Το παράδειγμα του Μεξικό

Αυτές οι πολιτικές βοήθησαν, βεβαίως, αλλά το 1994 το Μεξικό σκόνταψε και πάλι. Το υπερτιμημένο πέσο, ο αδύναμος τραπεζικός τομέας, η συρρίκνωση των συναλλαγματικών αποθεμάτων και οι αυξημένες προεκλογικές δαπάνες του PRI, προκάλεσαν και πάλι οικονομικό αδιέξοδο. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, το πέσο έχασε τη μισή αξία του, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 7%, ο πληθωρισμός σκαρφάλωσε σε τριψήφιο αριθμό και πάνω από ένα εκατομμύριο Μεξικανοί έχασαν τη δουλειά τους. Ευτυχώς, χάρη στην ασφάλεια των εμπορικών συναλλαγών που εξασφάλιζε η NAFTA, και χάρη στις παλαιότερες μεταρρυθμίσεις με τις οποίες είχε επιτευχθεί το άνοιγμα της οικονομίας, η ύφεση υπήρξε σχετικά σύντομη και η ανάκαμψη επανήλθε το 1996. Και κάτι ακόμη καλύτερο: το Μεξικό καθιέρωσε ένα ισχυρό σύστημα δημοσιονομικής διοίκησης, στο οποίο συμπεριέλαβε μια ανεξάρτητη Κεντρική Τράπεζα με βασική αποστολή τη συγκράτηση του πληθωρισμού, και ένα υπουργείο Οικονομικών δεσμευμένο στην εξισορρόπηση του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού.

Ο συνδυασμός του υποτιμημένου νομίσματος και της μόνιμης -μέσω NAFTA- πρόσβασης στη μεγαλύτερη καταναλωτική αγορά του κόσμου, έκανε τις μεξικανικές επιχειρήσεις πιο ανταγωνιστικές στο εξωτερικό και οδήγησε σε μια έκρηξη της παραγωγής και τετραπλασιασμό των εξαγωγών, κατά την περίοδο των ετών 1990 - 2000. Βιομηχανίες που κατασκεύαζαν ανταλλακτικά αυτοκινήτων, ηλεκτρονικά και είδη ένδυσης, αύξησαν κατά 800.000 τις θέσεις εργασίας, με αποτέλεσμα ν’ ανέβει πολύ πάνω από ένα εκατομμύριο ο συνολικός αριθμός των βιομηχανικών εργατών. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις αυξήθηκαν ραγδαία και, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, έφθασαν στον ετήσιο μέσο όρο των 11 δισ. δολαρίων.

Εκείνα τα χρόνια πραγματοποιήθηκαν και άλλες μεταβολές στην οικονομία. Περίπου δύο εκατομμύρια αγρότες έμειναν χωρίς δουλειά, καθώς η μικρής κλίμακας αγροτική δραστηριότητα κατέστη ασύμφορη μπροστά στις επιδοτούμενες αγροτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ. Αυτή είναι μια από τις σκληρές επιπτώσεις της NAFTA. Αποτελεί, όμως, τάση κοινή σε πολλές βιομηχανοποιούμενες οικονομίες, στις οποίες η μεταποίηση και οι υπηρεσίες υποκαθιστούν τον αγροτικό τομέα και γίνονται πυλώνες της οικονομικής ανάπτυξης και της απασχόλησης. Επιπλέον, η σημασία του πετρελαίου για την οικονομία μειώθηκε αισθητά. Βεβαίως, το πετρέλαιο εξακολουθεί να χρηματοδοτεί σχεδόν το ένα τρίτο του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, αλλά, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, μειώθηκε στο 6% περίπου, από το μέγιστο 20%, που ήταν το 1981.

ΟΙ ΜΕΣΑΙΟΙ ΤΟΥ ΜΕΞΙΚΟΥ

Αυτές τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις συνόδευσαν και σημαντικές κοινωνικές αλλαγές και ιδιαίτερα η άνοδος της μεσαίας τάξης. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η μεσαία τάξη του Μεξικού εκπροσωπούσε περί το ένα τρίτο του πληθυσμού, χάρη στα μέτρα που είχε λάβει το κυβερνών κόμμα για πρόσβαση στην εκπαίδευση και επέκταση της απασχόλησης στον δημόσιο τομέα. Όμως, η οικονομική κρίση του 1982 και οι συνακόλουθες μεταρρυθμίσεις του τέλους της δεκαετίας του 1980 και των αρχών της δεκαετίας του 1990, έπληξαν την κρατικοδίαιτη μεσαία τάξη, λόγω της περικοπής θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα και της μείωσης των κρατικών επιδοτήσεων και της εν γένει γενναιοδωρίας του δημοσίου.

Ταυτόχρονα, αυτές οι μεταρρυθμίσεις δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη μιας διαφοροποιημένης μεσαίας τάξης, λιγότερο εξαρτημένης από το κυβερνών κόμμα PRI. Κατά την τελευταία δεκαπενταετία της οικονομικής σταθερότητας βελτιώθηκε η ζωή πολλών Μεξικανών, των οποίων οι αποταμιεύσεις και οι επενδύσεις δεν υπέστησαν τις παλαιότερες επανειλημμένες καταστροφές, λόγω οικονομικών κρίσεων. Η NAFTA πέτυχε να αυξήσει τις επενδύσεις στην οικονομία, αλλά και να μειώσει το κόστος για τον μέσο Μεξικανό. Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου για την Παγκόσμια Ανάπτυξη και το Περιβάλλον του Πανεπιστημίου Tufts, η NAFTA επέφερε πτώση κατά 50% στις τιμές των βασικών αγαθών στο Μεξικό, επιτρέποντας παράλληλα αυξήσεις στους μισθούς, πολύ περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν. Επιπλέον, η αυξημένη πρόσβαση των Μεξικανών στον δανεισμό έδωσε τη δυνατότητα σε εκατομμύρια πολίτες να αγοράσουν δικό τους σπίτι και να ξεκινήσουν ή να επεκτείνουν μια δική τους επιχείρηση.

Επομένως, σήμερα το Μεξικό είναι χώρα με κυρίαρχη τη μεσαία τάξη. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι περίπου το 95% του μεξικανικού πληθυσμού ανήκει στη μεσαία ή στην ανώτερη τάξη. Ο ΟΟΣΑ τοποθετεί επίσης τον μεξικανικό πληθυσμό στα ανώτερα στρώματα, κάνοντας λόγο για μεσαία τάξη σε ποσοστό 50% και για ανώτερη τάξη σε ποσοστό 35% επί του συνολικού πληθυσμού. Ακόμη και με τις πλέον αυστηρές μετρήσεις, με αντιπαραβολή των εισοδημάτων και της πρόσβασης στην περίθαλψη, την εκπαίδευση, την κοινωνική ασφάλιση, τη στέγαση και τα τρόφιμα, γίνεται φανερό ότι ένα ποσοστό μόλις πάνω από το 45% των Μεξικανών θεωρούνται φτωχοί, πράγμα που σημαίνει ότι σχεδόν το 55% δεν είναι.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, πάνω από τα τρία τέταρτα των Μεξικανών κατοικούν σε πόλεις, καθώς η ανερχόμενη μεσαία τάξη αποτελεί αναμφισβήτητα ένα αστικό φαινόμενο. Οι ανήκοντες στη μεσαία τάξη Μεξικανοί της εποχής μας είναι πολύ λιγότερο εξαρτημένοι από το κράτος σε σύγκριση με τους γονείς τους, δεδομένου ότι η πλειοψηφία τους εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα. Τα συνήθη επαγγέλματα που ασκούν είναι λογιστές, δικηγόροι, μηχανικοί, επιχειρηματίες, ειδικευμένοι βιομηχανικοί εργάτες, οδηγοί ταξί ή μεσαίου επιπέδου στελέχη στους ανερχόμενους τομείς των υπηρεσιών και της μεταποίησης.