Το λάθος για το πετρελαϊκό εμπάργκο τού ΟΠΕΚ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το λάθος για το πετρελαϊκό εμπάργκο τού ΟΠΕΚ

Και ο μύθος τής ενεργειακής εξάρτησης των ΗΠΑ
Περίληψη: 

Οι Αμερικανοί ποτέ δεν κατάλαβαν καλά το αραβικό εμπάργκο πετρελαίου τού 1973, και ζουν με τις συνέπειες σήμερα. Το πρόβλημα δεν ήταν ότι η χώρα ήταν εξαρτημένη από το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής, αλλά ότι ήταν - και εξακολουθεί να είναι - ανίκανη να κρατήσει την τιμή του πετρελαίου υπό έλεγχο. Και αυτό δεν είναι κάτι που τα σχιστολιθικά καύσιμα πρόκειται να αλλάξουν σύντομα.

Ο GAL LUFT και η ANNE KORIN είναι συνδιευθυντές τού Institute for the Analysis of Global Security και βασικοί σύμβουλοι στο Συμβούλιο Ενεργειακής Ασφάλειας των ΗΠΑ. Έχουν συγγράψει το βιβλίο με τίτλο Petropoly: The Collapse of America’s Energy Security Paradigm.

Ο πρώτος υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ, ο James Schlesinger, παρατήρησε το 1977 ότι, όταν πρόκειται για την ενέργεια, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν «μόνο δύο συμπεριφορές: εφησυχασμός και πανικός». Σήμερα, με τη χώρα στη μέση μιας άνθησης πετρελαίου και φυσικού αερίου που θα μπορούσε κάποια στιγμή να της δώσει το στέμμα τού μεγαλύτερου παραγωγού πετρελαίου στον κόσμο, η ζυγαριά έγειρε προς τον εφησυχασμό. Αλλά, σαν αυτή την εβδομάδα 40 χρόνια πριν, επικρατούσε πανικός, καθώς οι τιμές τού πετρελαίου είχαν τετραπλασιαστεί εντός ολίγων μηνών και οι Αμερικανοί υφίσταντο μια τραυματική έλλειψη βενζίνης, περιμένοντας για ώρες σε μεγάλες ουρές απλώς για να τους υποδεχτεί μια πινακίδα που έγραφε: «Συγγνώμη, καύσιμα τέλος» (“Sorry, no gas”).

Η αιτία αυτών των δεινών, είπαν οι Αμερικανοί στον εαυτό τους, ήταν το αραβικό εμπάργκο πετρελαίου - η απόφαση του Ιράν και των αραβικών κρατών-μελών τού Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγών Χωρών (ΟΠΕΚ) να διακόψει τις εξαγωγές πετρελαίου προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους, ως τιμωρία για την υποστήριξή τους προς το Ισραήλ στον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ το 1973. Και τα μαθήματα που πήραν ήταν εκτεταμένα. Ο φόβος ότι, σε μια δεδομένη στιγμή, η προμήθεια πετρελαίου των Ηνωμένων Πολιτειών θα μπορούσε να διακοπεί από μια ξένη χώρα έπεισε ολόκληρη την Ουάσιγκτον ότι η προσέγγισή της όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια θα πρέπει να επικεντρώνεται σε ένα στόχο: την μείωση των εισαγωγών πετρελαίου από αυτή την ασταθή περιοχή.

Αλλά, οι Αμερικανοί έκαναν λάθος και στα δύο. Το εμπάργκο από μόνο του δεν ήταν η αιτία της ενεργειακής κρίσης. Σε αντίθεση με την δημοφιλή πεποίθηση, οι Ηνωμένες Πολιτείες ποτέ δεν εξαρτώντο πραγματικά από τη Μέση Ανατολή για τον εφοδιασμό τους σε πετρέλαιο - σήμερα μόνο 9% των προμηθειών πετρελαίου των ΗΠΑ προέρχεται από την περιοχή. Σε κανένα σημείο τής ιστορίας ο αριθμός αυτός δεν ξεπέρασε το 15%. Αντίθετα, η ουσία τής ενεργειακής ευαισθησίας των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν η αδυναμία τους να διατηρήσουν την τιμή τού πετρελαίου υπό έλεγχο, δεδομένου ότι τα αραβικά πετρελαϊκά βασίλεια ήλεγχαν ασφυκτικά την παγκόσμια προσφορά πετρελαίου. Παρ’ όλα αυτά, στις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, η ενεργειακή πολιτική τής Ουάσιγκτον βασίζεται στο ελαττωματικό συμπέρασμα ότι η χώρα θα μπορούσε να λύσει όλα τα ενεργειακά δεινά της, μειώνοντας την εξάρτησή της από το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής.

Από πού προέκυψε το συμπέρασμα αυτό; Μέχρι τη στιγμή που ήρθη το εξαμηνιαίο εμπάργκο τον Μάρτιο του 1974, η παγκόσμια οικονομία κείτετο σε ερείπια. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ανεργία είχε διπλασιαστεί και το ΑΕΠ είχε μειωθεί κατά 6%. Ευρώπη και Ιαπωνία δεν τα πήγαν καλύτερα και τα νεοσύστατα κράτη τής Ασίας και της Αφρικής χτυπήθηκαν με τον χειρότερο τρόπο. Χώρες που εξαρτώντο πλήρως από τις εισαγωγές ενέργειας βρέθηκαν σε μεγάλο βαθμό χρεωμένες, και εκατομμύρια ανέργων φτωχών έπρεπε να μεταναστεύσουν από τις πόλεις πίσω στα χωριά τους.

Η κρίση κατάφερε επίσης ένα πλήγμα στο αμερικανικό κύρος. Στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες ουσιαστικά απέδειξαν ότι χωρίς πετρέλαιο ήταν μια χάρτινη τίγρη. Ένας ανήσυχος υπουργός Εξωτερικών, ο Henry Kissinger, υπέδειξε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν έτοιμες να στείλουν στρατιωτικές δυνάμεις στον Περσικό Κόλπο για να καταλάβουν οποιαδήποτε χώρα χρειαζόταν ώστε να κρατήσουν ζωντανή την ροή πετρελαίου. Από το 1973, οι Ηνωμένες Πολιτείες έστειλαν δυνάμεις στη Μέση Ανατολή επανειλλημμένα, στο όνομα της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού. Επιπλέον, το εμπάργκο δημιούργησε ένα βαθύ αίσθημα ανασφάλειας από το οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες ποτέ δεν συνήλθαν. Η χώρα έχει απεικονιστεί με αυτόν τον τρόπο από τους ίδιους τους ηγέτες της: το 2006, ο γερουσιαστής Τζόζεφ Λίμπερμαν την περιέγραψε ως «έναν θλιβερό γίγαντα, σαν τον Γκιούλιβερ στη Λιλιπούπολη, δεμένο και υποκείμενο στην ιδιοτροπία μικρότερων εθνών».

Η μόνη σωστή απάντηση, όπως φαινόταν, ήταν να σταματήσει η εισαγωγή τόσο πολύ μεσανατολικού πετρελαίου. Κάθε πρόεδρος των ΗΠΑ από το εμπάργκο και μετά, από τον Ρίτσαρντ Νίξον μέχρι τον Μπαράκ Ομπάμα, επιζήτησε τον απατηλό στόχο της «ενεργειακής ανεξαρτησίας», είτε με την αύξηση της εγχώριας προσφοράς πετρελαίου (Ρεπουμπλικάνοι) είτε με τον περιορισμό της ζήτησης μέσω φορολογίας στη βενζίνη και την βελτίωση των προτύπων για την κατανάλωση καύσιμων από τα αυτοκίνητα (Δημοκρατικοί). Οι Αμερικανοί έχουν οδηγηθεί στο να πιστεύουν ότι οι αδυναμίες που συνδέονται με την εξάρτηση από το πετρέλαιο θα βελτιωνόταν μόνον αν μειώνονταν οι εισαγωγές πετρελαίου. Επιπλέον, τους έχουν υποσχεθεί ότι η μείωση των εισαγωγών θα αποφέρει χαμηλότερες τιμές πετρελαίου και επομένως χαμηλότερες τιμές στο βενζινάδικο.

Οι ισχυρισμοί αυτοί ήταν λάθος πριν από 40 χρόνια και είναι ακόμη περισσότερο σήμερα. Η μεγάλη κούρσα για ενεργειακή αυτάρκεια αντανακλά μια συστηματική αποτυχία να γίνει αντιληπτή η σημασία των γεγονότων τού 1973 - συγκεκριμένα ο ακριβής ρόλος που διαδραμάτισε ο ΟΠΕΚ κατά τη διάρκεια αυτού του επεισοδίου και μέσα στις επόμενες τέσσερις δεκαετίες. Είναι καιρός να ρίξουμε μια φρέσκια ματιά σε αυτά τα γεγονότα, να επανεξετάσουμε την αμερικανική εθνική εμμονή με την ενεργειακή αυτάρκεια, και να επικεντρωθούμε σε λύσεις που έχουν πραγματικά την ευκαιρία να βγάλουν τις Ηνωμένες Πολιτείες - για να μην αναφέρουμε τον υπόλοιπο κόσμο - από το τέλμα.

ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΕΜΠΑΡΓΚΟ