Βουλευτικές εκλογές στην Ουκρανία: τί πρόκειται να γίνει

Στις 28 Οκτωβρίου, οι Ουκρανοί θα προσέλθουν στις κάλπες για τις βουλευτικές εκλογές. Όπως σχεδόν όλοι στη χώρα πιστεύουν, το αποτέλεσμα θα είναι μια νίκη για το κυβερνών Κόμμα των Περιφερειών (PR), κάτι που, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται να ενισχύει τη νομιμοποίηση του ολοένα και πιο αυταρχικού προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς.

Αλλά λίγοι αναμένουν να επακολουθήσει μεγαλύτερη σταθερότητα ή αποτελεσματικότητα. Έτοιμες να υποδεχθούν τους βουλευτές είναι 450 έδρες στο κοινοβούλιο της Ουκρανίας, το Ράντα. Από αυτούς, 225 θα συμπληρωθούν από κομματικές λίστες. Οι άλλες 225 θα καλυφθούν από άτομα που κατεβαίνουν σε περιοχές της χώρας και θα εκλεγούν με απλή πλειοψηφία. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το PR θα κερδίσει περίπου το 20% με 25% των εδρών της κομματικής λίστας. Ο συνασπισμός Πατρίδα, με επικεφαλής την φυλακισμένη πρώην πρωθυπουργό Γιούλια Τιμοσένκο και τον πρώην υπουργό Εξωτερικών Αρσένι Γιατσένιουκ (Arseniy Yatsenyuk,) και ο πρώην πυγμάχος Βιτάλι Κλιτσκο (Vitali Klitschko) της Δημοκρατικής Συμμαχίας της Ουκρανίας για τη Μεταρρύθμιση (UDAR) θα πάρουν περίπου 15% με 20% ο καθένας. Και οι Κομμουνιστές - που προσφέρουν απλές, σαφείς, ελκυστικές και ανεφάρμοστες λύσεις για τα πολλά δεινά της Ουκρανίας - θα διπλασιάσουν τους ψηφοφόρους τους και θα κερδίσουν περίπου 10%. Το μερίδιο του PR για τους εκτός λίστας βουλευτές θα μπορούσε να φθάσει ως το 75%, χάρη στους τεράστιους οικονομικούς πόρους του και την κυριαρχία του επί των τοπικών εκλογικών επιτροπών. Συνολικά, το PR φαίνεται να κερδίζει περίπου τις μισέ εκ των 450 εδρών του Rada.

Αν ήταν πραγματικά ελεύθερες και δίκαιες εκλογές – και αυτές οι εκλογές δεν θα είναι τίποτε από τα δύο - δεν θα οδηγούσαν σε νίκη του PR. Σχεδόν κάθε Ουκρανός πιστεύει ότι το PR έχει κάνει, και θα κάνει, ό, τι μπορεί για να κατασκευάσει μια νίκη, συμπεριλαμβανομένων των διασπάσεων εκλογικών περιοχών με τρόπο που να το συμφέρει, της εξαγορά ψήφων, της χειραγώγησης της καταμέτρησης των ψήφων, της συμπλήρωσης των εκλογικών επιτροπών με οπαδούς του, του εκφοβισμού της αντιπολίτευσης, του περιορισμού της ελευθερίας του δημοκρατικού Τύπου και της διάπραξης απροκάλυπτης νοθείας. Διεθνείς παρατηρητές θα καταφέρουν να παρακολουθήσουν μόνο ένα μικρό τμήμα της συνολικής εκλογικής διαδικασίας: την χρήση της κάλπης.

Το PR έχει πολλά να χάσει. Η ανεξέλεγκτη συσσώρευση (και η συνεχιζόμενη διακράτηση) πλούτου από την κομματική ελίτ εξαρτάται από την διατήρηση της εξουσίας. Εάν χάσουν την εξουσία, οι ελίτ θα χάσουν τα παράνομα πλούτη τους και την ασυλία από την ποινική δίωξη που τους δίνει η βουλευτική ιδιότητα. Επιπλέον, ο εξαιρετικά αντιδημοφιλής Γιανουκόβιτς δεν θα βρεθεί ποτέ σε θέση να κερδίσει τις γενικές εκλογές του 2015, που θα αναδείξουν τον επόμενο πρόεδρο. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο θα είναι σε θέση να ασκεί εξουσία μέσα στην επόμενη δεκαετία είναι αν το Rada δώσει στον εαυτό του τη δυνατότητα να επιλέγει τον πρόεδρο. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αν το Κόμμα των Περιφερειών μπορέσει να συγκεντρώσει την συνταγματική πλειοψηφία 300 βουλευτών.

Με τη σειρά της, μια συνταγματική πλειοψηφία είναι δυνατή μόνον εάν το PR συμμαχήσει με τους κομμουνιστές ή αν κερδίσει την εμπιστοσύνη ενός σημαντικού τμήματος των ανεξάρτητων βουλευτών που εκλέγονται με το πλειοψηφικό σύστημα. Οι Κομμουνιστές θα μπορούσαν να είναι απρόβλεπτοι εταίροι καθώς η αφοσίωσή τους στον σταλινισμό και τον λαϊκισμό έρχεται σε έντονη αντίθεση με την κουλτούρα πλουτισμού του PR. Από την πλευρά τους, ακόμη και οι ανεξάρτητοι που είναι συνδεδεμένοι με το PR μπορεί να ανακαλύψουν, αφού εκλεγούν, ότι έχουν κότσια αλλά και δικά τους συμφέροντα. Με άλλα λόγια, οι ίδιες οι κινήσεις που έχουν ως στόχο να εξασφαλιστεί μια σταθερή κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Γιανουκόβιτς θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα κοινοβούλιο που είναι πιο πολωμένο, πιο επιρρεπές στα γρονθοκοπήματα, αντικείμενο περισσότερης λαϊκής περιφρόνησης και λιγότερο ικανό να περνά καλή νομοθεσία.

ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗ ΠΛΟΥΤΟΥ ΚΑΙ ΔΥΣΑΡΕΣΚΕΙΑΣ

Το PR θα διαλαλήσει τη νίκη του ως απόδειξη της λαϊκής εντολής σε αυτό, αλλά τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Το PR είναι σχεδόν τόσο ευρέως απεχθές όσο και ο ίδιος ο Γιανουκόβιτς - ακόμη και μέσα στο εκλογικό του προπύργιο, την ζώνη των ουκρανικών επαρχιών της «σκουριάς» με επίκεντρο την πόλη Donbas. Πριν από δύο χρόνια, όταν εξελέγη ο Γιανουκόβιτς, οι ελπίδες στα νοτιοανατολικά ήταν μεγάλες για οικονομική άνθηση και για μείωση της διαφθοράς. Αντ’ αυτού, το βιοτικό επίπεδο έχει πέσει, η οικονομία θα μπορούσε κάλλιστα να αρχίσει μια ελεύθερη πτώση το 2013, και η Οικογένεια - όπως αποκαλούνται ο Γιανουκόβιτς και οι δύο γιοι του μαζί με τους στενούς τους εμπίστους - έχει αναδειχθεί ως η πλουσιότερη και η πιο ισχυρή φατρία στην ουκρανική πολιτική.

Η αποτελεσματικότητα του καθεστώτος, ήδη ελάχιστη έως ανύπαρκτη, θα μειωθεί μετά τις εκλογές. Η υπερσυγκεντρωτική φύση της κυβέρνησης του Γιανουκόβιτς έχει εντείνει τις γραφειοκρατικές παθογένειες που πλήττουν το ουκρανικό κράτος. Αυτές κυμαίνονται από την μετάθεση ευθυνών και τις εσωτερικές διαμάχες ως τον τεράστιο φόρτο στην λήψη αποφάσεων, και όλα αυτά μεταφράζονται σε αυξανόμενη ανικανότητα και αναποτελεσματικότητα.

Ένα από τα τελευταία τέτοια παραδείγματα ανικανότητας ήταν η υιοθέτηση πριν από λίγους μήνες του νόμου περί γλωσσών. Το νομοσχέδιο είχε δήθεν στόχο να διασφαλίσει τα δικαιώματα των μειονοτικών γλωσσών. Αντ' αυτού, επέβαλε διακρίσεις εις βάρος της πλειοψηφίας - των ομιλούντων ουκρανικά - με την ενίσχυση του στάτους της ρωσικής γλώσσας που είναι ήδη κυρίαρχη στον πολιτισμό, τα μέσα ενημέρωσης και την πολιτική. Και γνήσιες μειονότητες, όπως οι Τάταροι της Κριμαίας, οι Πολωνοί, οι Ούγγροι, οι Ρουθήνιοι, οι Βούλγαροι, οι Εβραίοι και οι Ρουμάνοι, δεν είδαν κανένα όφελος.

Υπάρχουν ήδη φήμες ότι οι ελίτ της Ουκρανίας γίνονται όλο και πιο δυσαρεστημένες με την κακοδιοίκηση του Γιανουκόβιτς, όπως άλλωστε θα πρέπει να είναι, δεδομένου ότι η ασφάλεια και ο πλούτος τους είναι όλο και περισσότερο εξαρτημένος από τον πρόεδρο, ο οποίος φαίνεται να ενδιαφέρεται περισσότερο για την οικοδόμηση της ανακτορικής κατοικίας του στα βόρεια του Κιέβου από όσο τον ενδιαφέρει η προοδευτική διολίσθηση της μεγάλης ευρωπαϊκής χώρας του σε τριτοκοσμική κατάσταση. Κάποιοι Ουκρανοί μιλούν ακόμη και για ένα πιθανό πραξικόπημα από τους ολιγάρχες και τις δυσαρεστημένες ελίτ του PR. Ό, τι κι αν συμβεί, φαίνεται πως είναι σαφές ότι όσο πιο σταθερά κρατά τα ηνία ο Γιανουκόβιτς, τόσο χειρότερα θα είναι τα πράγματα για την Ουκρανία.

ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΜΟΣΧΑ;

Οι επιπτώσεις των εκλογών στην εξωτερική πολιτική δεν είναι πιο ενθαρρυντικές. Ο Γιανουκόβιτς έχει μειώσει την ήδη αμελητέα αξιοπιστία του στη Δύση κατακερματίζοντας την οικονομία, ανατρέποντας την πρόοδο της Ουκρανίας προς τη δημοκρατία και φυλακίζοντας την Τιμοσένκο με ό, τι έχει ευρέως θεωρηθεί στην Ουκρανία και στο εξωτερικό, ως εκδικητικό κυνήγι μαγισσών.

Μόλις πριν από λίγα χρόνια, η αισιοδοξία χαρακτήριζε τους δεσμούς της Ουκρανίας με τη Δύση, ιδίως με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το βασικότερο πειστήριο ήταν η Σφαιρική και σε Βάθος Συμφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών (Deep and Comprehensive Free Trade Agreement, DCFTA) που υπέγραψε το Κίεβο με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η συμφωνία αφορούσε πολύ περισσότερα από το εμπόριο. Ήταν μέρος μιας ευρύτερης συμφωνίας σύνδεσης, ένα θεμέλιο για την ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η DCFTA και η Συμφωνία Σύνδεσης περιείχαν μυριάδες διατάξεις, που κυμαίνονται από τις πολιτικές ελευθερίες ως την οικονομική διαφάνεια και την απορρύθμιση, για να κάνουν την Ουκρανία να υιοθετήσει τα πρότυπα που μοιάζουν με αυτά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν και δεν υπάρχει σοβαρός άνθρωπος που να πιστεύει ότι η Ουκρανία θα γινόταν σύντομα ένα πλήρες μέλος της ΕΕ, η μακρά πορεία προς την ενσωμάτωση με την Ευρώπη φαινόταν να έχει αρχίσει.

Αλλά η παραπαίουσα δημοκρατία υπό τον Γιανουκόβιτς έχει σταματήσει σε μεγάλο βαθμό την κίνηση της Ουκρανίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η επιδείνωση της κρίσης εντός της ΕΕ δεν έχει βοηθήσει. Με την Ένωση επίσημα σε οικονομική ύφεση, με την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία να παραδέρνουν και με το ίδιο το μέλλον του ευρώ σε αμφιβολία, η ΕΕ έχει άλλες ανησυχίες. Η εμπλοκή με τα μετα-σοβιετικά κράτη στα ανατολικά της - για να μην πούμε τίποτα για τη διεύρυνση ενός οργανισμού τού οποίου ο προϋπολογισμός είναι ζορισμένος για να καλύψει τις ανάγκες των υφιστάμενων μελών - δεν θα κερδίσει πολύ προσοχή στις Βρυξέλλες.

Υπάρχει επίσης μικρή πιθανότητα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ωθήσουν την ΕΕ να αναβιώσει τους δεσμούς της με την Ουκρανία. Η Ουάσιγκτον έχει σοβαρά οικονομικά προβλήματα από μόνη της, και αυτό θα συνεχίσει να απασχολεί όποιον εκλεγεί πρόεδρος στις 6 Νοεμβρίου. Μια σειρά από προτεραιότητες εξωτερικής πολιτικής - το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, η σταθερότητα του Αφγανιστάν από το οποίο αποχωρούν οι αμερικανικές και συμμαχικές δυνάμεις - θα ωθήσουν περαιτέρω την Ουκρανία στο περιθώριο.

Αν υπάρχει ένας κερδισμένος από αυτήν την κατάσταση, αυτή είναι η Ρωσία. Η Μόσχα ήταν πάντα φιλύποπτη σχετικά με την προοπτική μιας πολιτικής και οικονομικής στροφής της Ουκρανίας προς την Δύση. Το Κρεμλίνο δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά του για την DCFTA και την Συμφωνία Σύνδεσης. Και οι δύο συμφωνίες απείλησαν να μειώσουν την οικονομική εξάρτηση της Ουκρανίας από τη Ρωσία και, επομένως, την επιρροή της Μόσχας πάνω στο Κίεβο. Τώρα που ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει επιστρέψει στην προεδρία, είναι ένα ασφαλές στοίχημα ότι η Ρωσία θα εργαστεί ακόμη πιο σκληρά για να κρατήσει την Ουκρανία στη σφαίρα επιρροής της. Τα οικονομικά προβλήματα της Ουκρανίας και η πολιτική της απομόνωση από τη Δύση κάνουν την αποστολή της Μόσχας ευκολότερη.

Πράγματι, η Ρωσία μπορεί τώρα να το βρει λιγότερο δύσκολο να πουλήσει στην Ουκρανία την ιδέα της ένταξης στην προτεινόμενη Ευρασιατική Τελωνειακή Ένωση, η οποία θα περιλαμβάνει τη Ρωσία, τη Λευκορωσία και το Καζακστάν. Η Ουκρανία οφείλει σημαντικά ποσά στους εγχώριους και διεθνείς πιστωτές της, και οι λογαριασμοί αυτοί λήγουν το επόμενο έτος. Η χώρα χρειάζεται βοήθεια, και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα την πάρει από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το οποίο, το 2011, αρνήθηκε να απελευθερώσει περισσότερα χρήματα από όσα της είχε υποσχεθεί νωρίτερα. Το ΔΝΤ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Γιανουκόβιτς δεν είχε εφαρμόσει καμία από τις μεταρρυθμίσεις που είχε συμφωνήσει ως μέρος της συμφωνίας. Η Ρωσία θα μπορούσε να παρέμβει - με αντάλλαγμα τη συμφωνία του Κιέβου να ενταχθεί στην τελωνειακή ένωση. Είναι πρακτικό ζήτημα ότι η Ουκρανία δεν μπορεί να είναι μέρος της συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου με την ΕΕ - υπό την προϋπόθεση ότι η DCFTA πράγματι μπει σε εφαρμογή - και ταυτόχρονα να είναι μέλος της Τελωνειακής Ένωσης. Στενότεροι οικονομικοί δεσμοί με τη Ρωσία πιθανόν να είναι σε βάρος των βαθύτερων δεσμών με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μήπως ο Γιανουκόβιτς εκπλήξει τους πάντες και πάρει μέτρα για την αναζωογόνηση της συνεργασίας της Ουκρανίας με την Ευρώπη; Θα μεταρρυθμίσει και θα δώσει επαγγελματικό χαρακτήρα στην κυβέρνησή του; Μην υπολογίζετε σε αυτό. Θα πρέπει πρώτα να αλλάξει την εγχώρια πολιτική του - και αν έχει αποδείξει κάτι τα τελευταία χρόνια είναι ότι η ενίσχυση της εξουσίας του υπερβαίνει όλες τις άλλες σκέψεις.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138221/alexander-j-motyl-and-raja...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr