Οι δεσμοί της Ελλάδας με το Αζερμπαϊτζάν

Σε αυτό το πλαίσιο πολυπολιτισμικότητας ήδη από την αρχαιότητα οι Έλληνες συνυπήρξαν και έδρασαν από κοινού με τους Αζέρους στον Καύκασο κατά κανόνα σε πνεύμα ειρηνικής και δημιουργικής συνύπαρξης. Λόγω της οικονομικής σημασίας του Αζερμπαϊτζάν, Έλληνες έμποροι βρέθηκαν στην περιοχή συστηματικά κατά την ελληνιστική περίοδο και έκτοτε η σχέση των δύο λαών συστηματοποιήθηκε με ενδιαφέροντα ενδεικτικά παραδείγματα. Ιδιαίτερα την εποχή του Βυζαντίου και των Σασσανιδών του Ιράν, το Αζερμπαϊτζάν αποτέλεσε πεδίο γεωπολιτικής και οικονομικής αντιπαράθεσης λόγω της στρατηγικής του θέσης. Η εκστρατεία και παραμονή του Βυζαντινού βασιλέα Ηρακλείου στην περιοχή του Καυκάσου κατέχει ιδιαίτερη θέση στα ιστορικά τεκταινόμενα, όπως μαρτυρούνται στις Βυζαντινές πηγές. Κατά τον 9ο αιώνα μ.Χ. και την εξέγερση των Χωρραμιτών υπό τον προερχόμενο από το Αζερμπαϊτζάν ηγέτη Μπαμπάκ (Βαβέκ) κατά του Χαλίφη Μοτάσιμ και του διαδόχου του Μα’μούν, μέρος των 30.000 Χωρραμιτών προήλθε από το Αζερμπαϊτζάν και κατέφυγε στο Βυζάντιο, με τμήμα εκείνων, μάλιστα, να εγκαθίσταται και στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Στους επόμενους αιώνες οι σχέσεις των δύο λαών συνεχίσθηκαν κυρίως με έμφαση στον ρόλο του Αζερμπαϊτζάν στον Δρόμο του Μεταξιού, ιδιαίτερα κατά την Οθωμανική περίοδο. Ο Ουζούν Χασάν (1423-1478) νυμφεύθηκε την Ελληνίδα πριγκήπισσα Δέσποινα και υπερασπίσθηκε την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας κατά των Οθωμανών (1471 και 1473). Ο εγγονός του, Ισμαήλ Α’, ηρωική μορφή στο Αζερμπαϊτζάν σήμερα, ήταν ο ιδρυτής της δυναστείας των Σαφαβιδών ο εισηγητής της αζερικής γλώσσας στην βασιλική αυλή και ως μίας από τις γλώσσες τη διπλωματίας.

Ήταν πάντοτε κυρίως το ελληνικό στοιχείο του Πόντου, ο ακρογωνιαίος λίθος του Ελληνισμού στην Ανατολή, το οποίο πρωταγωνίστησε στις οικονομικές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν σε πλαίσιο βασιλείων και αυτοκρατοριών. Κατά τον 19ο αι. (1830) και μετά την αύξηση της ρωσικής και αγγλικής επιρροής στον Καύκασο εγκαταστάθηκαν Ελληνοπόντιοι στο χωριό Μεχμάνα στον ποταμό Ταρτάρ και σε άλλες περιοχές όπου εργάσθηκαν σε οικοδομικά (εκκλησίες, χυτήρια κλπ.) και κατασκευαστικά έργα, ενώ συμμετείχαν παράλληλα στην διακίνηση του εμπορίου στο Αζερμπαϊτζάν. Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα, λόγω της πετρελαϊκής σημασίας της χώρας και της εγκατάστασης διεθνών τραπεζικών και αναπτυξιακών οίκων (λ.χ. οι Ρότσιλντ), ενισχύθηκε η παρουσία των Ελλήνων στο Αζερμπαϊτζάν με την ίδρυση της Ελληνικής Κοινότητας του Μπακού. Αριθμώντας περίπου 1000 άτομα, ανάμεσά τους οι γνωστές οικογένειες επιχειρηματιών Κούση στη ναυσιπλοΐα και του πασίγνωστου αρχιτέκτονα Γ. Κανδύλη, η ελληνική παροικία αναπτύχθηκε και το 1907 κτίσθηκε η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία του Μπακού.

Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η παρουσία των Ελλήνων προσφύγων από την Τουρκία στο Αζερμπαϊτζάν μεγάλωσε, ενώ άρχισε να μειώνεται δραστικά κατά τον Μεσοπόλεμο λόγω των διώξεων από τους Μπολσεβίκους οι οποίοι εκτόπισαν μεγάλο αριθμό Ελλήνων στην Κ. Ασία. Μετά την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας του Αζερμπαϊτζάν (1991), η ανάληψη της εξουσίας αρχικά από τον Χεϊντάρ Αλίεφ και αργότερα τον Ιλχάμ Αλίεφ συνέτεινε στην περαιτέρω βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των 100 οικογενειών Ελλήνων της χώρας. Εν γένει, οι προοπτικές είναι αισιόδοξες λόγω της γενικότερης γεωπολιτικής ισχυροποίησης του Αζερμπαϊτζάν.

ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ

Λόγω της μακραίωνης πολυπολιτισμικότητας στο Αζερμπαϊτζάν, οι Αζέροι επιδεικνύουν την πολιτιστική ανοχή ως ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά τους. Κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Χειντάρ Αλίεφ και του υιού του, Ιλχάμ Αλίεφ, το κράτος έχει υιοθετήσει και προωθήσει το μοντέλο πολυπολιτισμικότητας ως ακρογωνιαίου λίθου ενότητας για το σύγχρονο Αζερμπαϊτζάν. Ο λαός, ο οποίος συναποτελείται από διάφορες εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες, ζει ειρηνικά και με ευημερία στην χώρα, διατηρώντας την θρησκεία και τις παραδόσεις τους.

Σήμερα, βασιζόμενοι στην παράδοση της πολιτιστικής ανοχής, οι Αζέροι δεν δέχονται τις θρησκευτικές και εθνοτικές διακρίσεις, αποφεύγοντας κάθε είδους αντιπαράθεση. Είναι παγιωμένη η αντίληψη ότι λόγω του πολυεθνοτικού και πολυθρησκευτικού χαρακτήρα της χώρας, η εθνοτική και θρησκευτική ιδιαιτερότητα ενισχύει την ενότητα της κοινωνίας. Σε πνεύμα ισότητας από την άποψη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όλα τα θρησκευτικά μνημεία προστατεύονται, διατηρούνται και ανεγείρονται υπό την αιγίδα του κράτους.

ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΜΕΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η εκκοσμίκευση είναι επίσης μία βασική έννοια για το σύγχρονο Αζερμπαϊτζάν, μία έννοια η οποία και πηγάζει από την αντίληψη πολυπολιτισμικότητας. Η χώρα είναι καίριος παράγοντας εκκοσμίκευσης στον μουσουλμανικό κόσμο. Η πολιτική και θρησκευτική ζωή στο Αζερμπαϊτζάν είναι διαχωρισμένες, ενώ κανένα δόγμα δεν έχει πρωταρχικό πολιτικό ρόλο. Όλες οι δημόσιες λειτουργίες του κράτους, λ.χ. η εκπαίδευση, η νομοθεσία και η διοίκηση λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο της εκκοσμίκευσης.

Με δεδομένη την στρατηγική θέση του Αζερμπαϊτζάν, το Μπακού έχει καίριο γεωπολιτικό ρόλο στην προώθηση της πολυπολιτισμικότητας και εκκοσμίκευσης. Ως μέρος τόσο του μουσουλμανικού κόσμου όσο και της Ευρώπης, προωθεί στην πράξη τον διαθρησκειακό και διαπολιτιστικό διάλογο. Σήμερα η χώρα ατενίζει το μέλλον της με την μεγαλύτερη δυνατή αισιοδοξία. Για το Αζερμπαϊτζάν, ο Δρόμος του Μεταξιού συνεχίζει να υφίσταται με σύγχρονη μορφή: τους οικονομικούς και πολιτιστικούς διαδρόμους, οι οποίοι έχουν εμπλουτίσει και ενισχύσει τον προϋπάρχοντα όγκο και ποιότητα διακίνησης προϊόντων. Στα εδάφη όπου κάποτε δρούσαν, διαβιούσαν και στάθμευαν οι εμπορικοί οίκοι και τα καραβάνια τους, σήμερα υπάρχει μία πολυπολιτισμική εκκοσμικευμένη μουσουλμανική κοινωνία με δυναμική οικονομία και ανοικτή προς επαφές και επενδύσεις. Παράλληλα, ενισχύει τις οικονομικές εξελίξεις στον Καύκασο, λ.χ. την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Μπακού-Καρς-Τιφλίδα.