Οι «κόκκινες γραμμές» για την Συρία έχουν σημασία

Σε ένα πρόσφατο άρθρο [1] στο Foreign Affairs, ο πολιτικός επιστήμονας Τζων Μύλερ έγραψε ότι δεν πρέπει να μας απασχολεί η φερόμενη χρήση χημικών όπλων από τον πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ αλ - Άσαντ. Η άποψή του στηρίζεται στον ισχυρισμό ότι η απελευθέρωση τεράστιων ποσοτήτων αερίου «μουστάρδας» και νευρικών παραγόντων από τον ηγέτη του Ιράκ, Σαντάμ Χουσεΐν, σε απροστάτευτους άμαχους κατά την διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ στην δεκαετία του 1980 είχε μικρές συνέπειες. Ωστόσο, υπάρχουν άφθονα στοιχεία ότι τα χημικά όπλα είχαν σοβαρές άμεσες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σε όσους εκτίθεντο σε αυτά. Και η αδιαφορία της διεθνούς κοινότητας για την χρήση των δηλητηρίων από τον Σαντάμ οδήγησε το ιρακινό καθεστώς να βασίζεται σε αυτά όλο και περισσότερο. Με τη σειρά του, το ανεξέλεγκτο πρόγραμμα χημικών όπλων του Ιράκ έδωσε στο Ιράν την ώθηση να ακολουθήσει και εκείνο ένα πρόγραμμα χημικών όπλων.

Ο διεθνής κανόνας κατά της χρήσης αυτών των απάνθρωπων όπλων υπάρχει για έναν λόγο: είναι βαθύτατα καταστροφικά. Καθώς οι συγκρούσεις στην Συρία εντείνονται, τα χημικά όπλα θα μπορούσαν να κάνουν τον εμφύλιο πόλεμο πιο βίαιο και αποσταθεροποιητικό. Και το να κάνουμε απλά «τα στραβά μάτια» στις δοκιμές του Άσαντ επί των αμερικανικών «κόκκινων γραμμών» θα περιπλέξει το τέλος του παιχνιδιού στην Συρία.

ΜΑΡΤΥΡΙΚΗ ΠΟΛΗ

Στις 16 Μαρτίου 1988, ο Σαντάμ ξεκίνησε μια μαζική χημική επίθεση στην κουρδική πόλη Χαλάμπγια. Το Ιράν ζήτησε μια έρευνα του ΟΗΕ για να καθορίσει τον αριθμό των νεκρών, αλλά το Ιράκ αρνήθηκε την πρόσβαση στην πόλη στους επιθεωρητές. Μια έγκυρη μελέτη από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων [2] αναφέρει διάφορες εκτιμήσεις για τα θύματα – μερικές είναι τόσο χαμηλές όπως εκείνες που ανεβάζουν τον αριθμό των θυμάτων στους 600, αλλά οι περισσότερες είναι μεταξύ 3.500 και 6.000. Μια αναφορά του Ερυθρού Σταυρού υπολογίζει ότι οι επιθέσεις μεταξύ 16 και 18 Μαρτίου δημιούργησαν περίπου 5.000 θύματα μεταξύ των αμάχων, εξαιρουμένων των Ιρανών στρατιωτών. (Ακόμα και σήμερα, τα αέρια παγιδευμένα σε υπόγεια συνεχίζουν να σκοτώνουν).

Πολλές ημέρες μετά τις επιθέσεις, οι δημοσιογράφοι από το BBC και άλλα πρακτορεία ειδήσεων μπήκαν στην πόλη και κατέγραψαν άθλιες εικόνες [2] από πτώματα σκορπισμένα κατά μήκος των δρόμων της Χαλάμπγια, οικογένειες ενωμένες στην αγκαλιά του θανάτου, άψυχα παιδιά, με μαυρισμένα στόματα, μάτια και νύχια. Αυτές οι οπτικές εντυπώσεις και τα βιολογικά δείγματα που ελήφθησαν από τα θύματα μεταφέρθηκαν στα νοσοκομεία του Ιράν, τεκμηριώνοντας πόσο θανάσιμος [3] είναι στην πραγματικότητα ο χημικός πόλεμος.

Η φρίκη της Χαλάμπγια και πολλών άλλων ιρακινών πόλεων, αποτελούν κάτι περισσότερο από αυτά που ο Μύλερ περιγράφει ως «επεισόδια». Επειδή η διεθνής κοινότητα αρνήθηκε να μιλήσει για την Χαλάμπγια και το εκτεταμένο πρόγραμμα χημικών όπλων του Σαντάμ, ο Σαντάμ συνέχισε να χρησιμοποιεί χημικά όπλα για να καταστείλει την κουρδική επανάσταση καθ΄ όλη την διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ. Και η στρατηγική του λειτούργησε: ο πληθυσμός και οι ντόπιοι Κούρδοι αντάρτες φοβήθηκαν τόσο τις χημικές επιθέσεις που η εξέγερση κατέρρευσε. Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, η εκστρατεία με χημικά όπλα εναντίον των κουρδικών πόλεων και χωριών παραμένει ένα εθνικό τραύμα. Στην πραγματικότητα, η κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση του Ιράκ την θεωρεί ως μέρος μιας γενοκτονίας.

ΤΟ ΔΙΑΚΥΒΕΥΜΑ ΣΤΗΝ ΣΥΡΙΑ

Αρκετές χώρες πιστεύουν τώρα ότι το καθεστώς Άσαντ έχει χρησιμοποιήσει χημικά όπλα στην Συρία κατά την διάρκεια των τελευταίων μηνών. Οι λεπτομέρειες των συμβάντων είναι δύσκολο να εξακριβωθούν, δεδομένου ότι το καθεστώς Άσαντ δεν επέτρεψε στους επιθεωρητές του ΟΗΕ να ερευνήσουν. Ωστόσο τα τηλεοπτικά πλάνα από ασθενείς που επιβίωσαν από τις πιο πρόσφατες επιθέσεις και τα βιολογικά δείγματα που έκτοτε βγήκαν λαθραία από την Συρία φαίνεται να επιβεβαιώνουν τους φόβους των χωρών αυτών.

Τα περιστατικά αυτά έχουν περιγραφεί από τους Αμερικανούς αξιωματούχους ως επιθέσεις μικρής κλίμακας. Σύμφωνα με την Συριακή Αμερικανική Ιατρική Κοινότητα, μια επίθεση στο Χαλέπι στις 19 Μαρτίου έπληξε περίπου 300 ανθρώπους και προκάλεσε το θάνατο σε 30. Τα συμπτώματα φάνηκαν να συνάδουν με την χρήση νευροπαραλυτικού αερίου. Η επιχείρηση μπορεί να περιορίστηκε σκόπιμα στο πεδίο εφαρμογής: το καθεστώς πρέπει να αναπτύξει τις βασικές δεξιότητές του στην ευρύτερη χρήση χημικών όπλων. Μπορεί, επίσης, να ήθελε να δοκιμάσει την αντίδραση της διεθνούς κοινότητας πριν από την έναρξη μιας ευρύτερης εκστρατείας.

Όπως συνέβη και με τον Σαντάμ, η αδυναμία αντίδρασης στην πρώτη αναφερθείσα χρήση χημικών όπλων από τον Άσαντ μπορεί να τον ενθαρρύνει να το δοκιμάσει ξανά και με μεγαλύτερη εμβέλεια και αποτελεσματικότητα. Φαίνεται ότι το καθεστώς Άσαντ έχει ήδη τα μέσα για να πραγματοποιήσει μεγαλύτερες επιθέσεις. Ισραηλινοί αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών υποψιάζονται ότι η Συρία έχει περίπου 15 με 20 [4] μεγάλες εγκαταστάσεις χημικών όπλων κοντά στα αεροδρόμιά της. Αν αυτές οι περιοχές μπουν στο παιχνίδι, η συριακή σύγκρουση θα μπορούσε να εισέλθει σε μια νέα φάση καταστροφής.

Κατ’ αρχήν, ο αριθμός των θανάτων θα μπορούσε να αυξηθεί δραματικά. Το πλέον θανατηφόρο περιστατικό στον εμφύλιο της Συρίας, μια μάχη στην οποία όπως ισχυρίζεται η αντιπολίτευση σκοτώθηκαν 566 άνθρωποι στα τέλη Απριλίου του τρέχοντος έτους, φέρεται να λάμβανε χώρα επί σειρά ημερών. Τα χημικά όπλα του Σαντάμ σκότωσαν χιλιάδες αμάχους σε μια και μόνο ημέρα. Τα χημικά όπλα έχουν την ικανότητα να σκοτώσουν σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από ό, τι έχουν κάνει μέχρι τώρα τα συμβατικά όπλα του Άσαντ στην Συρία.

Και βεβαίως θα υπάρξουν κι εκείνοι που δεν θα πεθάνουν: οι παρατεταμένες συνέπειες της έκθεσης σε χημικά όπλα (όπως το αέριο της «μουστάρδας») είναι εξουθενωτικές. Η ζημιά που προκαλείται στο νευρικό σύστημα μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια αναπνευστικά προβλήματα. Ο εκτεθειμένος πληθυσμός έχει μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξει και άλλες σοβαρές ασθένειες. Η μεγάλης κλίμακας χρήση δηλητηριωδών χημικών ουσιών μπορεί να μολύνει τα σπίτια, τις προμήθειες νερού και την γεωργική γη. Αυτές οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις θα προσθέσουν δυσκολίες στο ήδη δύσκολο κομμάτι της διαδικασίας συμφιλίωσης, όταν ο πόλεμος θα τελειώσει.

Επιπλέον, η εκτεταμένη χρήση χημικών όπλων από τον Άσαντ θα περιπλέξει τις προσπάθειες των εξωτερικών δυνάμεων να ανακόψουν τους σκοτωμούς στην Συρία. Στο παρελθόν, η Συρία έχει δηλώσει ότι ο σκοπός του προγράμματος χημικών όπλων είναι να αποτρέψει το Ισραήλ. Πέρυσι, ένας εκπρόσωπος του συριακού Υπουργείου Εξωτερικών δήλωσε ότι το καθεστώς θα μπορούσε να εξετάσει την χρήση χημικών όπλων για την αντιμετώπιση ξένης επιθετικότητας. Μετά από τις ισραηλινές επιθέσεις την περασμένη εβδομάδα, που είχαν ως στόχο εγκαταστάσεις που σύμφωνα με πληροφορίες σχετίζονται με την ανάπτυξη χημικών όπλων, οι Σύριοι αξιωματούχοι δήλωσαν ότι θα εξετάσουν τώρα όλες τις επιλογές που διαθέτουν. Εάν αφεθεί ανεξέλεγκτος, ο Άσαντ, όπως και ο Σαντάμ, μπορεί να στηριχθεί ακόμη περισσότερο στο χημικό οπλοστάσιό του ως αποτρεπτικό μέσο κατά των ξένων παραγόντων.

Δεδομένου του μεγέθους των εγκαταστάσεων χημικών όπλων της Συρίας και του χαοτικού εμφύλιου πολέμου, οι γειτονικές χώρες ανησυχούν όλο και περισσότερο ότι τα χημικά όπλα θα μπορούσαν να μεταφερθούν σε (ή να λαμβάνονται από) ριζοσπαστικές ομάδες που λειτουργούν στο συριακό έδαφος. Το καθεστώς της Συρίας κατηγόρησε ήδη τους αντάρτες για χρήση χημικών όπλων. Εάν το καθεστώς χάσει τον έλεγχο επί των θέσεων που συνδέονται με μεγάλα συγκροτήματα χημικών όπλων, ο κίνδυνος της πρόσβασης ριζοσπαστικών παραγόντων στα όπλα αυτά θα κάνει την σύγκρουση ακόμα πιο αποσταθεροποιητική.

Προς το παρόν, μια «κόκκινη γραμμή» έχει ξεπεραστεί χωρίς συνέπειες. Οι ΗΠΑ έχουν λίγους ελκυστικούς τρόπους να αντιδράσουν, κάτι το οποίο κάνει τα επιχειρήματα που υποτιμούν την ζημιά των χημικών όπλων όλο και πιο δελεαστικά. Ακόμα κι αν η κυβέρνηση Ομπάμα δεν είναι προετοιμασμένη να κάνει κάτι, θα είναι λάθος για την υφήλιο να αγνοηθεί απλώς η συμπεριφορά του Άσαντ. Τα χημικά όπλα μπορούν να σκοτώσουν χιλιάδες σε μια μέρα, η χρήση τους γίνεται ένα εθνικό τραύμα και οι εξουθενωτικές επιπτώσεις τους παρατείνονται για δεκαετίες. Στο Ιράν και το Ιράκ, οι επιζώντες του χημικού πολέμου εξακολουθούν να υποφέρουν.

Η υπονόμευση των κανόνων της χρήσης τέτοιων όπλων στις συγκρούσεις είναι επικίνδυνη, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Οποιαδήποτε συζήτηση για την σύγκρουση στην Συρία και για το πώς η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να προχωρήσει, θα πρέπει να ξεκινά από αυτό το συμπέρασμα.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139369/malfrid-braut-hegghammer/r...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.foreignaffairs.gr/articles/69286/john-mueller/ta-ximika-opla-...
[2] http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/Iraq90N.pdf
[3] http://www.cambridge.org/gb/knowledge/isbn/item1174553/?site_locale=en_GB
[4] http://www.nytimes.com/2013/05/04/world/middleeast/syria.html?pagewanted=2

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr