Η δίκη του Alexei Navalny

Την Τετάρτη το πρωί, σε μια δικαστική αίθουσα στην πόλη Kirov, 500 μίλια από την Μόσχα, ο Alexei Navalny αντιμετωπίζει τελικά την στιγμή που περίμενε εδώ και χρόνια. Ο Navalny, ο πιο γνωστός ηγέτης της αντιπολίτευσης του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, θα πάει σε δίκη με την κατηγορία ότι βοήθησε στην υπεξαίρεση 16 εκατομμυρίων ρουβλίων (περίπου 500.000 δολάρια) από μια κρατική εταιρεία ξυλείας. Οι κατηγορίες είναι παράξενες, και ακόμη και οι υπηρεσίες ερευνών της Ρωσίας αναγνωρίζουν τον εμφανώς πολιτικό χαρακτήρα της υπόθεσης. Για τον Navalny και εκείνους που έχουν ακολουθήσει την ανάδειξή του, ήταν απλά θέμα χρόνου το κράτος να εξαπολύσει τον κατασταλτικό μηχανισμό που διαθέτει εναντίον του.

Ο 36χρονος Navalny, είναι δικηγόρος που εξελίχθηκε σε μια ιδιαίτερη ρωσική εκδοχή μετοχικού ακτιβιστή. Αγόρασε μικρά μερίδια σε κρατικές εταιρείες και στην συνέχεια πίεσε για να γίνουν πιο διαφανείς, εκθέτοντας τις περιπτώσεις προφανούς απάτης και νεποτισμού. Το μεγαλύτερο χτύπημά του ήρθε τον Νοέμβριο του 2010, όταν δημοσίευσε έγγραφα στο blog του, που φαίνεται να δείχνουν ότι οι διαχειριστές της κρατικής εταιρείας Transneft είχαν κλέψει 4 δισ. δολάρια κατά την κατασκευή ενός αγωγού πετρελαίου προς την Κίνα. Όπως μου είπε ο Sergei Guriev, ο πρύτανης της Νέας Οικονομικής Σχολής, «Ο Navalny δεν καταπολεμά την διαφθορά σε γενικές γραμμές, μάχεται εναντίον συγκεκριμένων περιστατικών διαφθοράς». Ή όπως ο ίδιος ο Navalny το έθεσε όταν τον πρωτογνώρισα το 2010, «δεν αρκεί να πούμε ότι η διαφθορά είναι κακή». Αντ’ αυτού, είπε ότι ήθελε να δείξει «τι είχε κλαπεί, ποιος το έκλεψε, πού πήγαν τα χρήματα και ποιοι από την κυβέρνηση είναι υπεύθυνοι».

Καθώς η φήμη του μεγάλωνε, ο Navalny διεύρυνε την εστίασή του πέρα από την διαφθορά και άρχισε να μεταμορφώνεται σε έναν de facto πολιτικό, μολονότι ήταν εκτός από οποιαδήποτε επίσημη πολιτική διάρθρωση. Η σοβαρότητά του προσφέρει το προφανές αντίδοτο στην πολιτική χειρισμό του Βλαντισλάβ Σουρκόφ, του επικεφαλής του Πούτιν για θέματα ιδεολογίας μέχρι το 2011, του οποίου το στυλ που προτιμούσε ήταν ο κυνισμός, αν όχι ο μηδενισμός. Ο χαρακτηρισμός του για το κόμμα που στηρίζει το Κρεμλίνο, το «Ενωμένη Ρωσία» ως το «κόμμα των απατεώνων και των κλεφτών» έγινε το πιο επιτυχημένο παρατσούκλι της ρωσικής πολιτικής σε μια ολόκληρη γενιά. Ο Navalny αναδύθηκε ως το αστέρι του κινήματος διαμαρτυρίας που εμφανίστηκε τον Δεκέμβριο του 2011.

Με τον καιρό, ο Navalny ωρίμασε ως πολιτική προσωπικότητα: άρχισε να περιορίζει την εθνικιστική ρητορική που απευθύνεται μεν σε πολλούς Ρώσους, αλλά δεν είναι αποδεκτή από τους φιλελεύθερους Μοσχοβίτες και οι ομιλίες του έγιναν λιγότερο συγκρουσιακές. Απέχει πολύ από τον δημοκρατικό σωτήρα της Ρωσίας όπως πολλοί στην Δύση τον φαντάζονται, αλλά είναι αναμφισβήτητα η ενοποιητική μορφή της αντιπολίτευσης γύρω από την οποία θα μπορούσε να σχηματίσει ένα μαζικό κίνημα.

Οι συγκεκριμένες κατηγορίες στην υπόθεση Κίροφ, οι οποίες αφορούν μια περίοδο μέσα στο 2009, όταν ο Navalny ήταν σύμβουλος του Κυβερνήτη της Περιφέρειας, έχουν ανοίξει και κλείσει πολλές φορές. Από τότε, με το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον να είναι ρευστό, δεν ήταν γνωστό τι ακριβώς σχεδίαζε το κράτος να κάνει με τον Navalny, αλλά θέλησε να κρατήσει τις επιλογές του ανοιχτές και να διατηρήσει την διαρκή απειλή της δίωξης εναντίον του. Οι Αρχές θα ήθελαν να έχουν εμπλέξει τον Navalny στην αρένα διαχείρισης των επίσημων πολιτικών ή να τον δουν να εγκαταλείπει την χώρα. Αλλά αρνήθηκε να γίνει ένας τυπικός πολιτικός με ένα κόμμα και μια προκαθορισμένη πορεία προς τα αξιώματα - ίσως να ήταν λάθος, δεδομένου ότι η δυναμική της αντιπολίτευσης έχει επιβραδυνθεί τους τελευταίους μήνες.

Η δίωξη εναντίον του Navalny δεν είναι παρά ένα τμήμα μιας δικαστικής και νομοθετικής εκστρατείας με στόχο να εκφοβίσει και να κατακερματίσει την αντιπολίτευση. Η αναμέτρηση έχει γίνει ιδιαίτερα προσωπική μεταξύ του Navalny και του Alexander Bastrykin, του επικεφαλής της Ερευνητικής Επιτροπής (ουσιαστικά του ρωσικού FBI). Από τότε που ο Πούτιν επέστρεψε στην προεδρία τον περασμένο Μάιο, ο Bastrykin έθεσε τον εαυτό του στην πρώτη γραμμή της μάχης του κράτους με την αντιπολίτευση, αναπτύσσοντας τους ντετέκτιβ του ως ένα είδος πραιτοριανών του Κρεμλίνου. Με προσωπική παρότρυνσή του η υπόθεση Kirov άνοιξε και πάλι. Τα κίνητρα του Bastrykin μπορεί να είναι γραφειοκρατικά: λαμβάνοντας εντολή από τους ανώτερους να καταπολεμήσει την αντιπολίτευση με τον πιο επιθετικό τρόπο, η Ερευνητική Επιτροπή δείχνει τις δυνάμεις της εντός της κυβέρνησης και εξαναγκάζει το Κρεμλίνο να καλύψει τις υπερβάσεις της. Όλα αυτά βοηθούν τον Bastrykin στην ενδοκυβερνητική διαμάχη για πόρους και επιρροή - και η παράδοση του Navalny θα είναι η μεγαλύτερη επιτυχία του.

Για τον Πούτιν, όπως και για πολλές γενιές Ρώσων ηγετών, ο νόμος δεν λειτουργεί ως μέσο ελέγχου της εξουσίας, αλλά ως μέσο για την εδραίωση της. Αλλά ο Navalny παρουσιάζει ένα πιο δύσκολο στόχο από όσο, για παράδειγμα, ο Mikhail Khodorkovsky, ο πρώην επικεφαλής της πετρελαϊκής εταιρείας Yukos, ο οποίος συνελήφθη το 2003. Ο Khodorkovsky ήταν βουτηγμένος στον πλούτο του και στην ατμόσφαιρα της ανομίας που περιέβαλλε τους ολιγάρχες που εμφανίστηκαν στην δεκαετία του 1990. Η δίκη του Khodorkovsky μπορεί να ήταν μια περίπτωση επιλεκτικής δικαιοσύνης, αλλά δεδομένης της δικής του ιστορίας στις οικονομικές μηχανορραφίες, πολλοί την θεωρούν ακόμα ως δικαιοσύνη, είτε νόμιμα είτε πολιτικά κινούμενη.

Ο Navalny θα αποδειχθεί επίσης πιο δύσκολο να δυσφημιστεί από όσο π.χ. οι Pussy Riot, το punk γυναικείο μουσικό συγκρότημα που δικάστηκε πέρσι μετά την υλοποίηση μιας εκδήλωσης κατά του Πούτιν στον καθεδρικό ναό της Μόσχας. Παρά το γεγονός ότι η δίκη κατέληξε σε φάρσα, οι έννοιες του φεμινισμού, της επανάστασης και της εκδήλωσης της ριζοσπαστικής τέχνης έχουν μικρή απήχηση στην ρωσική κοινωνία. Η δυνατότητα των μελών του συγκροτήματος Pussy Riot να θεωρηθούν δημοφιλείς ήρωες ήταν εγγενώς περιορισμένη: το Κρεμλίνο βρισκόταν, στην πραγματικότητα, στην πάρα πολύ ευχάριστη θέση να τις παρουσιάσει ως το πρόσωπο του κινήματος διαμαρτυρίας στην Μόσχα. Ο Navalny αντίθετα, έχει το χάρισμα και την αξιοπιστία που αντηχεί σε ένα ευρύ κομμάτι της ρωσικής κοινωνίας.

Όταν προκαλείται ο Navalny είναι επιρρεπής στο να ανεβάζει τον πήχη, απαντώντας σε κάθε κλιμάκωση μόνος του. Λίγο πριν κατηγορηθεί το περασμένο έτος, ονόμασε τον Bastrykin «ξένο πράκτορα» και δημοσίευσε στοιχεία για την φερόμενη αδήλωτη περιουσία του στην Τσεχική Δημοκρατία. Ο Navalny έχει αναρτήσει όλα τα στοιχεία για την περίπτωση της δίκης Kirov στο διαδίκτυο και ζήτησε από τους αναγνώστες να κρίνουν την αθωότητα ή την ενοχή του. Την περασμένη εβδομάδα, σε μια συνέντευξη στο διαδικτυακό τηλεοπτικό κανάλι Dozhd, ο Navalny ανακοίνωσε τις προεδρικές φιλοδοξίες του - πιθανόν στοιχηματίζοντας ότι είναι λίγο πιο δύσκολο για το Κρεμλίνο να θέσει έναν επίδοξο πρόεδρο πίσω από τα κάγκελα από ό,τι έναν blogger ακτιβιστή. Αλλά το γεγονός ότι το Κρεμλίνο έχει την εξουσία να φυλακίσει τον Navalny για μια δεκαετία δείχνει ότι ακόμη και σε μια περίοδο κατά την οποία η παντοδυναμία του Πούτιν μπορεί να ξεθωριάζει, το κράτος εξακολουθεί να διατηρεί το πάνω χέρι.

Είναι σαφές ότι ο Navalny θα κριθεί ένοχος. «Έχουμε ελάχιστες ελπίδες», παραδέχτηκε η δικηγόρος του, Όλγα Μιχαήλοβα, νωρίτερα αυτή την εβδομάδα. Ακόμη και σε περιπτώσεις χωρίς πολιτική σημασία, η μηχανή του ρωσικού δικαστικού συστήματος έχει μόνο μια κατεύθυνση: προς τα εμπρός. (Μια έρευνα των «Νέων Καιρών», μιας φιλελεύθερης εβδομαδιαίας ρωσικής εφημερίδας, αποκάλυψε ότι ο προεδρεύων δικαστής στην υπόθεση του Navalny έχει εκδώσει 130 καταδικαστικές αποφάσεις και καμία αθωωτική απόφαση κατά τα τελευταία δύο χρόνια). Όπως εξήγησε ο Ella Paneyakh, ένας ερευνητής στο Ίδρυμα για το Κράτος Δικαίου στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο στην Αγία Πετρούπολη, ακόμα και στις πιο μέτριες ποινικές δίκες, οι δικαστές εξυπηρετούν τα συμφέροντα των εισαγγελέων και αγνοούν την υπεράσπιση. Υπό την έννοια αυτή, πρόσθεσε, «το πιο εντυπωσιακό πράγμα στις πολιτικές υποθέσεις είναι το πόσο λίγο διαφέρουν από τις συνήθεις υποθέσεις». Το πραγματικό ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι η ετυμηγορία, αλλά η ποινή: ο Navalny θα μπορούσε να μπει στην φυλακή για ένα χρονικό διάστημα έως και 10 χρόνια, ή θα μπορούσε να του δοθεί μια ποινή με αναστολή

Μια ποινή με αναστολή θα κρατήσει τον Navalny έξω από τη φυλακή, αλλά θα τον απέκλειε νόμιμα επίσης από την επιδίωξη οποιουδήποτε πολιτικού αξιώματος. Ακόμη και πριν εκδηλώσει τις ελπίδες του για την προεδρία, ο Navalny ανέφερε ότι θα ήθελε να επιδιώξει ένα αξίωμα στην Δούμα της Μόσχας, το 2014 ή να γίνει δήμαρχος της Μόσχας το 2015. Την ίδια στιγμή, μια ποινή με αναστολή θα μπορούσε να του στερήσει την αίγλη του μαρτυρίου που έρχεται με την φυλάκιση και να γλιτώσει το Κρεμλίνο από την κατακραυγή που θα προκύψει στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Όπως ο ίδιος δήλωσε σε ρωσική εφημερίδα, όταν «κάθεσαι σε ένα εστιατόριο στη Μόσχα παχουλός και ευτυχισμένος, δεν μπορείς να πεις ότι το αιματηρό καθεστώς κατέστρεψε τη ζωή σου».

Ανεξάρτητα από το ακριβές αποτέλεσμα, η υπόθεση έχει προσδώσει στο Κρεμλίνο κάποια χρήσιμη προπαγάνδα. Ο Navalny έχει ξεπεράσει το να είναι ένα δημόσιο πρόσωπο που ουσιαστικά του απαγορεύεται να εμφανίζεται ή ακόμα και να αναφέρεται στην κρατική τηλεόραση και συζητείται τώρα ως ο υποτιθέμενος δράστης απάτης 16 εκατομμυρίων ρουβλίων. Αυτό ταιριάζει τέλεια στην κυνική πολιτική της Ρωσίας, στην οποία κάθε άτομο με πολιτικές φιλοδοξίες πρέπει να είναι διεφθαρμένο, όπως όλα τα υπόλοιπα.

Για όλους τους προφανείς φόβους που εμπνέει στους διαδρόμους της εξουσίας, ο Navalny τελικά δοκιμάζεται ως εθνικός πολιτικός και θα αγωνιστεί για να δημιουργήσει μια άμεση πρόκληση για τον Πούτιν. Πέρα από ορισμένες κοινοτοπίες, οι απόψεις του δεν είναι σαφώς καθορισμένες: η πλατφόρμα του χαρακτηρίζεται από μια αόριστη δέσμευση ". Να μην λένε ψέματα, να μην κλέβουν». Μια πρόσφατη δημοσκόπηση από το Κέντρο Levada έδειξε ότι το ποσοστό των Ρώσων ερωτηθέντων που γνώριζαν τον Navalny αυξήθηκε από 6% τον Απρίλιο του 2011 σε 37% τον Μάρτιο του 2013, ο αριθμός εκείνων που είναι έτοιμοι να τον στηρίξουν για πρόεδρο μειώθηκε από 33% σε 14%. Κατά κάποιο τρόπο, αυτό έχει μια εξήγηση, δεδομένου ότι μόνο οι αφοσιωμένοι υποστηρικτές του τον γνώριζαν πριν από δύο χρόνια. Αλλά αν ο Navalny ελπίζει να αυξήσει τη δημοτικότητά του - και την εκλεξιμότητά του - δεν μπορεί απλώς να προβάλλει τον εαυτό του σε περισσότερους Ρώσους. Για τον Navalny και εκείνους που εναποθέτουν τις ελπίδες τους σ’ αυτόν, η κακή φήμη είναι το εύκολο μέρος. Αυτό, αν μη τι άλλο, είναι το πλεονέκτημα του να γίνει η πιο φοβερή Νέμεσις του Κρεμλίνου.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139169/joshua-yaffa/alexei-navaln...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr