Η επιστροφή του Μουκτάντα αλ – Σαντρ

Η εκκολαπτόμενη δημοκρατία του Ιράκ αντιμετωπίζει ένα νέο δίλλημα: αν πρέπει ή όχι να αποδεχτεί την πολιτική επιστροφή ενός πρώην ηγέτη παραστρατιωτικής ομάδας. Ο Μουκτάντα αλ – Σαντρ, ο εκρηκτικός σιίτης κληρικός, έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία δημοσίων σχέσεων «επαναλανσάροντας» τον εαυτό του ως μια φωνή σεχταριστικής αρμονίας. Πρέπει οι Ιρακινοί να καλωσορίσουν με ανοιχτές αγκάλες τον Σαντρ ή να είναι δύσπιστοι όσον αφορά το νέο του πρόσωπο;

Ο Σαντρ, αρχικά έγινε γνωστός ως ένας εκκεντρικός δημαγωγός ο οποίος τροφοδοτούσε τις θρησκευτικές διαμάχες και οδηγούσε την νέα δημοκρατία του Ιράκ να πέσει στα γόνατα. Από το 2003 έως το 2008, ο Σαντρικός «Στρατός του Μαχντί» πήρε τα όπλα εναντίον των διαδοχικών κυβερνήσεων του Ιράκ και διέπραξαν αγριότητες κατά της δεδομένης σουνιτικής μειοψηφίας της χώρας, στοχεύοντας παράλληλα αμερικανικές εγκαταστάσεις και εξειδικευμένο προσωπικό, μέχρι που οι αμερικανικές δυνάμεις εγκατέλειψαν το Ιράκ στο τέλος του 2011.

Στην συνέχεια, την περασμένη άνοιξη, άλλαξε απότομα πορεία και πέρασε το προηγούμενο έτος αναδιαμορφώνοντας την εικόνα του και πλασάροντας τον εαυτό του ως την φωνή της μετριοπάθειας στο Ιράκ. Ο Σαντρ επικρίνει πλέον ανοιχτά την βία, τάσσεται υπέρ της ειρηνικής επίλυσης των πολιτικών διαφορών του Ιράκ και προσεύχεται μαζί με ηγέτες από άλλες θρησκείες και αιρέσεις.

Από την μία πλευρά η νέα στάση του Σαντρ θα μπορούσε να αντανακλά την πραγματική ωρίμανσή του και μια πρωτόγνωρη επιθυμία να διαδραματίσει ένα θετικό ρόλο στο δυσλειτουργικό ιρακινό πολιτικό σύστημα. Από την άλλη, θα μπορούσε να είναι απλώς μια νέα τακτική για να επεκτείνει την επιρροή και την δύναμή του. Ούτως ή άλλως, όσο περισσότερο ο Σαντρ θα μπορούσε να πείσει τους Ιρακινούς – τους σιίτες, τους Κούρδους όσο και του σουνίτες που στερούνται πολιτικών δικαιωμάτων –ότι είναι ένας αξιόπιστος και μετριοπαθής σύντροφος, τόσο μεγαλύτερη δύναμη θα μπορούσε πάρει σε βάρος του πρωθυπουργού Νούρι αλ - Μαλίκι, που επίσης είναι σιίτης. Οι Ιρακινοί σουνίτες άραβες και οι Κούρδοι αντιμετωπίζουν μια δύσκολη επιλογή, γιατί η συνεργασία με τον Σαντρ θα μπορούσε να οδηγήσει σε δύο πολύ διαφορετικά αποτελέσματα. Το να τον ακολουθήσουν στην αμφισβήτηση του Μαλίκι ίσως θα μπορούσε να προωθήσει μια πιο συνολική πολιτική διαδικασία, αλλά θα μπορούσε επίσης, να ενδυναμώσει εκ νέου τις σεχταριστικές παραστρατιωτικές ομάδες του κράτους. Το «κλειδί» για τους Ιρακινούς είναι να διερευνηθεί προσεχτικά ο νέος Σαντρ και να επιμείνουν ότι η ωραιοποιημένη ρητορική του πρέπει να στηρίζεται σε συγκεκριμένες δράσεις.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΣΩΤΟΥ ΥΙΟΥ

Ο Σαντρ κατάγεται από μια οικογένεια διακεκριμένων κληρικών με μακρά ιστορία στον πολιτικό ακτιβισμό. Τόσο ο θείος του, Μοχάμεντ Μπακίρ αλ - Σαντρ, ένας εξέχων θρησκευτικός φιλόσοφος, όσο και ο πατέρας του, ένας ανώτερος κληρικός, έχασαν την ζωή τους από την κυβέρνηση του Σαντάμ Χουσεΐν. Ο ίδιος ο Σαντρ εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην πολιτική σκηνή το καλοκαίρι του 2003. Η ρητορική του, η οποία βασίστηκε σε ομιλίες μίσους και θεωρίες συνωμοσίας, είχαν απήχηση στους σιίτες που στερούνταν πολιτικών δικαιωμάτων και έγιναν γρήγορα η βάση υποστήριξής του.

Η παραστρατιωτική ομάδα του Σαντρ, ο «Στρατός του Μαχντί» - μαζί με τους ομολόγους τους στην σουνιτική αλ Κάιντα – ήταν υπεύθυνοι για μεγάλο μέρος της θρησκευτικής αιματοχυσίας που μάστιζε το Ιράκ το 2005 – 2008. Ο Στρατός του Μαχντί τρομοκρατούσε μεγάλα τμήματα του κεντρικού και του νότιου Ιράκ και επιδίωκε αιματηρές «εκκαθαρίσεις» γειτονιών σουνιτών σε όλη την Βαγδάτη. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Σαντρ δεν έκρυψε τις απόψεις και τις ενέργειές του. Πράγματι, μια φορά καταγράφηκε να καυχιέται για την ικανότητά του να σκοτώνει σουνίτες, κάτω από κάλυψη παρεχόμενη από σιίτες κληρικούς. Μεταξύ του 2006 και του 2008, αμφισβήτησε ανοιχτά την κυβέρνηση Μαλίκι για τον έλεγχο της Βασόρας, της Καρμπάλα, της Μεϊσάν και διαφόρων περιοχών της Βαγδάτης, με αποτέλεσμα να επισπεύσει μια μεγάλης κλίμακας στρατιωτική αντιπαράθεση με την κυβέρνηση. Η επιθετικότητά του ήταν τελικά ανεπιτυχής.

Προβλέποντας την ήττα μετά την εφαρμογή του «κύματος» της αμερικανικής στρατηγικής το 2007 (σ.σ.: δηλαδή, της αύξησης στρατιωτικού εξοπλισμού και αριθμού αμερικανών στρατιωτών), ο Σαντρ αναχώρησε για το Ιράν και έμεινε εκεί για τέσσερα χρόνια σε αυτοεξορία. Οι σχέσεις του Σαντρ με τον Μαλίκι κυμάνθηκαν αρκετές φορές μεταξύ της άμεσης στρατιωτικής αντιπαράθεσης και της στενής πολιτικής συνεργασίας. Επέστρεψε στο Ιράκ στις αρχές του 2011 με μια ανανεωμένη αυτοπεποίθηση, μετά τις εκλογές στις οποίες το κόμμα του κέρδισε εντυπωσιακά 40 έδρες στο νέο κοινοβούλιο. Μετά την επιστροφή του, ο Σαντρ διατήρησε έναν προκλητικό τόνο και προσπάθησε να αξιοποιήσει την επιρροή του στο κοινοβούλιο για να αναγκάσει τον διορισμό ενός αδύναμου και εύπλαστου πρωθυπουργού. Αλλά η αντοχή του Μαλίκι σε συνδυασμό με τον φόβο του Ιράν για διασπαση της συμμαχίας των σιιτών στο Ιράκ, ανάγκασαν τον Σαντρ να βοηθήσει απρόθυμα τον Μαλίκι να κερδίσει μια δεύτερη θητεία. Χωρίς την υποστήριξη του Σαντρ ο Μαλίκι θα είχε χάσει την πρωθυπουργία. Ο Σαντρ προέβη σε αναδόμηση του κόμματός του, ώστε να αποτελέσει τον άξονα του συνασπισμού της κυβέρνησης Μαλίκι, ως εκ τούτου αμφισβητώντας τα κουρδικά κόμματα ως ο «κατασκευαστής ηγετών» στην Βαγδάτη.

Αλλά ο Σαντρ δεν το είχε εύκολο να επηρεάζει τον Μαλίκι. Αντίθετα, ο Μαλίκι χρησιμοποίησε την νέα του θητεία για να κατηγορήσει την σουνιτική αντιπολίτευση, να περιθωριοποιήσει τους Κούρδους και, με άλλα λόγια, να εδραιώσει την εξουσία του. Για να γίνει αυτό, ο πρωθυπουργός συνδύασε τις απειλές και την επιλεκτική εφαρμογή νόμου κατά των αντιπάλων του, συμπεριλαμβανομένης μιας πολιτικά υποκινούμενης εικονικής δίκης με κατηγορίες κατά του πρώην αντιπροέδρου του Ιράκ Ταρίκ αλ - Χασίμι, ο οποίος είναι σουνίτης, για τρομοκρατία. Εν τω μεταξύ, ο Μαλίκι παραγκώνισε επίσης τον Σαντρ και τα διάφορα σιιτικά κόμματα. Όλες μαζί αυτές οι εξελίξεις δημιούργησαν αντίκτυπο εναντίον του πρωθυπουργού και ξεσήκωσαν καταγγελίες για μια νέα δικτατορία που ριζώνει στην Βαγδάτη.

ΜΙΑ ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΗΣ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ

Στο πλαίσιο αυτό, ο Σαντρ άρχισε να αλλάζει την στάση του. Το 2012, άρχισε να αποστασιοποιείται από το Ιράν, επιρρίπτοντας την ευθύνη για την προηγούμενη θρησκευτική βία σε άλλες ομάδες που υποστηρίζονταν από το Ιράν, ιδιαίτερα την Asaib Ahl al-Haq – μια ομάδα που αποσπάσθηκε από τον Στρατό του Μαχντί και υποστήριξε τον Μαλίκι. Τον περασμένο Απρίλιο, ο Σαντρ συντάχθηκε δημοσίως με την συμμαχία του προέδρου της περιφερειακής κυβέρνησης του Κουρδιστάν, Μασούντ Μπαρζανί, και του ηγέτη του υποστηριζόμενου από σουνίτες Ιρακινού Σνασπισμού, Αγιάντ Αλαουί, για να καταγγείλει τις πολιτικές του Μαλίκι ως αυταρχικές και για να απαιτήσει μια ψηφοφορία για πρόταση μομφής εναντίον του πρωθυπουργού. Ήταν σαφής σχετικά με τους λόγους του να κάνει κάτι τέτοιο λέγοντας: «Οι ενέργειες περιθωριοποίησης. . . και πολιτικοποίησης του δικαστικού συστήματος. . . οδηγούν σε μια δικτατορία [και]. . . η χρήση των ενόπλων δυνάμεων ή του δικαστικού σώματος για την εξάλειψη [των αντιπάλων] αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος».

Τον Δεκέμβριο του 2012, ο Σαντρ παρουσίασε και πάλι τη νέα στάση του. Εκείνο τον μήνα, αρκετές σουνιτικής πλειοψηφίας επαρχίες ξέσπασαν σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις αδικίες που προκλήθηκαν από την κυβέρνηση Μαλίκι. Ο Σαντρ έσπευσε να δηλώσει την υποστήριξή του στους διαδηλωτές – οι οποίοι κατάγονταν από τις ίδιες κοινότητες που η πολιτοφυλακή του είχε σφαγιάσει κατά τα προηγούμενα έτη - και υιοθέτησε σχεδόν το σύνολο των αιτημάτων τους. Μάλιστα, προχώρησε τόσο πολύ ώστε να κάνει μια πολύ σπάνια δημόσια εμφάνιση στην οποία προσευχήθηκε μαζί με σουνίτες κληρικούς σε ένα από τα τζαμιά - ορόσημα των σουνιτών της Βαγδάτης και πραγματοποίησε στη συνέχεια, μια επίσκεψη σε μία από τις εκκλησίες της Βαγδάτης, η οποία είχε γίνει στόχος μιας θανάσιμης επίθεσης το 2010.

Τώρα πλέον προβαίνει συχνά σε γραπτές δηλώσεις που είναι πολύ πιο ανεκτικές προς τους μη-σιίτες και, αναμφισβήτητα, απολύτως λογικές. «Δεν μπορείς να παλέψεις τον σεχταρισμό με περισσότερο σεχταρισμό», έγραψε στους σουνίτες διαδηλωτές τον Δεκέμβριο του 2012. Αυτά τα λόγια δείχνουν μια δέσμευση για την ενότητα και την μη βία, αλλά προέρχονται από τον ίδιο τον άνθρωπο του οποίου οι οπαδοί, μόλις πριν από λίγα χρόνια, συνήθως σκότωναν και λεηλατούσαν τους θρησκευτικούς τους εχθρούς.

Τώρα που οι ΗΠΑ έχουν αποσυρθεί από το Ιράκ, οι σουνίτες έχουν περιθωριοποιηθεί, τόσο πολιτικά όσο και στρατιωτικά και οι Κούρδοι είναι ανήσυχοι για το αν θα βρουν έναν σιίτη εταίρο εκτός από τον Μαλίκι, ο Σαντρ βλέπει μια ευκαιρία να επιστρέψει στην πολιτική σκηνή και να πετύχει εκεί που προηγουμένως είχε αποτύχει. Πολλοί παράγοντες καθοδηγούν αυτή την νέα, μετριοπαθή προσέγγιση. Πρώτον, οι στρατιωτικές δυνάμεις του Σαντρ είναι αδύναμες και δεν μπορούν να αντέξουν άλλη ανοικτή αντιπαράθεση με την κυβέρνηση του Ιράκ. Επειδή η ισορροπία των δυνάμεων έχει μετατοπιστεί σημαντικά εις βάρος του Σαντρ, θα πρέπει να κερδίσει τώρα τις καρδιές και τα μυαλά αν θέλει την πολιτική εξουσία. Με το αναθεωρημένο του μήνυμα της μετριοπάθειας και της ενότητας, επιδιώκει να επωφεληθεί από την ευρέως διαδεδομένη απογοήτευση για την κυβέρνηση Μαλίκι.

Επιπλέον, το πολιτικό κίνημα του Σαντρ κατακερματίστηκε κατά την διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών. Ο Σαντρ φοβάται επίσης ότι ο Μαλίκι, θα τον περιθωριοποιήσει, από τη στιγμή που θα συνεργαστεί με τους Άραβες σουνίτες. Εν τω μεταξύ, η Asaib Ahl al-Haq, η ομάδα που αποσχίστηκε από τον Στρατό του Μαχντί, δημιουργεί το δικό της πολιτικό κόμμα ώστε να αμφισβητήσει τον Σαντρ στον πυρήνα της εκλογικής του βάσης. Η πρόκληση για τον Σαντρ, ως εκ τούτου, είναι να βρει έναν τρόπο να διατηρήσει την βάση των υποστηρικτών του και επίσης να προσελκύσει εγκαίρως νέους οπαδούς ως τις επόμενες επαρχιακές και γενικές εκλογές του Ιράκ, τον Απρίλιο του 2013 και στις αρχές του 2014, αντίστοιχα.

Τελικά, είναι πιθανό ο Σαντρ να βλέπει τον εαυτό ως πιθανό διάδοχο του σιίτη κληρικού με την μεγαλύτερη επιρροή στο Ιράκ, του Μεγάλου Αγιατολάχ Αλί αλ-Σιστανί. Για να αντιμετωπιστεί έτσι, ο Σαντρ πρέπει να εγκαταλείψει την βίαιη φήμη του. Η εξασφάλιση μιας τέτοιας θέσης θα του επιτρέψει να λάβει έναν πιο ενεργό ρόλο στην πολιτική και να εμπνεύσει μια εικόνα κληρικού στην ιρακινή πολιτική σκηνή.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΔΙΚΑΙΩΣΗ

Από την πλευρά των αντιπάλων του Μαλίκι, το νέο πρόσωπο του Σαντρ παρουσιάζει ένα αίνιγμα. Αν «αγκαλιάσουν» τον νέο Σαντρ, κινδυνεύουν να ενδυναμώσουν έναν πρώην εχθρό που έχει βάψει τα χέρια του με αίμα. Αλλά αν τον απορρίψουν, είναι πιθανό ότι θα επιστρέψει στους παλιούς, βίαιους τρόπους του. Οι Ιρακινοί θα ήταν φρόνιμο να εκτιμήσουν την ειλικρίνεια της στάσης του Σαντρ, χωρίς να τον αποκλείουν. Υπάρχει ένας αριθμός πιθανών δοκιμών. Αρχικά, οι Ιρακινοί θα πρέπει να παροτρύνουν τον Σαντρ να διευρύνει το κίνημά του σε ένα δια-σεχταριστικό κόμμα που να αποδέχεται ως μέλη του και μη σιίτες. Στην πραγματικότητα, συμπεριλαμβάνοντας του Κούρδους, τους σουνίτες και άλλες ομάδες θα σηματοδοτήσει σε όλες τις εθνοτικές μειονότητες και τις αιρέσεις ότι ο Σαντρ τους βλέπει ως ίσους και όχι ως κατώτερους αιρετικούς.

Από την πλευρά του Σαντρ, θα μπορούσε να κατευνάσει αυτούς που είναι επιφυλακτικοί απέναντί του, αποδεικνύοντας την δέσμευσή του στο σύνταγμα του Ιράκ και το κράτος δικαίου. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό θα είναι να βοηθήσει άραβες σουνίτες και Κούρδους να περάσουν την νομοθεσία σχετικά με τη λειτουργία του Ανωτάτου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου του Ιράκ (κάτι παρόμοιο με το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ), το οποίο βρίσκεται σε ομηρεία από τις απαιτήσεις των φονταμενταλιστών να επιτρέπεται στους μελετητές της σαρία να διαθέτουν το δικαίωμα να ασκούν βέτο επί των νόμων. Η υποστήριξη μιας τέτοιας νομοθεσίας θα βοηθούσε να αποδειχθεί ότι ο Σαντρ πιστεύει στο σύνταγμα του Ιράκ και ότι δίνει έμφαση στην κατανομή της εξουσίας μεταξύ των κομμάτων.

Επιπλέον, ο Σαντρ θα μπορούσε να προσπαθήσει να κερδίσει την εμπιστοσύνη των αράβων σουνιτών, προσεγγίζοντας το ζήτημα της από-Μπααθοποίησης (της διαδικασίας του κάθαρσης από τις πολιτικές θέσεις των μελών του κόμματος Μπάαθ, του Σαντάμ Χουσεΐν) με αμερόληπτο τρόπο. Προηγουμένως, ο Σαντρ απαιτούσε αμνηστία και εξασφάλιζε την απελευθέρωση για εκατοντάδες μέλη σιιτικών παραστρατιωτικών ομάδων που ήταν υπό κράτηση, ως μέρος των όρων της συμφωνίας στήριξης του Μαλίκι. Αλλά ο Σαντρ συνεχίζει να εκφράζει την έντονη αντίθεσή του στην επανένταξη των πρώην αξιωματούχων του Μπάαθ στην ιρακινή κοινωνία. Τιμωρώντας τους σουνίτες για τις παλιές τους καταχρήσεις περισσότερο από τους σιίτες, ο Σαντρ υπονόμευσε την πολιτική συμφιλίωση στο Ιράκ.

Τέλος, για να κερδίσει την εμπιστοσύνη των Κούρδων, ο Σαντρ θα μπορούσε να προσφέρει υποστήριξη στις απαιτήσεις τους, δηλαδή έναν πιο ισχυρό ρόλο στις περιφέρειες και επαρχίες σχετικά με την ανάπτυξη των πηγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, μια πιο δίκαιη κατανομή των κερδών από την ενέργεια, καθώς και για τον έλεγχο των αμφισβητούμενων εδαφών. Σε αυτό το πνεύμα, ο Σαντρ θα μπορούσε να συστρατευθεί με τα κουρδικά κόμματα του κοινοβουλίου, να περάσει νέους νόμους για τους υδρογονάνθρακες, για τις επενδύσεις και την κατανομή των εσόδων, που θα μπορούσαν να επιλύσουν τις χρόνιες και αποσταθεροποιητικές διαφορές μεταξύ της Ερμπίλ και της Βαγδάτης για τις ενεργειακές συμβάσεις και τα κονδύλια του προϋπολογισμού. Το ιρακινό μπλοκ, οι Κούρδοι και οι Σαντριστές, προηγουμένως κατάφεραν να νικήσουν τον Μαλίκι στο κοινοβούλιο, όταν προσπάθησε να διαλύσει την ανεξάρτητη Ανώτατη Επιτροπή Εκλογών της χώρας το 2011, οπότε είναι κατανοητό ότι τα τρία μπλοκ θα μπορούσαν να συγκεντρώσουν από κοινού αρκετές ψήφους για να περάσουν κι άλλους νόμους.

Θα συνεχίσει ο Σαντρ την εκπληκτική μετατροπή του από έναν βίαιο, θρησκευτικό δημαγωγό σε έναν διαλλακτικό πολιτικό χωρίς αποκλεισμούς; Το παρελθόν του με την δολοφονία αμάχων, την στρατιωτική αντιπαράθεση κατά της ιρακινής κυβέρνησης και την επίθεση στο προσωπικό των ΗΠΑ, φέρνει αναγκαστικά υπό αμφισβήτηση την αξιοπιστία αυτής της νέας προσωπικότητας. Παρ' όλα αυτά, η αναθεωρημένη στάση του μπορεί επίσης να αντανακλά μια ειλικρινή αλλαγή ιδεολογίας και στόχων, κάτι που αποτελεί καλό οιωνό για τη δημοκρατική μετάβαση του Ιράκ. Οι Ιρακινοί θα ήταν φρόνιμο να υποδεχθούν το νέο μήνυμα του Σαντρ με προσοχή και θα πρέπει να τον πιέσουν να αποδείξει την ειλικρίνεια του μέσα από συγκεκριμένες δράσεις και όχι μόνο με λόγια.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138838/eli-sugarman-and-omar-al-n...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr