Ήταν κάποτε αντάρτες | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ήταν κάποτε αντάρτες

Το πρόγραμμα της Κολομβίας να κάνει τους μαχητές του FARC πολίτες
Περίληψη: 

Καθώς η κολομβιανή κυβέρνηση συμμετέχει με το FARC για επίσημες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις αυτό τον μήνα, οι αναφορές σχετικά με τις συνομιλίες αφθονούν. Περιέργως λείπει, ωστόσο, κάθε συζήτηση για το ήδη εννεαετές πρόγραμμα της Μπογκοτά για τον αφοπλισμό, την αποστράτευση και την επανένταξη των ανταρτών και κατά πόσον είναι ικανό να φέρει τις χιλιάδες των υπολοίπων ανταρτών του FARC που παραμένουν στη ζούγκλα πίσω στην κοινωνία εάν επιτευχθεί μια ειρηνευτική συμφωνία.

Η ANNE PHILLIPS είναι εμπειρογνώμων στην περιοχή της βόρειας Λατινικής Αμερικής, εξειδικευμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα. Γράφει με ψευδώνυμο για να προστατεύσει τον εαυτό της αλλά και τους ανθρώπους που την βοήθησαν στην έρευνά της.

Στις 17 Οκτωβρίου, ξεκίνησαν στο Όσλο οι επίσημες διαπραγματεύσεις μεταξύ της κολομβιανής κυβέρνησης και των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC). Θα ακολουθήσουν περαιτέρω ειρηνευτικές συνομιλίες στην Αβάνα στα μέσα Νοεμβρίου. Στον Τύπο, πολλά έχουν γραφτεί σχετικά με το ποιοί θα είναι παρόντες για να αντιπροσωπεύουν κάθε πλευρά στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, ο ακρογωνιαίος λίθος κάθε ενδεχόμενης συμφωνίας - η αποστράτευση και η επανένταξη των ανταρτών του FARC - περιέργως λείπει από τη συζήτηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι λίγα έχουν ειπωθεί δημοσίως για το ήδη εννιάχρονο πρόγραμμα της κολομβιανής κυβέρνησης για τον αφοπλισμό, την αποστράτευση και την επανένταξη (DDR) και το εάν είναι εξοπλισμένο για να διαχειριστεί και να ενσωματώσει με επιτυχία στην κοινωνία τους χιλιάδες αντάρτες που παραμένουν στον FARC, εφόσον επιτευχθεί μια ειρηνευτική συμφωνία.

Πρόσφατα, συναντήθηκα με μία πρώην διοικητή του FARC που δεν είχε προσκληθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η Elda Neyis Mosquera, επίσης γνωστή ως Καρίνα, αποστρατεύθηκε το 2008 στην ηλικία των 45 ετών, μετά από 24 χρόνια με το FARC. Η μόνη γυναίκα που έφτασε το βαθμό του διοικητή μετώπου στην εποχή της, κατηγορείται για τη δολοφονία περίπου 200 αξιωματικών του στρατού, αστυνομικών και πολιτών. Κατηγορείται επίσης για απάνθρωπη μεταχείριση κρατουμένων και διαμελισμό πτωμάτων. Στη λαϊκή παράδοση, είναι μια άσχημη, μονόφθαλμη, negra παρανοϊκή δολοφόνος. Λαμβάνοντας υπόψη το υπόγειο ρεύμα του ανδρικού σωβινισμού, του ρατσισμού και του ταξισμού στην κοινωνία της Κολομβίας, η Έλντα ούσα μαύρη και «απωθητική» έκανε εύκολο για τον κολομβιανό Τύπο να την παρουσιάσει ως ένα τέρας. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που οι υποτιθέμενες ωμότητες της Έλντα είναι το υλικό ενός θρύλου, ενώ εκείνα των ανδρών ομολόγων της και των ανωτέρων της δεν είναι.

Όταν γνώρισα την Έλντα, δεν την βρήκα ούτε άσχημη ούτε τρελή, αν και είχε χάσει ένα μάτι κατά τη διάρκεια της μάχης και φοράει ένα γυάλινο. Η περιγραφή του παρουσιαστικού της, όμως, είναι θλιβερά εκτός θέματος. Χωρίς να δικαιολογούνται τα εγκλήματά της, αυτή, όπως και πολλοί ανήλικοι οι οποίοι είχαν στρατολογηθεί, ήταν ένα παιδί του FARC. Και οι ανώτεροι της Έλντα σαφώς είχαν εγκρίνει, αν δεν είχαν ενθαρρύνει κιόλας, τις ενέργειές της. Διαφορετικά, θα είχε αμέσως απαλλαγεί από τα καθήκοντα της θέσης της και δεν θα είχε ανέβει τόσο ψηλά στην ιεραρχία. Πιο σημαντικό, η κακή της φήμη αποσπά από το γεγονός ότι, όπως και άλλοι πρώην μαχητές του FARC με τους οποίους έχω μιλήσει, έχουν ανεκτίμητη εικόνα για το πώς το DDR, καθώς και οποιοδήποτε άλλο πρόγραμμα αποστράτευσης, θα πρέπει να βελτιωθεί.

ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ ΦΡΙΚΤΑ

Τον Αύγουστο, επισκέφθηκα την Έλντα σε ένα ταπεινό, αραιά επιπλωμένο σπίτι όπου ζει με δύο άλλους αποστρατευμένους μαχητές του FARC. Βρίσκεται μέσα στα όρια μιας στρατιωτικής βάσης, έτσι ώστε να είναι προστατευμένη από απόπειρες δολοφονίας. Ο συνταγματάρχης επικεφαλής της ομάδας ενέκρινε ευγενικά το αίτημά μου για μια προσωπική συνέντευξη μαζί της. Αυτός με οδήγησε στο σπίτι της, έκανε τις συστάσεις και έφυγε. Η Έλντα με κάλεσε να καθίσω σε ένα μικρό τραπέζι στην κουζίνα. Ο ήχος των κοτόπουλων που κακάριζαν έξω ανταγωνιζόταν με το ρυθμικό ήχο των ελικοπτέρων.

Όταν ήταν σε ηλικία έξι ετών, οι γονείς της Έλντα, αμφότεροι μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κολομβίας (Partido Comunista del Κολομβία, PCC), την έστειλαν να πουλάει arepas (σ.σ.: μικρά κέικ από καλαμποκάλευρο) στους δρόμους του χωριού της, στην περιοχή της Antioquia. Με τα έσοδα, αγόρασε για τον εαυτό της τετράδια και μολύβια για το σχολείο. Όταν ήταν 12, ο πατέρας της τής είπε χωρίς περιστροφές ότι, λόγω της φυλής και της κακής της εμφάνισης, ποτέ δεν θα αποκτούσε άντρα. Ως εκ τούτου θα έπρεπε να εργαστεί σκληρότερα από τους άνδρες προκειμένου να επιβιώσει. Για να την σκληρύνει, και σύμφωνα με την ιδεολογία της οικογένειας, ο πατέρας της Έλντα την έστειλε σε ένα finca (αγρόκτημα) για JUCO (Juvenil communista, δηλαδή κομμουνιστική εκπαίδευση), νομίζοντας ότι έτσι θα κάνει κάτι για τον εαυτό της. Και έτσι, όταν το FARC που τότε ήταν στενά συνδεδεμένο με το PCC ως η στρατιωτική πτέρυγά του, στρατολόγησε την Έλντα από την finca στην ηλικία των 15 ετών, με την ευλογία των γονιών της.

Στοιχειωμένη από την συμβουλή του πατέρα της, η Έλντα προσπάθησε να γίνει «η καλύτερη των ανταρτών» και ήταν συνεχώς τρομοκρατημένη ότι μπορεί να κατηγορηθεί για αδυναμία ή νωθρότητα. Στα 17, ο διοικητής της, Efrain Guzman (παρατσούκλι Friopacho) την έστειλε στο Meta, μια περιοχή στο κέντρο της Κολομβίας, ακριβώς ανατολικά των Άνδεων, να συμμετάσχει σε στρατιωτική εκπαίδευση και εκπαίδευση για αξιωματικός. Η Έλντα διακρίθηκε στο curso de commandantes (μαθήματα των διοικητών) του FARC και της δόθηκε η διοίκηση μιας ομάδας 12 ανδρών τρεις μήνες μετά την άφιξή της.

Όποια υπερηφάνεια κι αν ένιωθε, ωστόσο, ήταν βραχύβια. Λίγο μετά την προαγωγή της, ο Friopacho την κάλεσε σε συνάντηση και την ρώτησε αν είχε ποτέ σκοτώσει. Εκείνη απάντησε ότι δεν είχε. «Είσαι άχρηστη για τον πόλεμο, τότε», της είπε. Και συνέχισε: «υπάρχει υποψία για κάποιον κατάσκοπο ανάμεσά μας. Θα πρέπει να τον εκτελέσεις». Ο Friopacho ήξερε ότι ο «κατάσκοπος» ήταν στενός φίλος της Έλντα που συχνά κοιμόταν μαζί της. Τη ρώτησα αν τον πυροβόλησε. «Όχι», είπε, «με έκαναν να χρησιμοποιήσω μια ματσέτα (σ.σ.: μεγάλο μαχαίρι). Μου έδειξαν το λαιμό του και μου είπαν να κόψω μόνο την αρτηρία, έτσι ώστε να τον βλέπω αιμορραγεί». Για εβδομάδες μετά το περιστατικό, η Έλντα έκρυψε τις κρίσεις πανικού και τους λυγμούς της. Από όλα τα πράγματα που έκανε ως πολεμιστής του FARC, η εκτέλεση του φίλου της είναι αυτό για το οποίο ντρέπεται περισσότερο. «Το φάντασμά του με επισκέπτεται ακόμη και σήμερα», μου είπε.