Πού χάθηκαν οι Κινέζοι εργαζόμενοι;

Έγινε της μόδας, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, να λέγεται ότι η ιλιγγιώδης οικονομική ανάπτυξη ήταν το μόνο πράγμα που ανέβαλε την ημέρα τής κρίσης τού Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ). Η κομμουνιστική ιδεολογία είχε απαξιωθεί, έλεγε το επιχείρημα, αλλά όσο η οικονομική πίτα συνέχιζε να αυξάνεται, οι πολίτες θα παραμέριζαν τις ευρύτερες ανησυχίες τους και θα έπαιρναν το κομμάτι που τους αναλογεί. Τι θα γινόταν, όμως, αν η ανάπτυξη διακοπτόταν από, ας πούμε, μια παγκόσμια οικονομική κρίση, μια κατάρρευση του παγκόσμιου εμπορίου, καθώς και από μαζικές απολύσεις στο βασικό εργατικό δυναμικό τής κινεζικής βιομηχανίας; Το πάρτυ θα τελειωσει.

Μόνο που δεν έγινε έτσι. Η κινεζική οικονομία αντιμετώπισε ακριβώς αυτό το καταστροφικό σενάριο κατά τους τελευταίους μήνες τού 2008. Η κατάρρευση της εμπιστοσύνης και η παγκόσμια οικονομική δυσπραγία ανάγκασαν τις επιχειρήσεις να ακυρώσουν μαζικά παραγγελίες. Ήταν ένα τεράστιο πλήγμα για την κινεζική μεταποιητική βιομηχανία, που επιδείνωσε τις αδυναμίες τής ήδη εύθραυστης εγχώριας οικονομίας μετά από μήνες προσπαθειών τής κυβέρνησης να ελέγξει την φούσκα των ακινήτων και την αύξηση του πληθωρισμού. Δεκάδες εκατομμύρια Κινέζοι μετανάστες εργαζόμενοι απολύθηκαν λίγο πριν την κινεζική πρωτοχρονιά, στα τέλη Ιανουαρίου τού 2009. Επέστρεψαν στην ύπαιθρο, πέρασαν τις γιορτές με τους συγγενείς, και περίμεναν να υποχωρήσει η κρίση.

Εν τω μεταξύ, οι ηγήτορες στα άδυτα της κεντρικής κινεζικής κυβέρνησης άρχισαν να ιδρώνουν. Η παγκόσμια οικονομία έχει βυθιστεί στην χειρότερη ύφεση από την δεκαετία τού 1930. Η Κίνα απάντησε βιαστικά με ένα υπερμέγεθες πακέτο κινήτρων που ενίσχυσε την εμπιστοσύνη, αλλά ήταν ανεπαρκές για να δημιουργήσει θέσεις εργασίας, τόσο για τους απολυθέντες εργαζόμενους και τα εκατομμύρια των αποφοίτων κολεγίων όσο και για τους νέους μετανάστες εργαζόμενους που συνέρρεαν στις αγορές εργασίας των αστικών κέντρων κάθε χρόνο εδώ και δεκαετίες. Στις αρχές του 2009, Κινέζοι αξιωματούχοι εξέφραζαν ανοιχτά τις ανησυχίες τους για την διατήρηση της κοινωνικής σταθερότητας στην κινεζική ύπαιθρο.

Η οικονομία το 2009 ήταν πράγματι επισφαλής με βάση τα κινεζικά στάνταρ, αν και όχι σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο. Η πραγματική αύξηση του ΑΕΠ της Κίνας έπεσε σε μονοψήφια νούμερα - η χαμηλότερη επίδοση σχεδόν σε μια δεκαετία. Ως εκ τούτου, οι κινεζoλόγοι ξύπνησαν από την χειμερία νάρκη και άρχισαν να συρρέουν σε εφημερίδες και σε πάνελ τηλεοπτικών τοκ σόου, προβλέποντας κατάρρευση της κινεζικής αγοράς εργασίας, οικονομική και πολιτική κρίση.

Αντ' αυτού, η αγορά εργασίας υπερθερμάνθηκε.

Κατά τα επόμενα δύο χρόνια, όσοι χάρασσαν την οικονομική πολιτική τής Κίνας πλημμύρισαν την οικονομία με τραπεζικές πιστώσεις, χρηματοδοτώντας αμέτρητα νέα στεγαστικά προγράμματα, εκπληκτικά κατορθώματα εκσυγχρονισμού υποδομών και μερικά ακόμη ουτοπικά σχέδια. Οι εσωτερικοί μετανάστες έτρεξαν να καλύψουν τα εκατομμύρια των θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν σε εργοτάξια ή στα εργοστάσια, των οποίων τα βιβλία παραγγελιών γέμισαν χάρη στη ζήτηση ως αποτέλεσμα των επενδύσεων. Από τις αρχές του 2010, οι αγγελίες προσφοράς εργασίας άρχισαν να υπερτερούν αριθμητικά των ατόμων που αναζητούσαν εργασία, και τούτο για πρώτη φορά από την έναρξη της εντατικής οικονομικής άνθησης της Κίνας, στις αρχές του 21ου αιώνα, μια περίοδο που ονομάζουμε Panda Boom (από την αδηφάγο συνήθεια του πλάσματος αυτού να τρώει το 10-15% του βάρους τού σώματός του σε μπαμπού κάθε ημέρα). Ξαφνικά, το 2010, ήταν η έλλειψη εργατικού δυναμικού και όχι η έλλειψη παραγγελιών που δεν επέτρεπε στα εργοστάσια να λειτουργήσουν σε φουλ ρυθμούς.

Καθώς ήταν όλα πολύ νωπά, δεν ήταν σαφές τι ακριβώς είχε σώσει την χώρα από την καταστροφή. Μήπως το τεράστιο πρόγραμμα τόνωσης έβγαλε την οικονομία από το χείλος τής ύφεσης; Ή μήπως η κρίση μετέτρεψε ριζικά την αγορά εργασίας με κάποιον απρόβλεπτο τρόπο; Με το πλεονέκτημα της ύστερης γνώσης πολλών χρόνων είναι σαφές ότι η αγορά εργασίας είχε μετασχηματιστεί πριν ακόμα χτυπήσει η κρίση.

Ο ΧΑΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΤΩΝ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΩΝ ΕΡΓΟΔΟΤΩΝ

Η δομή του κινεζικού εργατικού δυναμικού άλλαξε - και συνεχίζει να αλλάζει - πολύ πιο γρήγορα από ό,τι είχε προβλέψει το Πεκίνο.

Στη διάρκεια του Panda Boom, όλοι οι βασικοί παράγοντες που καθόριζαν τις κινεζικές εργασιακές σχέσεις λειτουργούσαν υπέρ των εργοδοτών, με τον κυριότερο να είναι η προσφορά και η ζήτηση. Πρώτα ήταν τα δημογραφικά στοιχεία: η χώρα απολάμβανε ένα μίνι baby boom γύρω στο τέλος τού εικοστού αιώνα που αύξησε τον αριθμό τού ετήσιου νεοεισερχόμενου εργατικού δυναμικού, στον απόηχο της θεαματικής αύξησης των γεννήσεων στη διάρκεια της σχετικής ειρήνης και της κοινωνικής σταθερότητας, την δεκαετία μετά την επανένωση της Κίνας, το 1949. Κατόπιν ήταν η αστικοποίηση: η μαζική μετακίνηση των εργαζομένων προς τα εργοστάσια των ακτών τής χώρας, την δεκαετία του 1990 και του 2000, μετά τις πρώτες μεταρρυθμίσεις τής δεκαετίας τού 1980, που είχαν προσανατολισμό την απελευθέρωση της αγοράς, οι οποίες απελευθέρωσαν αγροτικούς εργάτες από τα αγροκτήματα, με την δραματική αύξηση της αγροτικής παραγωγικότητας ανά εργαζόμενο. Και τρίτον, ήταν οι δεκάδες εκατομμύρια απολύσεων στις κρατικές επιχειρήσεις, στα τέλη τής δεκαετίας τού 1990, οι οποίες βοήθησαν να διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα τα αληθινά ποσοστά ανεργίας στα κινεζικά αστικά κέντρα (σε αντίθεση με ό,τι έλεγαν οι επίσημες στατιστικές για την ανεργία), για το μεγαλύτερο μέρος τής δεκαετίας τού 2000. Αν προσθέσει κανείς στα παραπάνω, τα εκατομμύρια των εφήβων που περιμένουν για να μπουν στην αγορά εργασίας κάθε χρόνο, έχει τον παράδεισο του εργοδότη: οι εργαζόμενοι χρειάζονται θέσεις εργασίας πολύ πιο επιτακτικά από ό,τι οι εργοδότες χρειάζονται εργάτες.