Εξελιχθείτε ή εξαφανιστείτε

Ανεξάρτητα από το πόσο πολύ αίμα χύνεται στους δρόμους τής Αιγύπτου, η Μουσουλμανική Αδελφότητα ούτε θα εξαλειφθεί ούτε θα επιλέξει την εξορία. Αργά ή γρήγορα, οι πυλώνες τού αιγυπτιακού κράτους, υπό την ηγεσία τού στρατού και της Αδελφότητας, και μαζί με αυτούς μεγάλα τμήματα του ισλαμικού κινήματος της χώρας, θα φτάσουν σε κάποιο modus operandi. Θα αποδειχθεί επισφαλές. Θα υπάρξουν περίοδοι αναταραχής, και η τάξη είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα καταρρέει κατά καιρούς στην διαδρομή προς τη σταθερότητα. Και στην πορεία, η μόνη πραγματικά υπαρξιακή απειλή για τη Μουσουλμανική Αδελφότητα θα έρθει από το εσωτερικό της.

Η ιστορία ξεκινά στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν μια νέα γενιά ισλαμιστών ηγετών, οι περισσότεροι από αυτούς με επιχειρήσεις και επιχειρηματικό υπόβαθρο, άρχισαν να αντικαθιστούν σταδιακά την παλιότερη, θεολογικά εκπαιδευμένη ηγετική ομάδα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η οποία είχε κυριαρχήσει στην οργάνωση τον προηγούμενο μισό αιώνα. Η νέα ηγεσία έφερε σημαντικές αλλαγές στην Αδελφότητα, αν μη τι άλλο με τη ρητορική της. Εξαφανίστηκαν οι θεολογικά πλούσιες εκδόσεις και τα κηρύγματα που τοποθετούσαν την οργάνωση ως την επιλογή των ευσεβών. Αντί αυτών, τα κοινωνικοοικονομικά προγράμματα και η ανάπτυξη έγιναν θέματα της καθημερινότητας. Το επιχείρημα των ηγετών ήταν ότι η Αδελφότητα, η οποία έχει μεγάλη εμπειρία στη δημιουργία και τη διαχείριση μιας ευρύτατης υποδομής υπηρεσιών, ήταν η καλύτερα τοποθετημένη πολιτική δύναμη για να οδηγήσει την οικονομία τής Αιγύπτου και της κοινωνίας έξω από την έρημο.

Η πολιτική στρατηγική τής Αδελφότητας επίσης έγινε μάρτυρας μιας σημαντικής αλλαγής. Η νέα ηγεσία έδωσε έμφαση στην υποταγή της στο αιγυπτιακό κράτος, και όχι στο ισλαμικό ummah (έθνος). Όποτε ήταν δυνατόν, η ρητορική της υπογράμμιζε τη δέσμευσή της στη δημοκρατία - όχι μόνο μέσα από τη συμμετοχή και το σεβασμό των αποτελεσμάτων των εκλογών, αλλά και από το γεγονός ότι υιοθετεί τις κρίσιμες δημοκρατικές αρχές τού σεβασμού των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και των ατομικών και πολιτικών ελευθεριών.

Η τοποθέτηση αυτή της Αδελφότητας απέδωσε καρπούς, όταν εξασφάλισε πάνω από το 40% των εδρών στις αιγυπτιακές βουλευτικές εκλογές τον Δεκέμβριο του 2011 και τον Ιανουάριο του 2012 και έξι μήνες αργότερα, κέρδισε τις πρώτες ελεύθερες προεδρικές εκλογές της Αιγύπτου. Για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, φάνηκε ότι η αποτελεσματικότητα θα συνδέεται με την νομιμότητα στην αιγυπτιακή πολιτική. Αλλά εκείνη η στιγμή ήταν φευγαλέα, και οι οικονομικές προκλήσεις που αποδείχθηκαν πιο δύσκολες από όσο περίμενε η Αδελφότητα. Με την πάροδο του χρόνου, κατέστη απολύτως σαφές ότι η οργάνωση δεν είχε την εμπειρία να διαχειριστεί μια λεπτή πολιτική και οικονομική μεταμόρφωση.

Παρ’ όλα αυτά, η οργή κατά της Αδελφότητας ήταν πιο έντονη και επίμονη από όσο θα δικαιολογούσε η οικονομική κακοδιαχείριση. Εκατομμύρια Αιγύπτιοι, ιδιαίτερα στην διανόηση, τα μέσα ενημέρωσης και τη μεσαία τάξη της χώρας, πιστεύουν ότι η Αδελφότητα εργάζεται συστηματικά για να εξισλαμίσει το κράτος και την κοινωνία. Οι δηλώσεις τού προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι επιδείνωσαν αυτούς τους φόβους - η διακήρυξη τον Νοέμβρη του 2012 με την οποία έδωσε στον εαυτό του πλήρη ασυλία από οποιαδήποτε εποπτεία και η εσπευσμένη και κλειστή διαδικασία μέσω της οποίας συντάχθηκε και επικυρώθηκε το σύνταγμα τον Δεκέμβρη του 2012, σίγουρα δεν βοήθησαν - όπως έκανε και η ταυτόχρονη άνοδος του πολιτικού Ισλάμ σε άλλες αραβικές χώρες.

Σε άλλες γωνιές της περιοχής, όπου το Ισλάμ είναι σχεδόν το μοναδικό καθοριστικό χαρακτηριστικό της κοινωνίας, ο εξισλαμισμός μπορεί να μην ήταν τόσο προβληματικός. Τα ισλαμικά κόμματα θα μπορούσαν να έχουν γίνει απλώς μια δύναμη μεταξύ πολλών σε ένα πλουραλιστικό πολιτικό περιβάλλον. Αλλά στην Αίγυπτο, η ιδέα αυτή συγκρούστηκε με την πολύ παλιά, πλούσια και βαθιά ριζωμένη αιγυπτιακή εθνική ταυτότητα: ένα μείγμα αραβισμού, μεσογειακότητας, λεβαντισμού, Χριστιανισμού, φαραωνισμού και ένα μοναδικό είδος ισλαμισμού, που έχει προσαρμοστεί, με την πάροδο των αιώνων, στην ήσυχη και νωχελική ζωή τής αγροτικής κοινωνίας τής χώρας. Για πολλούς Αιγυπτίους, συμπεριλαμβανομένων των επικεφαλής διαφόρων κρατικών θεσμών με επιρροή, η καταπολέμηση της Αδελφότητας έχει γίνει έτσι ένας αγώνας για την υπεράσπιση του αιγυπτιακού χαρακτήρα.

Για άλλους, η μάχη κατά της Αδελφότητας αφορούσε περισσότερο την διατήρηση των προνομίων τους. Και εδώ, τα οικονομικά παίζουν όντως έναν ρόλο. Η Αδελφότητα ερχόμενη στην εξουσία προανήγγειλε μια εμφανή προσπάθεια να μεταρρυθμιστεί η πολιτική οικονομία τής Αιγύπτου. Νέοι οικονομικοί παράγοντες, με διασυνδέσεις σε ισλαμικά κινήματα στην Αίγυπτο και τον Κόλπο, φάνηκε να αυξάνουν γρήγορα τα μερίδια αγοράς που κατείχαν στους τομείς των τραπεζών, των κατασκευών, των ακινήτων, των μεταφορών, του λιανικού εμπορίου και αλλού. Αυτό απείλησε οικονομικά κέντρα εξουσίας που έχουν, εδώ και δεκαετίες (και ειδικά στα τελευταία δέκα χρόνια τής εξουσίας τού προέδρου Μουμπάρακ) διασφαλίσει μια κυρίαρχη και ιδιαίτερα προσοδοφόρα θέση στην αιγυπτιακή οικονομία.

Ένας άλλος παράγοντας που τροφοδότησε τον θυμό κατά της Αδελφότητας ήταν η οργανωτική δομή της. Η αυστηρή και πειθαρχημένη ιεραρχία τής οργάνωσης κατά τον τελευταίο μισό αιώνα, της είχε επιτρέψει να αντέχει διαδοχικές (και μερικές φορές βίαιες) επιθέσεις από διαδοχικά αιγυπτιακά καθεστώτα. Αλλά η ιεραρχία έγινε μειονέκτημα, όταν η οργάνωση ήρθε στην εξουσία. Με απλά λόγια, δεν υπήρχε χώρος και για τον εκτεταμένο και με επιρροή διοικητικό βραχίονα του αιγυπτιακού κράτους και για τον εκτεταμένο και με επιρροή διοικητικό βραχίονα της Αδελφότητας, που συνέχισαν να συμπεριφέρονται αυτόνομα.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι γνωστό. Τώρα, ο οργανισμός πρέπει να επιλέξει μια μεταξύ τριών κατευθύνσεων.