανακηρύχτηκε ως «πρόγραμμα για τη δυσχερή κατάσταση της ανθρωπότητας». Έθεσε ως αποστολή της τη συγκέντρωση των καλύτερων στον κόσμο εκπροσώπων της αναλυτικής σκέψης, ώστε να βρουν έναν τρόπο «να σταματήσουν την ξέφρενη κούρσα της ανθρωπότητας προς την αυτοκαταστροφή». Αυτή η αποστολή οδήγησε στον Τζέι Φόρεστερ, καθηγητή στο ΜΙΤ, ο οποίος είχε αναπτύξει ένα υπολογιστικό μοντέλο των παγκόσμιων συστημάτων, το λεγόμενο World2, με το οποίο είχε καταστεί δυνατός ο υπολογισμός των επιπτώσεων από τις αλλαγές σε πολλές μεταβλητές που αφορούν το μέλλον του πλανήτη. Η Λέσχη ανέθεσε σε μια ομάδα με επικεφαλής δύο άλλους ερευνητές του ΜΙΤ, τη Ντονέλα και τον Ντένις Μίντοους, να δημιουργήσουν μια αναβαθμισμένη έκδοση, το World3, και το αποτέλεσμα αυτού του μοντέλου παρουσιάστηκε με τη μορφή του βιβλίου «Τα Όρια στην Ανάπτυξη». Σε μια εποχή πιο αθώα και πιο ευσεβή απέναντι στους υπολογιστές, τα δεδομένα που παράγονταν από αυτούς έδωσαν στην επιχειρηματολογία του βιβλίου την αύρα της επιστημονικής αυθεντίας και του αναπόφευκτου. Εκατοντάδες εκατομμύρια λογικών μικροκυκλωμάτων έκαναν απαγορευτική κάθε πιθανότητα διαφωνίας.

Το μοντέλο δεν ήταν ούτε απλό ούτε γινόταν εύκολα κατανοητό. Ακόμη και οι απεικονίσεις σε διαγράμματα ήταν εξαιρετικά περίπλοκες. Οι πλήρεις προδιαγραφές του μοντέλου δημοσιεύθηκαν έναν χρόνο αργότερα, σε ένα χωριστό βιβλίο 637 σελίδων. Εντούτοις, η γενική ιδέα ήταν απλή. Η ομάδα «μελέτησε τους πέντε βασικούς παράγοντες που καθορίζουν και, ως εκ τούτου, εντέλει περιορίζουν, την ανάπτυξη σ’ αυτόν τον πλανήτη, δηλαδή τον πληθυσμό, την αγροτική παραγωγή, τους φυσικούς πόρους, τη βιομηχανική παραγωγή και τη μόλυνση». Βασικά, οι ερευνητές υπέθεσαν ότι όλοι αυτοί οι παράγοντες αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο, πράγμα τόσο σημαντικό ώστε ολόκληρο το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου αφιερώνεται στην εξήγησή του. Ζήτησαν από τους αναγνώστες να παρατηρήσουν την ανάπτυξη των νούφαρων σε μια λίμνη:

Ας υποθέσουμε ότι έχετε μια λιμνούλα, μέσα στην οποία μεγαλώνει ένα νούφαρο. Το φυτό διπλασιάζεται σε μέγεθος κάθε μέρα. Εάν του επιτρέπατε να αναπτύσσεται ελεύθερα, μέσα σε ένα μήνα το νούφαρο θα είχε ολοκληρωτικά καλύψει την επιφάνεια της λίμνης, εξαφανίζοντας κάθε άλλη μορφή ζωής στο νερό. Για μεγάλο διάστημα το νούφαρο φαίνεται μικρό κι έτσι αποφασίζετε να μη μπείτε στον κόπο να το κόψετε, μέχρι που αυτό καλύπτει τη μισή λίμνη. Πότε θα το αποφασίσετε; Την 29η μέρα, βεβαίως. Έχετε μόλις μία μέρα για να σώσετε τη λιμνούλα σας.

sxima1.jpg