Ποιος θα σώσει την Αίγυπτο; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ποιος θα σώσει την Αίγυπτο;

Η οικονομική καταστροφή της Αιγύπτου και ποιοι παλεύουν για να την αποτρέψουν

Παρά τη μεγάλη απόκλιση μεταξύ των υποσχέσεων και των πραγματικών καταβολών, η Αίγυπτος έχει λάβει περίπου 10 δισ. δολάρια μέχρι σήμερα, πολύ περισσότερα από ό,τι θα έπαιρνε από το ΔΝΤ ή τους χορηγούς της Δύσης, οι οποίοι περιμένουν να ακολουθήσουν το ΔΝΤ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, για παράδειγμα, υποσχέθηκε το ασήμαντο ποσό των 900 εκατ. δολαρίων που θα καταβαλόταν αφότου η Αίγυπτος υπέγραφε τη συμφωνία με το ΔΝΤ. Το Κογκρέσο των ΗΠΑ, εντωμεταξύ, απειλεί να αναστείλει το πενιχρό πακέτο οικονομικής βοήθειας των 250 εκατομμυρίων δολαρίων που υποσχέθηκε στην Αίγυπτο (το πολύ μεγαλύτερο πακέτο του 1,3 δισ. δολαρίων σε στρατιωτική βοήθεια χορηγήθηκε μυστικά το Μάιο αφότου ο υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι διαβεβαίωσε ότι αυτό θα συνέβαλε στην προστασία των συμφερόντων των ΗΠΑ).

Η αποδοχή βοήθειας από τις χώρες του Κόλπου, τη Λιβύη και την Τουρκία έχει δύο μεγάλα πλεονεκτήματα για την Αίγυπτο. Πρώτον, το γεγονός ότι μέρος των χρημάτων κατατίθεται άμεσα, κάτι που δεν θα το εξέταζε καν το ΔΝΤ, επιτρέπει στην Κεντρική Τράπεζα της Αιγύπτου να καλύπτει αμέσως τα εξαντλημένα αποθεματικά της. Δεύτερον, καμία περιφερειακή βοήθεια δεν απαιτεί από την αιγυπτιακή κυβέρνηση να εφαρμόσει δύσκολες οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Αλλά υπάρχει κι ένα πολιτικό κόστος: η Αίγυπτος, η οποία θεωρεί ακόμα τον εαυτό της ως την πιο σημαντική και ισχυρή χώρα στον αραβικό κόσμο, έχει χρεωθεί στους πλούσιους πετρελαιοπαραγωγούς.

Αναμφίβολα, δεν είναι στο μακροπρόθεσμο συμφέρον της Αιγύπτου να αναβάλει τις μεταρρυθμίσεις. Είναι σαφές, όμως, ότι η εύθραυστη κυβέρνηση δέχτηκε την ενίσχυση από τους γείτονές της ως μια ευκαιρία για να μη τις πραγματοποιήσει. Η απόφαση της Αιγύπτου, τον Ιούνιο του 2011, να σταματήσει την επιδίωξη του δανείου από το ΔΝΤ ακολούθησε την ανακοίνωση της Σαουδικής Αραβίας, ένα μήνα νωρίτερα, για ένα πακέτο βοήθειας 4 δισ. δολαρίων, και την καταβολή της πρώτης δόσης λίγο μετά. Μια παρόμοια αλληλουχία γεγονότων συνέβη στα τέλη του 2012. Το Σεπτέμβριο, η Τουρκία ανακοίνωσε ένα δάνειο 2 δισ. δολαρίων και το Δεκέμβριο, η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ κατέβαλαν ακόμη περισσότερα χρήματα. Λίγο αργότερα, η Αίγυπτος διέκοψε τις συνομιλίες με το ΔΝΤ, για ακόμη μια φορά. Οι διαπραγματεύσεις συνεχίστηκαν αλλά διακόπηκαν και πάλι τον Απρίλιο, όταν η Λιβύη έστειλε τα 2 δισ. δολάρια, και το Κατάρ ανακοίνωσε ένα επιπλέον δάνειο 3 δισ. δολαρίων.

Το ΔΝΤ τελείωσε;
Η ικανότητα της Αιγύπτου να αποφύγει την οριστικοποίηση οποιασδήποτε συμφωνίας με το ΔΝΤ μπορεί να είναι ένας προάγγελος του τι πρόκειται να ακολουθήσει. Ολοένα και περισσότερο, τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ανά τον κόσμο αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό νέων χορηγών.

Η διμερής βοήθεια ήταν πάντα ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του διεθνούς συστήματος και πηγή επιρροής για τις χώρες που μπορούν να την παρέχουν. Αλλά μέχρι πρόσφατα, οι μεγάλοι χορηγοί διμερούς βοήθειας ήταν δυτικές χώρες που ανήκουν στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Οι πολιτικοί στόχοι των χωρών αυτών και η προσέγγισή τους ως προς την οικονομική ανάπτυξη – βασικά, η έμφασή τους στη δημοκρατία - έχουν ευθυγραμμιστεί απόλυτα με εκείνες του ΔΝΤ και του αδελφού θεσμού του, της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Τώρα, όμως, πολλές άλλες χώρες είναι σε θέση να παράσχουν διμερή βοήθεια. Ο κατάλογος είναι αξιοσημείωτος. Μερικές είναι μεγάλες - οι χώρες BRIC - και οι οικονομίες τους αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς, γεγονός που θα μπορούσε να τις μετατρέψει σε κυρίαρχες δυνάμεις στο μέλλον. Άλλες, όπως το Κατάρ, είναι πάρα πολύ μικρές για να γίνουν παγκόσμιες οικονομικές υπερδυνάμεις, αλλά είναι προικισμένες με φυσικούς πόρους που τους δίνουν απίστευτα ποσά χρημάτων για να κινούνται. Όπως δείχνει η περίπτωση της Αιγύπτου, τα κράτη αυτά μπορούν να παρέχουν δισεκατομμύρια σε διμερή οικονομική βοήθεια όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες παλεύουν να συγκεντρώσουν χρήματα από εδώ και από εκεί. Και από ένα καπρίτσιο, μπορούν να ανακοινώσουν πακέτα βοήθειας για τα οποία το ΔΝΤ θα χρειαζόταν μήνες διαπραγμάτευσης.

Τούτο αντιτίθεται σε αυτόν που υπήρξε ένας από τους κύριους στόχους των διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων τις τελευταίες δεκαετίες. Ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1980, οι χορηγοί του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΟΟΣΑ έχουν προσπαθήσει να συντονίσουν τις προσεγγίσεις τους για βοήθεια και τους κανόνες που επιβάλλουν στους αποδέκτες της - σε μια προσπάθεια προώθησης οικονομικών πολιτικών που θα οδηγούν στην ανάπτυξη. Στη δεκαετία του 1990, φάνηκε ότι το έργο είχε σχεδόν ολοκληρωθεί και η λεγόμενη συναίνεση της Ουάσιγκτον, η οποία τασσόταν υπέρ της ελεύθερης αγοράς, είχε κυριαρχήσει. Η αληθινή συναίνεση ήταν όμως ακόμα μακριά και οι ιδέες για το ποια συγκεκριμένη πολιτική έπρεπε να εφαρμόσουν οι χώρες αποδέκτες, άλλαζαν με ανησυχητική συχνότητα. Ωστόσο, οι χορηγοί προσπαθούσαν τουλάχιστον να συντονίσουν τις προσπάθειές τους. Οι παλιοί χορηγοί εξακολουθούν να το κάνουν. Οι νέοι έχουν δικούς τους κανόνες και ατζέντες.

Είναι σαφές ότι ο ΟΟΣΑ και τα άλλα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δεν έχουν πλέον το μονοπώλιο στη στήριξη των χωρών που βρίσκονται σε βάσανα. Ωστόσο, οι θεσμοί δεν είναι κατ' ανάγκην νεκροί. Δεν προσελκύουν όλες οι χώρες το ενδιαφέρον των νέων χορηγών και δεν έχουν όλες οι χώρες ανάγκη βοήθειας ώστε να θέλουν να χρεωθούν έναντι περιφερειακών παικτών. Είναι πολύ περισσότερες οι χώρες που ανταγωνίζονται να βοηθήσουν την Αίγυπτο αντί να υποστηρίξουν την Τυνησία, για παράδειγμα (η Τυνησία διαπραγματεύτηκε και έλαβε κεφάλαια από το ΔΝΤ). Και παρότι το Μαρόκο φαντάζει στις χώρες του Κόλπου, ως πηγή επενδύσεων, έχει λάβει βοήθεια από το ΔΝΤ για τη σταθεροποίηση της οικονομίας του. Επιπλέον, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα βρίσκονται σε πολύ καλύτερη θέση από τους νέους χορηγούς ώστε να παράσχουν την τεχνική βοήθεια και τις συμβουλές που χρειάζονται κυρίως οι χώρες σε δεινή θέση.