Η αυξανόμενη γεωπολιτική σημασία της Κεντρικής Ασίας

Η πραγματικότητα είναι ότι ιστορικά, τα αυταρχικά καθεστώτα της Κεντρικής Ασίας χρησιμοποιούν έντεχνα το χαρτί της ισλαμική απειλής ώστε να δικαιολογήσουν την σκληρή διακυβέρνηση τους και να κερδίσουν την υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας. Η Oliker παρατηρεί ότι «οι φόβοι που εκφράζουν είναι εν μέρει κυνικοί, καθώς γνωρίζουν ότι η στάση τους ελκύει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας». Πράγματι, τα κεντρο-ασιατικά κράτη φαίνεται να χρησιμοποιούν την απειλή της διάχυσης της κρίσης από το Αφγανιστάν και της διείσδυσης των τρομοκρατών και του ριζοσπαστικού Ισλάμ στις χώρες τους ώστε να αντλήσουν εγγυήσεις ασφαλείας από τις εξωτερικές δυνάμεις που εμπλέκονται στην Κεντρική Ασία. Για παράδειγμα, κύκλοι στις Βρυξέλλες υπογραμμίζουν ότι τα καθεστώτα αυτά έχουν σφυρηλατήσει την αντίληψη ότι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ θα μεριμνήσουν για την ασφάλεια τους. Σίγουρα, οι δυνάμεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ παίζουν έναν σχετικά σταθεροποιητικό ρόλο στην περιοχή. Οι συμμαχικές δυνάμεις καταβάλλουν σημαντικά χρηματικά ποσά στα κράτη της Κεντρικής Ασίας για το Βόρειο Δίκτυο Διανομής, μέσω του οποίου πραγματοποιείται η διέλευση στρατευμάτων και προμηθειών στο Αφγανιστάν.

To 2012, για παράδειγμα, τα τέλη διέλευσης ανήλθαν σε πάνω από 500 εκατ. δολάρια. Ακόμα, η παρουσία της Δύσης στην Κεντρική Ασία επιτρέπει στα καθεστώτα της Κεντρικής Ασίας να ελίσσονται μεταξύ Ρωσίας και Κίνας, αποσπώντας και σημαντικά οικονομικά οφέλη. Η Μόσχα, επιδιώκοντας να εξουδετερώσει την δυτική επιρροή στην περιοχή, ετοιμάζει νέο πακέτο βοήθειας άνω του ενός δισ. δολαρίων για το Κιργιστάν και 200 εκατ. δολαρίων για το Τατζικιστάν. Επίσης, η Κίνα δεσμεύτηκε στα τέλη του προηγούμενου έτους να παρέχει δάνεια ύψους 10 δισ. δολαρίων στα κράτη μέλη του SCΟ. Τα χρήματα αυτά, τα οποία λαμβάνουν τα καθεστώτα των κεντρο- ασιατικών χωρών, τα χρησιμοποιούν ώστε να ενισχύσουν την θέση τους στο εσωτερικό των χωρών τους. Παράλληλα, οι ένοπλες δυνάμεις των χωρών αυτών επωφελούνται και μέσω των ασκήσεων που διοργανώνονται στο πλαίσιο τόσο του ΝΑΤΟ όσο και του SCO. Η αποχώρηση, λοιπόν, της ISAF και η ασάφεια αναφορικά με την παρουσία της Αμερικής και του ΝΑΤΟ μετά το 2014 σε συνδυασμό με τη στροφή των ΗΠΑ στην Ασία, διεγείρει το αίσθημα ότι η Δύση όχι μόνο θα μειώσει την οικονομική της βοήθεια στα κράτη της Κεντρικής Ασίας αλλά και την προσοχή της στην περιοχή, αφήνοντάς τα χωρίς στρατηγικά περιθώρια ελιγμών. Ωστόσο, όπως χαρακτηριστικά τονίζει η Heidi Reisinger, ερευνήτρια για την Κεντρική Ασία του NATO Defense College, «αντί τα κράτη αυτά να βλέπουν την απόσυρση του υλικού και εξοπλισμού των δυνάμεων της ISAF μέσω της Κεντρικής Ασίας ως μια ευκαιρία στρατηγικής σημασίας για να θεμελιώσουν την συνεργασία τους με τις χώρες του ΝΑΤΟ, τα βραχυπρόθεσμα οφέλη φαίνεται να είναι σε πρώτο πλάνο για τις κυβερνήσεις της Κεντρικής Ασίας».

Σε κάθε περίπτωση, η Κεντρική Ασία δεν είναι ένας παράδεισος σταθερότητας, αλλά μια περιοχή η οποία είναι ήδη ασταθής και αντιμέτωπη με πολυάριθμες εσωτερικές προκλήσεις ασφάλειας. Αρχικά, οι χώρες της περιοχής κυβερνώνται από σκιώδεις και διεφθαρμένες ελίτ. Με την εξαίρεση του Κιργιστάν που φαίνεται να είναι το πλέον φιλελεύθερο από τα πέντε κράτη της Κεντρικής Ασίας, η πλειοψηφία των υπολοίπων βρίσκονται υπό την ηγεσία δικτατόρων που αναρριχήθηκαν στην εξουσία από τα πρώτα ακόμα χρόνια της ανεξαρτησίας των χωρών αυτών. Οι αυταρχικές αυτές ηγεσίες, που φιγουράρουν μεταξύ των πλέον καταπιεστικών καθεστώτων παγκοσμίως σύμφωνα με το Freedom House, καταστέλλουν την αντιπολίτευση και κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους ώστε να παραμείνουν στην εξουσία. Συνεπακόλουθα, δεδομένου ότι με τις πρακτικές τους έχουν εξοντώσει την κοσμική αντιπολίτευση, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι σε περίπτωση θανάτου των δικτατόρων της Κεντρικής Ασίας (μάλλον την κύρια αιτία για αλλαγή ηγεσίας), ο επόμενος ηγέτης δεν θα προέρχεται από ισλαμικούς κύκλους. Εν ολίγοις, οι χώρες αυτές τελούν υπό καθεστώς πολιτικής παράλυσης και η αλλαγή καθεστώτων, με ειρηνικό ή βίαιο τρόπο μπορεί να λάβει χώρα ανά πάσα στιγμή.

Επίσης, η περιοχή μαστίζεται από ένα τοξικό μείγμα κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων. Και τα πέντε κράτη βρίσκονται σε περίοπτη θέση στους δείκτες ανεργίας, φτώχειας και κοινωνικής εξαθλίωσης, ενώ η μαζική κοινωνική καταστολή, το αυταρχικό κράτος δικαίου, οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας του λόγου πρέπει επίσης να προστεθούν στην λίστα των εσωτερικών προβλημάτων της Κεντρικής Ασίας.

Οι εθνοτικές συγκρούσεις, οι οποίες οφείλονται στην αυθαίρετη διαίρεση των συνόρων της Κεντρικής Ασίας επί περιόδου Σοβιετικής Ένωσης, και τα ενδεχόμενα κύματα οικονομικών και πολιτικών μεταναστών εν μέσω τέτοιων συγκρούσεων, αποτελούν επίσης σημαντική πηγή αστάθειας. Ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι προηγούμενα περιστατικά κατέδειξαν με τον πιο περίτρανο τρόπο την αδυναμία των κυβερνήσεων να επιβάλλουν την τάξη. Για παράδειγμα, κατά την διάρκεια των βίαιων συγκρούσεων στο Oς του Κιργιστάν το 2010 μεταξύ Κιργίζιων και Ουζμπέκων, η Μπισκέκ (πρωτεύουσα της Κιργιζίας ή Κιργιστάν) αδυνατώντας να δώσει τέλος στις βιαιοπραγίες, ζήτησε από τη Μόσχα να παρέμβει στρατιωτικά, για να λάβει ως απάντηση την αδιαφορία της τελευταίας. Η Reisinger, σημειώνει ότι «αν και δεν είναι εύκολο να αξιολογήσουμε τις δυνατότητες του τομέα ασφάλειας των κρατών αυτών, θα έχουν δυσκολίες να αντιμετωπίσουν τις συγκεκριμένες απειλές στην περιοχή».