Πώς η ανάπτυξη σώζει ζωές | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς η ανάπτυξη σώζει ζωές

Η κινδυνολογία για το περιβάλλον και τα αποδεδειγμένα σφάλματα της Λέσχης της Ρώμης

Σαράντα χρόνια μετά, πόσο ισχύουν αυτές οι προβλέψεις; Οι υπερασπιστές των «Ορίων στην Ανάπτυξη» αρέσκονται να επισημαίνουν ότι οι συγγραφείς είναι πολύ προσεκτικοί στις διατυπώσεις τους όταν υποστηρίζουν ότι δεν παρουσιάζουν «ακριβείς προβλέψεις» και ότι υπήρξαν «σκοπίμως ...κάπως ασαφείς» ως προς τα χρονοδιαγράμματα, επειδή θέλησαν να εστιάσουν στη γενική συμπεριφορά του συστήματος. Αυτό, όμως, είναι σοφιστεία. Από τον τρόπο που παρουσιάστηκε αλλά και από τον τρόπο που έγινε κατανοητό, ήταν προφανές ότι το βιβλίο έκανε μια σειρά ξεκάθαρων προβλέψεων, μεταξύ των οποίων και ότι στον κόσμο σύντομα θα εξαντλούνταν πολλοί μη ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι.

Θέτοντας ως υπόθεση εργασίας τη ραγδαία αύξηση της ζήτησης, «Τα Όρια στην Ανάπτυξη» υπολόγισαν πόσο σύντομα, μετά το 1970, επρόκειτο να εξαντληθούν διάφοροι φυσικοί πόροι. Το συμπέρασμά τους ήταν ότι πριν από το 2012, ο κόσμος θα είχε μείνει χωρίς αλουμίνιο, χαλκό, χρυσό, μόλυβδο, υδράργυρο, μολυβδαίνιο, φυσικό αέριο, πετρέλαιο, ασήμι, κασσίτερο, βολφράμιο και ψευδάργυρο, δηλαδή 12 από τους 19 φυσικούς πόρους που εξετάστηκαν. Επρόκειτο, με λίγα λόγια, για ένα θεαματικό λάθος.

Ξεχώρισαν τον υδράργυρο και ισχυρίστηκαν ότι τα γνωστά, το 1970, παγκόσμια αποθέματά του θα διαρκούσαν για μόλις 13 χρόνια μεγάλης αύξησης της ζήτησης, ή για 41 χρόνια, εάν με ένα μαγικό τρόπο τα αποθέματα πενταπλασιάζονταν. Επεσήμαναν ότι «οι τιμές των εν λόγω πόρων, με τους πιο βραχυπρόθεσμους στατικούς δείκτες αποθεμάτων, έχουν ήδη αρχίσει να αυξάνουν. Η τιμή του υδραργύρου, για παράδειγμα, ανέβηκε κατά 500% μέσα στα τελευταία 20 χρόνια». Έκτοτε, ωστόσο, οι τεχνολογικές καινοτομίες οδήγησαν στην αντικατάσταση του υδραργύρου στις μπαταρίες, τα οδοντικά σφραγίσματα και τα θερμόμετρα. Η κατανάλωση υδραργύρου έχει μειωθεί κατά 98%, και μέχρι το 2000 η τιμή του είχε πέσει κατά 90%.

Προέβλεψαν ότι ο χρυσός έμελλε ενδεχομένως να εξαντληθεί μέχρι το 1979, και πάντως οπωσδήποτε μέχρι το 1999, βασιζόμενοι σε εκτιμήσεις του 1970 για αποθέματα ύψους 10.980 τόνων. Εντούτοις, στα επόμενα 40 χρόνια έγινε εξόρυξη 81.410 τόνων και σήμερα τα αποθέματα χρυσού εκτιμώνται σε 51.000 τόνους.
Τα γνωστά αποθέματα χαλκού ανέρχονταν σε 280 εκατομμύρια τόνους το 1970. Από τότε, έχουν παραχθεί διεθνώς 400 εκατομμύρια τόνοι, και σήμερα τα παγκόσμια αποθέματα χαλκού υπολογίζονται σε 700 εκατομμύρια τόνους περίπου. Από το 1946 νέα αποθέματα χαλκού ανακαλύπτονται με ρυθμό ταχύτερο από εκείνον της εξάντλησης των υφισταμένων αποθεμάτων. Το ίδιο συμβαίνει και με ακόμη τρία μέταλλα, που είναι τα πιο σημαντικά από οικονομική άποψη: το αλουμίνιο, τον σίδηρο και τον ψευδάργυρο. Παρά την δεκαεξαπλάσια αύξηση στην κατανάλωση αλουμινίου από το 1950 και παρά το γεγονός ότι ο κόσμος έχει καταναλώσει από τότε τέσσερις φορές τα γνωστά αποθέματα του 1950, τα τωρινά αποθέματα αλουμινίου θα μπορούσαν να στηρίξουν 177 χρόνια κατανάλωσης του μετάλλου, με τα τρέχοντα επίπεδα. «Τα Όρια στην Ανάπτυξη» εξέφραζαν, επίσης, ανησυχία για την εξάντληση του πετρελαίου (το 1990) και του φυσικού αερίου (το 1992). Όχι μόνο δεν συνέβη κάτι τέτοιο, αλλά τα αποθέματά τους, μετρήσιμα με όρους ετήσιας τρέχουσας κατανάλωσης, είναι σήμερα μεγαλύτερα από οποιαδήποτε περίοδο, από το 1970 και μετά, παρόλο που η κατανάλωση έχει αυξηθεί δραματικά.

ΤΙ ΤΟΥΣ ΔΙΕΦΥΓΕ

Το βασικό θέμα «Των Ορίων στην Ανάπτυξη» φαίνεται ευνόητο, σχεδόν προφανές: όσο περισσότεροι άνθρωποι θα χρησιμοποιούν περισσότερα πράγματα, στο τέλος θα έρθουν αντιμέτωποι με τα φυσικά όρια του πλανήτη. Πού, λοιπόν, έκαναν λάθος οι συγγραφείς; Δεν έλαβαν υπόψη τους την ανθρώπινη επινοητικότητα.

Οι συγγραφείς «Των Ορίων στην Ανάπτυξη» καθόρισαν πέντε οδηγούς του παγκόσμιου συστήματος, αλλά άφησαν απέξω τον πιο σημαντικό απ’ όλους: τον άνθρωπο και την ικανότητά του να ανακαλύπτει και να καινοτομεί. Εάν πιστεύετε ότι υπάρχουν μόνο 280 εκατομμύρια τόνοι χαλκού στο υπέδαφος, πιστεύετε επίσης ότι θα πάψετε να έχετε χαλκό μόλις εξαντλήσετε την εξόρυξη αυτής της ποσότητας. Μιλώντας, όμως, για «γνωστά αποθέματα» είναι σαν να αγνοείς τους πολλούς τρόπους με τους οποίους αυτά τα αποθέματα είναι δυνατόν να αυξηθούν.

Οι μεταλλευτικές έρευνες, για παράδειγμα, έχουν βελτιωθεί. Το 2007, η Βραζιλία ανακάλυψε το πετρελαϊκό κοίτασμα Σούγκαρ Λόουφ στα ανοιχτά των ακτών του Σάο Πάολο, το οποίο μπορεί να αποδώσει 40 δισ. βαρέλια πετρελαίου. Οι διαδικασίες εξόρυξης έχουν επίσης βελτιωθεί. Η πετρελαϊκή βιομηχανία είναι τώρα σε θέση να πραγματοποιεί βαθύτερες τομές στη γη, να πηγαίνει πιο βαθιά στους ωκεανούς και ακόμη πιο ψηλά στην Αρκτική. Οι γεωτρήσεις γίνονται οριζόντια και χρησιμοποιείται νερό και ατμός, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η πλήρης εκμετάλλευση των υπαρχόντων κοιτασμάτων.

Το σχιστολιθικό φυσικό αέριο είναι πλέον δυνατόν να απελευθερωθεί με τη νέα τεχνολογία της υδραυλικής διάσπασης, η οποία συνέβαλε στον διπλασιασμό των δυνητικών αμερικανικών αποθεμάτων φυσικού αερίου, στη διάρκεια των τελευταίων έξι χρόνων. Αυτό θυμίζει το τεχνολογικό επίτευγμα του χημικού διαχωρισμού για τον χαλκό, με τον οποίο έγινε δυνατή η εκμετάλλευση μεταλλευμάτων που προηγουμένως θεωρούνταν άνευ αξίας. Μοιάζει, επίσης, με τη διαδικασία Haber-Bosch, που κατέστησε δυνατή τη δέσμευση του αζώτου, με αποτέλεσμα την παραγωγή λιπασμάτων που σήμερα συμβάλλουν στην τροφοδοσία του ενός τρίτου της ανθρωπότητας.