Ακόμα και τα καλά πραξικοπήματα είναι κακά… | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ακόμα και τα καλά πραξικοπήματα είναι κακά…

Διδάγματα για την Αίγυπτο από τις Φιλιππίνες, τη Βενεζουέλα και άλλες χώρες

Τέλος, για τον παρελθόντα ενάμιση χρόνο, ήταν δύσκολο να διακρίνουμε ποιοι ακριβώς αποτελούσαν την αντιπολίτευση. Αυτό είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό των δημοκρατικών μεταβάσεων που πραγματοποιούνται από τα κάτω, που έχουν την τάση να μην συγκροτούν μια ενιαία αντιπολίτευση, αλλά, μάλλον, ένα σύνολο από ομάδες της αντιπολίτευσης των οποίων οι μεταξύ τους διαιρέσεις είναι μεγαλύτερες από την όποια διαφορά μπορεί να έχουν με την κυβέρνηση. Αυτό καθιστά δύσκολο το συμβιβασμό μεταξύ της κυβέρνησης και των αντιπάλων της, και ακόμα πιο δύσκολή τη συγκρότηση μιας σταθερής αντιπολίτευσης που θα εξισορροπεί το κόμμα της εξουσίας, αλλά που θα μεταφέρει και τα παράπονα των πολιτών μέσα από τα κανάλια του πολιτικού συστήματος. Η εμφάνιση μιας σταθερής αντιπολίτευσης είναι εξίσου σημαντική για την εδραίωση της δημοκρατίας όσο κι ένας αποτελεσματικός δημοκρατικός ηγέτης. Η αποδιοργανωμένη φύση της αιγυπτιακής αντιπολίτευσης ήταν προφανής κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων που οδήγησαν στην επέμβαση του στρατού, καθώς ένα ετερόκλητο συνονθύλευμα ομάδων υπέρ της δημοκρατίας συνεργάστηκε με μοναδικό σκοπό την πτώση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας από την εξουσία.

Υπάρχει μια εγγενής τάση να αντιμετωπίζουμε τα πραξικοπήματα της κοινωνίας των πολιτών ως καλά πραξικοπήματα (σε αντίθεση με τα κακά που οργανώνονται από το στρατό χωρίς την υποστήριξη των μαζών). Άλλωστε, τα πραξικοπήματα της κοινωνίας των πολιτών κρατούν ζωντανή την δελεαστική υπόσχεση για επαναφορά της διαδικασίας εκδημοκρατισμού, ξεκαθαρίζοντας ένα πείραμα με εκλογές που πήγαν στραβά και δημιουργώντας μια tabula rasa πάνω στην οποία θα δημιουργήσουν μια νέα δημοκρατία. Αυτή είναι η άποψη που υιοθετήθηκε από τους Αιγύπτιους φιλελεύθερους, οι οποίοι φρόντισαν ακόμη και να αποφύγουν να χρησιμοποιήσουν τη λέξη «πραξικόπημα». Ο Μοχάμεντ Ελ Μπαραντέι, ο βραβευμένος με Νόμπελ διπλωμάτης, πρώην διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας και ο πιο διακεκριμένος φιλελεύθερος της Αιγύπτου, είπε στην εφημερίδα New York Times ότι «ο Μόρσι υπήρξε αδέξιος στη μετάβαση της χώρας σε μια δημοκρατία που θα τους περιελάμβανε όλους». Και πρόσθεσε: «Όπως είπε ο Γιόγκι Μπέρα, είναι ένα déjà vu ξανά από την αρχή, αλλά ελπίζουμε ότι αυτή την φορά θα γίνει σωστά».

Αλλά, η ιδέα ότι ένα πραξικόπημα της κοινωνίας των πολιτών μπορεί να αναβιώσει τη δημοκρατία είναι υπερβολικά αισιόδοξη. Η εμπειρία της Βενεζουέλας και των Φιλιππίνων μας δείχνει τα δύο πιθανότερα σενάρια. Στην Βενεζουέλα, κύματα απεργιών ακολούθησαν την προτεινόμενη εθνικοποίηση της εθνικής εταιρείας πετρελαίου της Βενεζουέλας (PDVSA). Ο στρατός έπιασε τον Τσάβες όμηρο για περίπου 48 ώρες πριν να αποσύρει τα σχέδιά του για εγκατάσταση ενός προσωρινού προέδρου και για προκήρυξη νέων εκλογών, αλλά και πριν αποδεχτεί την επαναφορά τού Τσάβες. Η υπαναχώρηση του στρατού ήταν το αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης ότι δεν θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί το κίνημα του Τσάβες, την καλύτερα οργανωμένη πολιτική δύναμη στην χώρα, η οποία ήταν απόλυτα αφοσιωμένη στον ιδρυτή ηγέτη της – κάτι που οδήγησε την χώρα σε βίαιες αντιπραξικοπηματικές διαδηλώσεις, με απολογισμό περίπου 20 νεκρούς. Ο Τσάβες κυβέρνησε την Βενεζουέλα για άλλη μια δεκαετία, μέχρι τον θάνατό του νωρίτερα μέσα στο 2013, ενώ γινόταν όλο και πιο εκδικητικός και αυταρχικός. Επίσης, στρεφόταν όλο και περισσότερο στον αντι-αμερικανισμό, κατηγορώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες για την αποπομπή του. Αν και οι αποδείξεις για αμερικανική συμμετοχή στο πραξικόπημα της Βενεζουέλας αμφισβητούνται, η κυβέρνηση του Μπους είχε αναφέρει την πτώση του Τσάβες ως «νίκη της δημοκρατίας» προτού διορθώσει αυτή τη δήλωση ύστερα από τις φωνές των κυβερνήσεων της Λατινικής Αμερικής που κατήγγειλαν τις εξελίξεις στην Βενεζουέλα ως πραξικόπημα.

Οι παραλληλισμοί με την Αίγυπτο είναι αξιοσημείωτοι. Όπως και στην Βενεζουέλα, το πραξικόπημα στην Αίγυπτο έριξε από την εξουσία την καλύτερα οργανωμένη πολιτική δύναμη στην χώρα, τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Σε αντίθεση με τον Τσάβες, βέβαια, ο Μόρσι δεν θεωρείται από την Αδελφότητα ως η προσωποποίηση του κινήματος. Αλλά, μέχρι τώρα η ηγεσία του κινήματος επιμένει με αποφασιστικότητα ότι ο Μόρσι θα επιστρέψει στην εξουσία, υπονοώντας ότι η αποκατάστασή του δεν μπορεί να αποκλειστεί. «Δεν υπάρχει εναλλακτική», δήλωσε ο εκπρόσωπος της Αδελφότητας στο ABC News, προσθέτοντας ότι «Είτε θα επαναφέρουμε τον πρόεδρο πίσω στην θέση που του ανήκει ή θα πρέπει να μας πυροβολούν στους δρόμους».

Στις Φιλιππίνες το 2001, ο στρατός ανέτρεψε τον πρόεδρο Τζόζεφ Εστράδα μετά από τέσσερις ημέρες μεγάλων λαϊκών διαδηλώσεων κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Επανάστασης της Λαϊκής Εξουσίας, ένα όνομα που απέτειε φόρο τιμής στην επανάσταση της Λαϊκής Εξουσίας, η οποία ανέτρεψε τον ισχυρό Φέρντιναντ Μάρκος, το 1986. Αφού έδιωξε τον Εστράδα, ο στρατός εγκατέστησε την αντιπρόεδρο Γκλόρια Αρόγιο στο τιμόνι της χώρας. Η Αρόγιο, η οποία διετέλεσε πρόεδρος μέχρι το 2010, είχε μια δύσκολη θητεία. Σε όχι αμελητέο βαθμό, αυτό οφείλεται στο ότι είχε στιγματιστεί από τον παράνομο τρόπο με τον οποίο είχε καθαιρεθεί ο προκάτοχός της. Κατάφερε να επιβιώσει από αρκετές βίαιες διαδηλώσεις των υποστηρικτών τού Εστράδα (ο οποίος έγινε η σκιά που στοίχειωνε ολόκληρη την προεδρία της Αρόγιο), συμπεριλαμβανομένης μιας μαζικής κατάληψης του προεδρικού μεγάρου από περίπου τρία εκατομμύρια διαδηλωτών το 2001, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι εκπροσωπούν την Τρίτη Επανάσταση της Λαϊκής Εξουσίας. Στην Αίγυπτο, η εξεύρεση ενός αποδεκτού αντικαταστάτη του Μόρσι αποδεικνύεται ήδη μια πρόκληση, όπως μπορεί να δει κανείς στην γρήγορη άνοδο και την πτώση του Ελ Μπαραντέι ως εν δυνάμει προσωρινού πρωθυπουργού.