Είναι καλή η ανάπτυξη;

Για να αποφευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, είχαμε προτείνει μέτρα με σκοπό την επιβράδυνση της φυσικής επέκτασης. Ο Lomborg, αντίθετα, υποστηρίζει ότι η ανθρώπινη επινοητικότητα και μόνο θα επιτρέψει στον κόσμο την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προκλήσεων. Το πρόβλημα είναι ότι αγνοεί το ρόλο που παίζει η εφευρετικότητα συχνά στο μπλοκάρισμα μιας εποικοδομητικής αλλαγής. Ανεξάρτητα από τα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει η ανθρωπότητα, κάθε πολιτική φέρνει πλούτο, επιρροή και ικανοποίηση σε κάποιους. Όταν αυτή η πολιτική αμφισβητείται, οι ωφελημένοι συνήθως χρησιμοποιούν την ευρηματικότητά τους για να μπλοκάρουν χρήσιμες εναλλακτικές λύσεις. Μπορεί κάποιος να ελπίζει ότι θα αποτύχουν. Αλλά η προώθηση της ανάπτυξης εκ μέρους των συμβατικών οικονομολόγων κάνει απλώς το έργο τους ευκολότερο.

Ο DENNIS MEADOWS είναι πρόεδρος του Εργαστηρίου Διαδραστικής Μάθησης και ομότιμος καθηγητής Συστημάτων Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του New Hampshire. Ως ακαδημαϊκό μέλος του Massachusetts Institute of Technology (ΜΙΤ) την περίοδο 1970-72, διεύθυνε το σχέδιο της Λέσχη της Ρώμης και ήταν συν-συγγραφέας του βιβλίου The Limits to Growth.

ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΜΙΚΡΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Jørgen Randers

«Τα όρια της ανάπτυξης» έχουν επικριθεί επιθετικά από τότε που κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά το 1972 (είμαι ένας από τους συν-συγγραφείς του). Όμως, μεγάλο μέρος της κριτικής έχει κατευθυνθεί σε λάθος επιχειρήματα, τόσο πολύ ώστε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 και του 1980, ένας αριθμός ανθρώπων που δεν είχαν ποτέ διαβάσει το βιβλίο σταδιακά πίστεψαν ότι περιείχε μια σειρά από δηλώσεις που οι δημιουργοί του δεν είχε ποτέ κάνει πραγματικά . Μια από αυτές είναι ο ευρέως επαναλαμβανόμενος ισχυρισμός ότι το βιβλίο έχει προβλέψει ότι θα έρθει το τέλος του πετρελαίου πριν από το 1990, πράγμα το οποίο δεν έπραξε. Το δοκίμιο του Bjørn Lomborg, το οποίο αναπαράγει πολλά από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται εναντίον των ισχυρισμών αυτών, είναι ένα κλασικό παράδειγμα ελαττωματικής κριτικής κατά του βιβλίου.

Ο λόγος που «Τα όρια της ανάπτυξης» δέχθηκαν επίθεση τόσο σκληρά για φανταστικούς λόγους είναι απλή: όπως ο χημικός Ugo Bardi σημείωσε στο βιβλίο του «Τα Όρια της Ανάπτυξης Αναθεωρημένα», η μελέτη αμφισβήτησε κεντρικά δόγματα της κοσμοθεωρίας που πίστευαν και τιμούσαν πολλοί Δυτικοί. Όμως, παρά τους ισχυρισμούς του Lomborg, μερικές από τις σημαντικότερες τάσεις που αναφέρθηκαν στο The Limits to Growth συνάδουν όντως με πραγματικές εξελίξεις ήδη από το 1972. Για παράδειγμα, ο παγκόσμιος πληθυσμός έφτασε μόνο τα έξι δισεκατομμύρια το 2000, όπως προεβλέπετο στο «business-as-usual» σενάριο στο The Limits to Growth, και όχι τα επτά δισεκατομμύρια, όπως οι περισσότεροι δημογράφοι είχαν προβλέψει το 1972.

Το βασικό μήνυμα του The Limits to Growth ήταν ότι ο κόσμος είναι μικρός, και ότι, εάν θέλουμε να ζήσουμε καλά και για καιρό σε ένα μικρό πλανήτη, θα πρέπει να περιορίσουμε το οικολογικό μας αποτύπωμα. Το λυπηρό γεγονός είναι ότι, παρά τις προειδοποιήσεις της μελέτης, οι άνθρωποι συντρίβουν ήδη την χωρητικότητα της γης. Σήμερα, οι άνθρωποι εκπέμπουν διπλάσια αέρια του θερμοκηπίου ανά έτος από εκείνα που μπορούν να απορροφήσουν οι ωκεανοί και τα δάση του πλανήτη. Αυτή η λεγόμενη υπέρβαση δεν μπορεί να διαρκέσει. Αν η ανθρώπινη κοινωνία δεν μειώσει το μέγεθος του αποτυπώματός της, τα οικολογικά συστήματα που στηρίζουν την ευεξία της θα καταρρεύσουν. Ο κόσμος πρέπει τώρα είτε να αποδεχθεί ένα μακροπρόθεσμο χάος για χάρη των βραχυπρόθεσμων ανέσεων είτε να κάνει βραχυπρόθεσμες θυσίες για χάρη μιας μακροπρόθεσμης άνεσης. Δυστυχώς, σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα στις δημοκρατίες της αγοράς, εκείνοι που παίρνουν τις αποφάσεις συχνά αδιαφορούν για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες.

«Τα όρια της ανάπτυξης» υποτίθεται ότι θα βοηθούσαν την ανθρωπότητα να κάνει σοφότερες πολιτικές επιλογές. Το βιβλίο προειδοποιούσε ότι ήταν αναγκαίο να ληφθούν μέτρα πριν τα μακρινά προβλήματα γίνουν άμεσες κρίσεις και να δαπανηθούν χρήματα για λύσεις όσο ακόμα το ταξίδι ήταν ομαλό. Αλλά οι ελίτ του κόσμου φοβήθηκαν ότι μια τέτοια αλλαγή στο status quo θα τερματίσει τόσο την οικονομική ανάπτυξη όσο και τη δική τους προνομιακή θέση. Και έτσι οι επικριτές τού «Τα όρια της ανάπτυξης», προσπάθησαν να αρνηθούν τα προβλήματα που έθετε και επιτέθηκαν στον αγγελιοφόρο.

Αντί να συμμετάσχει στην κρίσιμη προσπάθεια για τη μείωση των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ο Lomborg αναβιώνει μια σειρά από λάθος επιχειρήματα και ανακριβείς ισχυρισμούς για το τι δήλωναν «Τα όρια της ανάπτυξης». Η μελέτη δεν είχε προβλέψει ότι το πετρέλαιο και άλλοι πόροι θα εξαντληθούν πριν από το 2000. Δεν υπέθετε ότι ο πληθυσμός και το ΑΕΠ θα αυξηθούν εκθετικά. Οι ρυθμοί ανάπτυξής τους ποικίλλουν και είχαν υπολογιστεί ως αποτέλεσμα άλλων προϋποθέσεων στο μοντέλο. Ούτε «Τα όρια της Ανάπτυξης» δήλωναν ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση θα μπορούσε -ή επρόκειτο- να σκοτώσει την ανθρωπότητα. Αντίθετα, προσπάθησε να εκτιμήσει το πόσο ισχυρή θα είναι η επίδραση των επίμονων μακρόβιων ρύπων στην ανθρώπινη υγεία και στην παραγωγή τροφίμων. Με άλλα λόγια, η μελέτη δεν προέβλεπε απλώς το τέλος του κόσμου όπως τον ξέρουμε. Ενθάρρυνε μια σοφή αντίδραση του ανθρώπου για τη δημιουργία ενός βιώσιμου κόσμου.

Οι εκτιμήσεις του Lomborg επί της παρούσας κατάστασης είναι ακόμα πιο ανησυχητικές. Βλέπει έναν κόσμο που βρίσκεται σε καλό δρόμο προς την κατεύθυνση της επίλυσης της περιβαλλοντικής κρίσης και αναφέρει την πρόοδο που έχει γίνει στον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Όμως, με το να αδιαφορεί για τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα, ο Lomborg παραβλέπει την μόνη μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη απειλή για το περιβάλλον. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία από όση εκείνη των βραχύτερης διάρκειας ζωής ρύπων, όπως το διοξείδιο του θείου, καθώς αυτοί εξαφανίζονται από την ατμόσφαιρα σε εβδομάδες. Το διοξείδιο του άνθρακα έχει χρόνο ημιζωής 100 χρόνια, και η εκπομπή του προκαλεί μόνιμη βλάβη στο κλίμα του πλανήτη.