Η αυξανόμενη γεωπολιτική σημασία της Κεντρικής Ασίας

Τέλος, οι συμμορίες οργανωμένου εγκλήματος και οι οργανώσεις ισλαμιστών, ιδιαίτερα δεδομένης της αποδεδειγμένης διαπλοκής των δύο, επιτείνουν την αστάθεια. Αναμφίβολα, οι προαναφερθείσες συνθήκες δύνανται να πυροδοτήσουν κλιμάκωση των εντάσεων τόσο σε εγχώριο όσο και σε διακρατικό επίπεδο και αποτελούν γόνιμο έδαφος για να ευδοκιμήσει το ριζοσπαστικό Ισλάμ. Όπως τονίζει ο Jan Techau, Διευθυντής του γραφείου του Carnegie Endowment for International Peace στις Βρυξέλλες, «η μετάβαση των κρατών αυτών είναι επισφαλής και η αστάθεια που τα χαρακτηρίζει θα μπορούσε να τα μετατρέψει σε αποτυχημένα κράτη που ενδεχομένως να λειτουργήσουν ως ασφαλείς παράδεισοι και πόλος έλξης για ισλαμιστές εξτρεμιστές».

Το μεγάλο πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι ανεξάρτητα από το αν οι ηγεσίες της περιοχής υπερεκτιμούν τον εξωτερικό κίνδυνο της διάχυσης της σύγκρουσης στο Αφγανιστάν σκόπιμα είτε είναι πράγματι πεπεισμένες ότι θα υπάρξει διάχυση βίας στις χώρες τους, η αντίληψη που έχουν διαμορφώσει για το γεωστρατηγικό τοπίο μετά το 2014 θα επηρεάσει αποφασιστικά τους στρατηγικούς τους υπολογισμούς αναφορικά με την διαμόρφωση των σχέσεων τους με τους εξωτερικούς παίκτες που μάχονται για επιρροή στην σκακιέρα της Κεντρικής Ασίας. Φυσικά, οι εξωτερικοί παίκτες θα εκμεταλλευτούν τις ανάγκες των κρατών για εγγυήσεις ασφάλειας για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα.

Ο καθηγητής Frederick Starr του Πανεπιστημίου Johns Hopkins και Διευθυντής του Ινστιτούτου για την Κεντρική Ασία και τον Καύκασο του ίδιου πανεπιστημίου, τονίζει ότι «η κύρια πρόκληση ασφαλείας στην Κεντρική Ασία μετά το 2014 δεν είναι το πολιτικό Ισλάμ, αλλά το γεγονός ότι η Ρωσία θα έχει το πεδίο ελεύθερο και θα καταβάλλει ενεργές προσπάθειες να υπονομεύσει την ανεξαρτησία των κρατών της Κεντρικής Ασίας». Προκειμένου να εξυπηρετήσει αυτό το σκοπό, η Μόσχα «θα χρησιμοποιήσει την πρόφαση του εξτρεμιστικού Ισλάμ ως δικαιολογία για τον ακτιβισμό της». Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι η Ρωσία έχει ήδη αρχίσει να ασκεί πιέσεις για ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας της στην περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, από το 2010 προσπαθεί ενεργά να υπογράψει νέα συμφωνία φύλαξης συνόρων με το Τατζικιστάν. Υπενθυμίζεται ότι τα Ρωσικά στρατεύματα που προηγουμένως εκτελούσαν χρέη συνοριοφυλάκων στα 1.400 χλμ. συνόρων μεταξύ Τατζικιστάν και Αφγανιστάν μετέφεραν τον έλεγχο των συνόρων στις αρχές του Τατζικιστάν το 2005. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι η Ρωσία ανανέωσε ήδη τη συμφωνία για την παραμονή των στρατευμάτων της στο Κιργιστάν για 30 ακόμα έτη. Ο απώτερος στόχος της Μόσχας θα είναι, σύμφωνα με τον καθηγητή Starr, «να καταστήσει εκ νέου τα σύνορα των πρώην Σοβιετικών δημοκρατιών αμυντική περίμετρο για την Ρωσία».

To γεγονός ότι η μείωση της παρουσίας των δυνάμεων των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ θα συμβάλλει στην ενίσχυση του ανταγωνισμού αντανακλάται επίσης και στο γεγονός ότι, ενώ επί του παρόντος η Ουάσιγκτον διαπραγματεύεται για να διατηρήσει την στρατιωτική παρουσία της στο Μανάς του Κιργιστάν, η Μόσχα διακηρύττει ότι θα βοηθήσει την Μπισκέκ να μετατρέψει την βάση σε πολιτική εγκατάσταση μετά το 2014. Ποιά είναι τα στρατηγικά συμφέροντα που προωθούν οι μεγάλες δυνάμεις στην σκακιέρα της Κεντρικής Ασίας και τι περιθώρια υπάρχουν για την χάραξη νέας πολιτικής;

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ

Η δραστηριότητα των ξένων δυνάμεων στην Κεντρική Ασία, με εξέχουσες τις Ρωσία, ΗΠΑ, Κίνα και Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι τέτοια που ορισμένοι μελετητές κάνουν λόγο για ένα νέο «Μεγάλο Παιχνίδι», αναφερόμενοι στην αντιπαλότητα μεταξύ της τσαρικής Ρωσίας και της Βρετανικής αυτοκρατορίας, αμφότερες οι οποίες ανταγωνίζονταν να προωθήσουν τα συμφέροντά τους στην Κεντρική Ασία σε ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, όπου τα κέρδη της μίας μεταφράζονταν σε απώλειες για την άλλη. Ωστόσο, σε αντίθεση με το παιχνίδι στον 19ο αιώνα, σήμερα οι παίκτες στην στρατηγική σκακιέρα της Κεντρικής Ασίας όχι μόνο είναι πολυάριθμοι, αλλά περιλαμβάνουν και τις ίδιες τις χώρες της Κεντρικής Ασίας.

Οι τελευταίες παίζουν το δικό τους παιχνίδι εκμεταλλευόμενες τις γεωπολιτικές αναγκαιότητες που διαμορφώθηκαν μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου και το ενδιαφέρον που δείχνουν προς αυτές οι εξωτερικές δυνάμεις με στόχο να καθιερώσουν την ισχύ τους εγχωρίως, να κερδίσουν την ανοχή της διεθνούς κοινότητας απέναντι στον αυταρχισμό τους, και να σπάσουν το μονοπώλιο της ρωσικής επιρροής στις πρώην Σοβιετικές χώρες. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η Τασκένδη (Ουζμπεκιστάν) εξοβέλισε χωρίς δεύτερη σκέψη το 2005 τις ΗΠΑ από την επιχειρησιακή βάση που διατηρούσαν στο Khanabad, όταν η αμερικανική κυβέρνηση άσκησε δριμεία κριτική κατά του καθεστώτος Καρίμοβ μετά την αιματηρή καταστολή των επεισοδίων στην Αντιζάν. Ενδεικτικό είναι και το παράδειγμα της Μπισκέκ, η οποία απέσπασε ένα δάνειο 2 δισ. δολαρίων από την Μόσχα αφού ξεκίνησε να εκτοξεύει απειλές για το κλείσιμο της αμερικανικής βάσης στο Μανάς, αλλά εν τέλει επέτρεψε στην Ουάσιγκτον να χρησιμοποιήσει την βάση αφού οι δύο πλευρές συμφώνησαν μια αύξηση στο μίσθωμα που η τελευταία καταβάλλει από 17.4 εκατ. δολάρια σε 60 εκατ. δολάρια ετησίως. Μάλιστα, το Κιργιστάν συναίνεσε στην απρόσκοπτη λειτουργία της βάσης παραβλέποντας σχετικό ψήφισμα του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης, το οποίο καλούσε τις νατοϊκές δυνάμεις να ορίσουν χρονοδιάγραμμα για την παρουσία τους στα εδάφη των κρατών μελών του Οργανισμού.

Η ΡΩΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ «ΕΓΓΥΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ» ΤΗΣ