Η οικονομική άνθηση της Αφρικής

Η πολιτική φιλελευθεροποίηση είχε επίσης μια λιγότερο άμεση, αλλά βαθιά επίδραση στην μακροοικονομική πολιτική. Στο παρελθόν, πολλά αυταρχικά καθεστώτα της Αφρικής κρατούσαν τις συναλλαγματικές τους ισοτιμίες σε τεχνητά υψηλό επίπεδο, προς όφελος των μικρών ομάδων της αστικής ελίτ, στις οποίες βασίζονταν τα καθεστώτα, καθιστώντας το ευκολότερο για αυτούς να αγοράζουν τρόφιμα και εισαγόμενα προϊόντα πολυτελείας. Η πολιτική αυτή κατέληγε σε μεταβίβαση του πλούτου από τους φτωχούς τής υπαίθρου στους πλούσιους των πόλεων, δεδομένου ότι οι υψηλές συναλλαγματικές ισοτιμίες καθιστούσαν δυσκολότερο για τους αγρότες να εξάγουν τις καλλιέργειές τους. Με την εισαγωγή των ανταγωνιστικών εκλογών, οι κυβερνήσεις συνειδητοποίησαν ότι χρειάζονται την υποστήριξη των φτωχών αγροτών, οι οποίοι αποτελούν την πλειοψηφία στις περισσότερες αφρικανικές χώρες, και έτσι επέτρεψαν στις συναλλαγματικές ισοτιμίες των χωρών τους να γίνουν πιο ανταγωνιστικές. Ως αποτέλεσμα, η γεωργική παραγωγικότητα και η παραγωγή αυξήθηκε καθώς οι αγρότες κέρδισαν υψηλότερες τιμές για τα προϊόντα τους.

Ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας που συνέβαλε στη βελτίωση της αφρικανικής μακροοικονομικής πολιτικής στη δεκαετία του 1990 είχε να κάνει με τον εκδημοκρατισμό των διαδικασιών λήψης αποφάσεων – υπό την πίεση, στην προκειμένη περίπτωση, του εξωτερικού. Όταν οι αφρικανικές χώρες βρέθηκαν απελπισμένες ζητώντας διεθνή βοήθεια, στη δεκαετία του 1980, οι χορηγοί εξάρτησαν την οικονομική βοήθεια από την υιοθέτηση μεταρρυθμιστικών προγραμμάτων από την πλευρά των αφρικανικών κυβερνήσεων, προγραμμάτων σχεδιασμένων με τη συμβολή της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Ωστόσο, αρχής γενομένης από το 1999, οι εν δυνάμει δωρητές άρχισαν να απαιτούν από τις αφρικανικές κυβερνήσεις που επιδίωκαν την ανακούφιση του χρέους τους, να διαβουλευτούν με τους πολίτες τους – ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, επιχειρήσεις, οργανώσεις της κοινότητας –, καθώς επεξεργάζονταν πολιτικές για να βοηθήσουν τους φτωχούς. Αυτή η νέα διαδικασία αύξησε τις ευκαιρίες για τους πολίτες μέσα από αυτές τις πολιτικές. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν οι διεθνείς δωρητές πρότειναν αλλαγές στο σύστημα της Ζάμπια για την τιμολόγηση του αραβόσιτου, το υπουργείο Γεωργίας απέρριψε τις αλλαγές, και δεν τέθηκαν ποτέ σε εφαρμογή, οδηγώντας σε περιοδικές ελλείψεις τροφίμων. Μια δεκαετία αργότερα, η κυβέρνηση πρότεινε παρόμοιες μεταρρυθμίσεις, αλλά μόνο με τη διεξαγωγή διαβουλεύσεων με ευρεία τμήματα των Ζαμπιανών, τους οποίους θα επηρέαζαν οι αλλαγές. Ως αποτέλεσμα, η κοινή γνώμη γενικά αποδέχτηκε τις ιδέες. Οι μεταρρυθμίσεις εφαρμόστηκαν και οι ελλείψεις ελαχιστοποιήθηκαν.

Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις, ωστόσο, δεν είναι η μόνη αιτία για την ενίσχυση της ανάπτυξης της Αφρικής. Τρεις ακόμη παράγοντες έχουν αρχίσει να παίζουν σημαντικό ρόλο: οι δημογραφικές αλλαγές, η αστικοποίηση, και οι τεχνολογικές εξελίξεις. Από το 1960, στην αυγή της μετα-αποικιακής εποχής, ο πληθυσμός τής υποσαχάριας Αφρικής έχει αυξηθεί ραγδαία, από λιγότερα από 250 εκατομμύρια ανθρώπους, σε περίπου 900 εκατομμύρια σήμερα. Όμως, γύρω στο 2000, ο δείκτης γονιμότητας άρχισε να μειώνεται, και το ίδιο συνέβη με τα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας. Κατά συνέπεια, όσοι βρίσκονται σε ηλικία εργασίας έχουν φθάσει να αποτελούν το ταχύτερα αναπτυσσόμενο τμήμα των κοινωνιών της περιοχής. Η μετατόπιση αυτή έχει δημιουργήσει ένα πιθανό δημογραφικό απόθεμα, καθώς οι οικονομίες βελτιώνονται όταν υπάρχει μια υγιής αναλογία των ενήλικων σε ηλικία εργασίας και των οικονομικά εξαρτώμενων ατόμων.

Καμία χώρα ή περιοχή, εν τω μεταξύ, με χαμηλά επίπεδα αστικοποίησης, δεν έχει φτάσει ποτέ εκείνο που η Παγκόσμια Τράπεζα θεωρεί κατάσταση υψηλού εισοδήματος. Οι αφρικανικοί πληθυσμοί παραδοσιακά κατοικούν κυρίως στην ύπαιθρο, αλλά και οι πόλεις της υποσαχάριας Αφρικής αυξάνονται με εκπληκτικούς ρυθμούς. Είναι τέτοια η τάση ώστε το 2033, οι περισσότεροι από τους κατοίκους τής περιοχής θα ζουν σε πόλεις – όπως κάνει ήδη το μεγαλύτερο μέρος τού πληθυσμού παγκοσμίως. Οι επιχειρήσεις έχουν εκμεταλλευτεί αυτή την αυξανόμενη αστική καταναλωτική βάση για να αναπτύξουν οικονομίες κλίμακας, προς όφελος των ίδιων και των καταναλωτών, οι οποίοι έχουν πλέον πρόσβαση σε χαμηλού κόστους προϊόντα.

Ίσως το πιο εμφανές σημάδι τής οικονομικής ανάκαμψης της Αφρικής είναι η λεγόμενη επανάσταση των κινητών. Τα κινητά τηλέφωνα είναι πανταχού παρόντα, ακόμη και στις πιο φτωχές περιοχές. Η αλλαγή μπορεί να αναχθεί στις μεταρρυθμίσεις τής δεκαετίας του 1990, όταν πολλές χώρες ξεκίνησαν το άνοιγμα των τηλεπικοινωνιών τους. Την ίδια στιγμή, οι τεχνολογικές καινοτομίες έχουν κάνει τα χαμηλού κόστους κινητά τηλέφωνα προσιτά σε μεγάλο αριθμό Αφρικανών. Σε πολλές αφρικανικές χώρες, το κόστος κλήσεων είναι από τα χαμηλότερα στον κόσμο. Η έκρηξη στην κινητή τεχνολογία έχει επιφέρει καινοτομίες, όπως η M-Pesa, το σύστημα κινητού χρήματος το οποίο αγκάλιασε ευρέως η Κένυα και η Τανζανία, και το οποίο επιτρέπει στους χρήστες να κάνουν τις αγορές τους και να μεταβιβάζουν χρήματα χρησιμοποιώντας τα κινητά τους. Σε πολλές χώρες, η εξάπλωση των κινητών συσκευών επέτρεψε, επίσης, στους τομείς πληροφοριών και επικοινωνιών να γίνουν σημαντικοί παράγοντες της οικονομίας. Στην Κένυα, οι βιομηχανίες αυτές αυξάνονται κατά μέσο όρο 20% κάθε χρόνο, και το 2010, αντιπροσώπευαν το 5% του ΑΕΠ της χώρας.

Οι αισιόδοξοι έχουν σπεύσει να κάνουν χρήση όλων αυτών των τάσεων προκειμένου να στοιχειοθετήσουν την υπόθεση ότι η αφρικανική οικονομική άνθηση θα αποδειχθεί βιώσιμη. Μεγάλο μέρος της προόδου έχει προκύψει χάρη σε πολιτικές αλλαγές. Ωστόσο, τα εμπόδια που παραμένουν στο δρόμο για έναν πιο βαθύ μετασχηματισμό των αφρικανικών οικονομιών, σχετίζονται επίσης με την πολιτική. Και η υπέρβαση αυτών των προβλημάτων θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύ πιο δύσκολη.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΧΡΗΜΑΤΑ, ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ