Ο λάθος τρόπος να τιμωρηθεί ο Βλαντιμίρ Πούτιν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο λάθος τρόπος να τιμωρηθεί ο Βλαντιμίρ Πούτιν

Πώς να πιεστεί η Μόσχα χωρίς να ενισχυθεί το Κρεμλίνο και να αποξενωθούν οι Ρώσοι

Όλη η οργή αυτή την εποχή επικεντρώνεται στο να τιμωρηθεί η Ρωσία. Αφότου η Μόσχα έδωσε προσωρινό άσυλο στον Έντουαρντ Σνόουντεν ο οποίος διέρρευσε στοιχεία της NSA, ο Αμερικανός γερουσιαστής Τζον Μακέιν πρότεινε την επέκταση της «Λίστας Magnistky», δηλαδή της λίστας των Ρώσων αξιωματούχων που αποκλείονται από το να εισέλθουν στις ΗΠΑ, την επιτάχυνση της υλοποίησης της πυραυλικής άμυνας στην Ευρώπη, και την ταχεία διεύρυνση του ΝΑΤΟ ώστε να συμπεριλάβει τη Γεωργία. Ο Βρετανός ηθοποιός Στήβεν Φράι και διάφοροι ακτιβιστές LGBT (στμ: πρόκειται για τα αρχικά των λέξεων lesbian, gay, bisexual, and transgender) έχουν συνηγορήσει υπέρ ενός μποϋκοτάζ των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 2014 στο Σότσι για να διαμαρτυρηθούν για τις πρόσφατες ρωσικές πολιτικές που στοχεύουν τους ομοφυλόφιλους και τις λεσβίες. Γκέι μπαρ στις Ηνωμένες Πολιτείες αναφέρθηκε ότι άρχισαν να πετούν τα αποθέματα βότκας Stolichnaya που διέθεταν.

Πιο εμφατικά, την περασμένη Τετάρτη, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα ακύρωσε την σύνοδο κορυφής με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί το Σεπτέμβριο στη Μόσχα, εκφράζοντας την δυσαρέσκειά του, μεταξύ άλλων επειδή το Κρεμλίνο χορήγησε άσυλο στον Σνόουντεν.

Ο θυμός για την συμπεριφορά τής Ρωσίας σχετικά με αυτά τα θέματα είναι απολύτως κατανοητός. Ο Σνόουντεν κατηγορείται για σοβαρά εγκλήματα και η Ουάσιγκτον έχει έννομο συμφέρον να τον προσάγει σε δίκη. Ο πρόσφατος ρωσικός νόμος για την απαγόρευση της «προπαγάνδας υπέρ της ομοφυλοφιλίας» έχει δημιουργήσει ένα κλίμα επιθετικότητας, στην οποία υποκείμενα χτυπούν Ρώσους LGBT και αναρτούν στο διαδίκτυο τρομακτικά βίντεο των βίαιων επιθέσεών τους.

Αλλά πριν να ορμήσουν στην δράση, όσοι ανυπομονούν να τιμωρήσουν την Ρωσία θα πρέπει να σκεφτούν δύο πράγματα. Πρώτον, γιατί ο Πούτιν συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο; Και δεύτερον, οι εν λόγω κυρώσεις θα τον βλάψουν ή στην ουσία θα τον ωφελήσουν; Δεδομένου ότι ο Πούτιν σήμερα αγωνίζεται για την πολιτική επιβίωσή του, μια δημόσια αντιπαράθεση με τη Δύση θα τον βοηθήσει να επιβιώσει. Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι που θέλουν να αλλάξουν την πορεία τής Μόσχας πρέπει να είναι προσεκτικοί για να μην γίνουν παιχνίδι στα χέρια του Πούτιν.

ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Η επιστροφή του Πούτιν στην προεδρία το 2012, η οποία έβαλε στο περιθώριο την καθησυχαστική ρητορική του πρώην προέδρου Ντμίτρι Μεντβέντεφ περί εκσυγχρονισμού, εξέθεσε τα ρήγματα μέσα στην ρωσική κοινωνία και μέσα στους κύκλους της άρχουσας τάξης τής χώρας. Ο πρόεδρος έχει χάσει την υποστήριξη της πνευματικής και της πολιτιστικής ελίτ της Ρωσίας, μαζί με εκείνη από μεγάλο μέρος τής επιχειρηματικής κοινότητας. Τα ποσοστά αποδοχής του, τα οποία έχουν παραμείνει κοντά στο 60% για αρκετούς μήνες τώρα, δίνουν μια παραπλανητική εντύπωση σταθερότητας. Ο αριθμός αυτός αναμένεται να πέσει, δεδομένου ότι συνδέεται στενά με τις οικονομικές επιδόσεις τής χώρας, οι οποίες έχουν πρόσφατα αρχίσει να μειώνεται.

Στο πλαίσιο αυτό, η εκστρατεία του Κρεμλίνου με καταπιεστικούς νόμους, εκφοβιστικές έρευνες και αντι-αμερικανική ρητορική, έχει δύο σκοπούς. Πρώτον, αποσκοπεί να τρομάξει την διοικητική ελίτ, η οποία είχε αρχίσει να παίρνει ελευθερίες υπό τον Μεντβέντεφ, και να την ανακαλέσει στην τάξη. Ο δεύτερος στόχος είναι να ποδηγετήσει μια πολιτιστική σφήνα μεταξύ της φιλελεύθερης αντιπολίτευσης στον Πούτιν - που βρίσκεται κυρίως στη Μόσχα και στην Αγία Πετρούπολη - και τους εναπομείναντες υποστηρικτές του στις πιο συντηρητικές και παραδοσιακές επαρχίες. Και στα δύο μέτωπα, οι δυτικές ενέργειες μπορεί είτε να περιπλέξουν τις επιδιώξεις του Πούτιν είτε να τις διευκολύνουν.

Η ξεδιάντροπη ομοφοβία του Κρεμλίνου ακολουθεί μια απλή πολιτική λογική. Για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, ο Πούτιν συντάσσεται με τη ρωσική πλειοψηφία, ενώ πολλοί από τους φιλελεύθερους επικριτές του όχι. Όταν πρόκειται για τα ζητήματα των LGBT, η ρωσική κοινή γνώμη αισθάνεται σήμερα σχεδόν ακριβώς όπως οι Αμερικανοί πριν από 30 χρόνια. Όταν η Παγκόσμια Έρευνα Αξιών ρώτησε Ρώσους το 2006, αν η ομοφυλοφιλία μπορούσε να είναι ποτέ «δικαιολογημένη», 66% είπαν ότι δεν μπορεί, ακριβώς το ποσοστό των Αμερικανών ερωτηθέντων που απάντησαν με τον ίδιο τρόπο το 1982.

Παρά το γεγονός ότι οι εξελισσόμενες απόψεις στη Δύση έχουν καταστήσει δυσκολότερο για τους Αμερικανούς και Ευρωπαίους πολιτικούς να εκμεταλλευτούν την ομοφοβία, δεν ισχύει το ίδιο και για τη Ρωσία. Στην πραγματικότητα, μέχρι τη στιγμή που οι αντικυβερνητικοί διαδηλωτές γέμισαν τις κεντρικές πλατείες τής Μόσχας τον Δεκέμβριο του 2011, ο Πούτιν επέμενε στα σεξουαλικά θέματα. Στα πρώτα του δημόσια σχόλια ως απάντηση στις διαδηλώσεις, ισχυρίστηκε ότι είχε μπερδέψει τις λευκές κορδέλες που φορούσαν οι διαδηλωτές στο πέτο τους με προφυλακτικά. Ο στόχος ήταν να δημιουργήσει ένα αίσθημα δυσφορίας όταν Ρώσοι θα σκέφτονται τους δημοκρατικούς ακτιβιστές. Στο βαθμό που οι εκπρόσωποι του Κρεμλίνου μπορούν να παρουσιάζουν τους διαδηλωτές ως πολιτισμικά αποξενωμένους, ο Πούτιν κερδίζει. Ο μεγαλύτερος εφιάλτης του είναι ότι η Μόσχα και οι επαρχίες θα ενωθούν εναντίον του για θέματα όπως οι οικονομικές επιδόσεις ή η διαφθορά.

Ένας δυτικό μποϊκοτάζ των Ολυμπιακών Αγώνων στο Σότσι θα μπορούσε να εξυπηρετήσει ορισμένους σκοπούς πέρα από τη Ρωσία. Θα δείξει στους ομοφυλόφιλους και τις λεσβίες τής Δύσης ότι είναι σε γενικές γραμμές σεβαστοί. Θα μπορούσε, επίσης, θεωρητικά να αποθαρρύνει τους λαϊκιστές και τους αυταρχικούς σε άλλες χώρες να εκμεταλλευτούν το μίσος. Αλλά, κατά πάσα πιθανότητα δεν θα ελαφρύνει τα δεινά των ομοφυλόφιλων στη Ρωσία. Οι εκπρόσωποι του Πούτιν θα παρουσιάσουν ένα τέτοιο μποϋκοτάζ ως χαστούκι στο πρόσωπο όχι μόνο του Κρεμλίνου αλλά για το σύνολο της Ρωσίας, ως μια αλαζονική προσπάθεια των Δυτικών να επιβάλουν τις μεταμοντέρνες αξίες τους σε μια ορθόδοξη κοινωνία. Πράγματι, μια τέτοια στάση από το εξωτερικό θα μπορούσε να καταλήξει να κάνει τους ίδιους τους πολίτες της Ρωσίας που είναι LGBT να φαίνονται ακόμα πιο αποξενωμένοι.

Σκεφτείτε το πρόσφατο σκάνδαλο με το γυναικείο μουσικό συγκρότημα Pussy Riot. Μια εκστρατεία διεθνούς πίεσης που στρατολόγησε διασημότητες από την Madonna ως τον Paul McCartney δεν απέφερε καμία επιείκεια για τις φυλακισμένες καλλιτέχνιδες. Αλλά όντως βοήθησε έναν ιδιαίτερα ευάλωτο Πούτιν να επανακτήσει την ισορροπία του. Πριν από τις συλλήψεις των μελών του συγκροτήματος Pussy Riot, η Μόσχα είχε βυθιστεί στη λαϊκή οργή για μια εκλογική αναμέτρηση που πολλοί πίστευαν ότι είχε νοθευτεί. Μέσα σε μια νύχτα, το θέμα της συζήτησης άλλαξε από τα εκλογικά δικαιώματα στο δικαίωμα φεμινιστικών συγκροτημάτων να δίνουν παραστάσεις, απρόσκλητα, σε ορθόδοξες εκκλησίες.

Η υπόθεση Σνόουντεν είναι επίσης μια υπόθεση για την οποία οι δυτικές απειλές και κυρώσεις βοηθούν τον Πούτιν περισσότερο από ό, τι τον βλάπτουν. Το Κρεμλίνο μπορεί να επισημάνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν συμφωνήσει να υπογράψουν με τη Ρωσία μια συνθήκη έκδοσης συλληφθέντων και ότι η Ουάσινγκτον εφαρμόζει διπλά μέτρα και σταθμά. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι Αμερικανοί θα απελάσουν έναν πράκτορα των ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών που έφτασε στη Νέα Υόρκη αφότου αποκάλυψε μυστικές υποκλοπές Ρώσων και ξένων πολιτών από τα πρώην αφεντικά του.

Σε αυτό το πλαίσιο, το να επιπλήττεται ο Πούτιν ότι απέτυχε να παραδώσει έναν πληροφοριοδότη που εξέθεσε ενδεχομένως παράνομες πράξεις από τις κατασκοπικές υπηρεσίες των ΗΠΑ μόνο θα αυξήσει την αποδοχή του προέδρου από τους Ρώσους και θα κάνει τα Δυτικά αιτήματα για μεγαλύτερη διαφάνεια να φαίνονται υποκριτικά. Αν ο Πούτιν υπέκυπτε, θα φαινόταν ασπόνδυλος.

ΤΟ ΣΩΣΤΟ ΕΙΔΟΣ ΠΙΕΣΗΣ

Αν και μια τιμωρία στον Πούτιν γιατί υποδαυλίζει τα αντι-gay αισθήματα και προσφέρει καταφύγιο σε ένα «βαθύ λαρύγγι» των αμερικανικών μυστικών θα μπορούσε, σε τελική ανάλυση, να τον ενισχύσει στον εγχώριο αγώνα του, υπάρχουν ζητήματα για τα οποία είναι πιο ευάλωτος. Εάν η Δύση θέλει να πιέσει την ηγεσία της Ρωσίας αποτελεσματικά, θα πρέπει να το πράξει σε θέματα όπου οι αξίες της και οι προτεραιότητές της ευθυγραμμίζονται με εκείνα του ρωσικού κοινού.

Κατ’ αρχήν, οι Δυτικές κυβερνήσεις θα πρέπει να μιλήσουν πιο αποφασιστικά για τον άδικο και πολιτικά υποκινούμενο χειρισμό τού δικαστικού συστήματος της Ρωσίας. Οι περισσότεροι Ρώσοι αισθάνονται ευάλωτοι στις ιδιοτροπίες των διεφθαρμένων δικαστών, οι οποίοι δεν τηρούν τους νόμους και αγνοούν αποδείξεις για να φυλακίζουν επικριτές των πολιτικά ισχυρών ή να αλλοτριώνουν έντιμους επιχειρηματίες. Η καταδίκη του ηγέτη τής αντιπολίτευσης και μπλόγκερ υπέρ της καταπολέμησης της διαφθοράς, Αλεξέι Ναβάλνυ, για υπεξαίρεση, μετά από μια δίκη αμαυρωμένη από διαδικαστικές παρατυπίες, είναι μόνο το πιο πρόσφατο παράδειγμα των δικαστικών υπερβάσεων.

Εν τω μεταξύ, οι Ρώσοι σε όλη τη χώρα είναι εξοικειωμένοι με τα κόλπα που χαρακτηρίζουν τις εκλογές υπό τον Πούτιν. Οι δυτικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να βρουν τρόπους για να γίνει διάκριση μεταξύ των αξιωματούχων που έχουν εκλεγεί λιγότερο ή περισσότερο καθαρά, και εκείνων των οποίων η εκλογή έχει συνοδευτεί από αξιόπιστες αναφορές για νοθεία. Θα μπορούσαν στη συνέχεια να αποκλείσουν ανεπίσημα τους εκλεγμένους με νοθεία αξιωματούχους από τις προσκαλούμενες αντιπροσωπείες και τις οργανωμένες από την Δύση εκδηλώσεις.

Φυσικά, ο Πούτιν θα καταγγείλει τέτοια μέτρα ως ξένες παρεμβάσεις. Αλλά δεδομένου ότι οι Δυτικές κατηγορίες θα αντικατοπτρίζουν τις πεποιθήσεις και τις απογοητεύσεις των απλών Ρώσων - τόσο στην Μόσχα όσο και στις επαρχίες - θα βαρύνουν με πραγματικό κόστος τον Πούτιν αντί να ενισχύσουν την θέση του.

Η μόνη Δυτική κύρωση που έχει αναμφισβήτητα συγκλονίσει την ελίτ του Κρεμλίνου είναι η «Λίστα Magnitsky», η οποία, εκτός από την απαγόρευση σε ορισμένους Ρώσους αξιωματούχους να ταξιδεύουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, παγώνει τα περιουσιακά τους στοιχεία σε τράπεζες των ΗΠΑ. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο καθιέρωσης μιας παρόμοιας δικής τους λίστας, ίσως για να μπλοκάρουν ταξίδια στην Ευρώπη ή περιουσιακά στοιχεία αυτών των τοπικών αξιωματούχων οι οποίοι είναι οι περισσότερο εμπλεγμένοι σε εκλογικές και νομικές παραβάσεις.

Η Δύση δεν μπορεί να επιταχύνει την ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών και της δημοκρατίας στη Ρωσία: μόνο οι Ρώσοι μπορούν να το κάνουν αυτό. Αλλά μπορεί να τονίσει την διαφορά μεταξύ των περισσότερο και των λιγότερο διεφθαρμένων παραγόντων τής διοικητικής ελίτ, ενώ θα πείθει σταδιακά την πλειοψηφία των απλών Ρώσων να τους υποστηρίξει στην προσπάθειά τους για καλύτερη διακυβέρνηση.

Το πόσο αποτελεσματικά θα αποδεικνύονται τα δυτικά μέτρα δεν εξαρτάται μόνο από τα στοχευμένα θέματα, αλλά και από την επιλογή της χρονικής στιγμής. Μερικές ενδείξεις δείχνουν ότι η κατασταλτική γραμμή που ακολούθησε πέρσι το Κρεμλίνο ίσως να έχει ξεμείνει από καύσιμα. Η προσπάθεια του δημάρχου της Μόσχας, Σεργκέι Σομπιάνιν, να νομιμοποιήσει τον εαυτό του με το να νικήσει σε σχετικά καθαρές εκλογές, δείχνει ότι υπάρχουν ακόμα κάποιοι στους υψηλούς κύκλους που θέλουν να κάνουν τα πράγματα με τον σωστό τρόπο. Την ίδια στιγμή, η βουτιά των οικονομικών δεικτών καθιστά ακόμη πιο ζωτικής σημασίας την βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος, προκειμένου να επανεκκινηθεί η ανάπτυξη.

Ακόμη και καθώς η Δύση επικρίνει τις κατάφωρες παραβιάσεις των δικαστικών και εκλογικών συστημάτων της Ρωσίας, θα πρέπει να συνεχίσει να συνεργάζεται ρεαλιστικά με τη Ρωσία στα βασικά συμφέροντα που αφορούν και τις δύο πλευρές: τον έλεγχο των όπλων, την Συρία, το Ιράν, την Βόρεια Κορέα και πολλά άλλα. Τα θέματα αυτά είναι απλώς πάρα πολύ σημαντικά για τις Ηνωμένες Πολιτείες για να αρνείται να μιλήσει με τους Ρώσους ηγέτες. Πράγματι, στα περισσότερα από αυτά τα προβλήματα, η Ουάσιγκτον χρειάζεται τη βοήθεια της Μόσχας περισσότερο από ό, τι το αντίστροφο.

Το θεμελιώδες ζήτημα που χωρίζει την Δύση από τους σημερινούς ηγεμόνες της Ρωσίας δεν είναι ότι περνούν ομοφοβικούς νόμους, αντιτίθενται στην ένταξη της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ, ή αρνούνται να απελάσουν τον Σνόουντεν. Είναι ότι έχουν εξαλείψει σε μεγάλο βαθμό την ανοικτή, ανταγωνιστική πολιτική και προεδρεύουν ένα ασύδοτο κράτος. Με το να στοχευθούν οι αξιωματούχοι που έχουν εμπλακεί περισσότερο σε αυτές τις καταχρήσεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη μπορούν και να τιμωρήσουν τον Πούτιν αποτελεσματικά και να ωθήσουν την Ρωσία σε μια δημοκρατική κατεύθυνση.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139633/daniel-treisman/the-wrong-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr