Η επιλογή τού Γιανουκόβιτς | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η επιλογή τού Γιανουκόβιτς

Μια συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ θα μεταμορφώσει την Ουκρανία – και τον πρόεδρό της
Περίληψη: 

Αργότερα αυτό το μήνα, η Ουκρανία θα αποφασίσει αν θα υπογράψει μια συμφωνία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όποια και αν είναι η επιλογή που κάνει θα αναμορφώσει το πολιτικό τοπίο τής χώρας.

Ο ALEXANDER MOTYL είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Rutgers, στο Newark.

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, έχει να πάρει μια απόφαση. Στις 28 - 29 Νοεμβρίου, η Ουκρανία θα μπορούσε να υπογράψει μια συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, που θα επεκτείνει τις πολιτικές και εμπορικές σχέσεις, την συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και τους πολιτιστικούς δεσμούς. Η επιτυχία ή η αποτυχία να υπογράψει την συμφωνία δεν θα αναμορφώσει μόνο το πολιτικό τοπίο τής Ουκρανίας. Θα μπορούσε να αναγκάσει τον Γιανουκόβιτς, πάντοτε αυταρχικό υπό τον μανδύα τού δημοκρατικού, να αλλάξει επίσης. Αν η Ουκρανία δεν υπογράψει, ο Γιανουκόβιτς μπορεί να παρουσιάσει τον εαυτό του ως αντι-δυτικό μονοκράτορα, του οποίου το πολιτικό μέλλον συνδέεται με την Ρωσία. Αν υπογράψει, μπορεί απλά να αναβαπτίσει τον εαυτό του ως έναν φιλοδυτικό εθνικό δημοκράτη που έσωσε την χώρα του, φέρνοντάς την πιο κοντά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάθε στρατηγική ενέχει κινδύνους, αλλά μόνο η δεύτερη υπόσχεται σταθερότητα.

Η συμφωνία σύνδεσης, σύμφωνα με την ΕΕ, είναι «ένα πρωτοποριακό έγγραφο» και «η πρώτη συμφωνία που βασίζεται στην πολιτική σύνδεσης μεταξύ της ΕΕ και οποιασδήποτε από τις χώρες τής Ανατολικής Συνεργασίας». Επικεντρώνεται σε βασικές οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις καθώς και στην προώθηση «της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, της χρηστής διακυβέρνησης, της οικονομίας τής αγοράς και της αειφόρου ανάπτυξης», καθώς και την «ενισχυμένη συνεργασία σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής τής ασφάλειας και της ενέργειας». Θα δημιουργήσει μια βαθιά και συνεκτική ζώνη ελευθέρων συναλλαγών για να ανοίξει τις αγορές τής χώρας και να φέρει τον εμπορικό ανταγωνισμό στα πρότυπα της ΕΕ. Αν ο Γιανουκόβιτς υπογράψει την συμφωνία κατά την σύνοδο κορυφής στο Βίλνιους στα τέλη Νοεμβρίου, τότε θα πρέπει να επικυρωθεί από το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας και όλα τα κοινοβούλια των κρατών-μελών της ΕΕ. Όμως, η κύρωση θα εξαρτηθεί από την Γερμανία (η οποία είναι ανήσυχη για την ένταξη της Ουκρανίας καθώς θα δημιουργήσει ανταγωνιστικό ζήτημα με την Ρωσία), δεδομένης τής εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Αν η συμφωνία υπογραφεί και επικυρωθεί, η Ουκρανία έχει πολλά να προσβλέπει ούσα τμήμα τής πιο επιτυχημένης και πιο δημοκρατικής οικονομικής και πολιτικής ένωσης στον κόσμο. Πάνω από το ήμισυ του εκλογικού σώματος - το φιλοδυτικό, φιλοουκρανικό και αντισοβιετικό εκλογικό σώμα στα κεντρικά, βόρεια και δυτικά, που ως συνήθως ψηφίζει εναντίον τού Γιανουκόβιτς – θα αγαλλιάσει αν επιτευχθεί η συμφωνία. Όμως, πάνω από το ένα τρίτο, που βρίσκεται στις ασυμβίβαστα φιλορωσικές, φιλο-σοβιετικές και αντι-δυτικές περιοχές της νότιας και ανατολικής Ουκρανίας, που έχει λειτουργήσει ως η σκληροπυρηνική βάση τόσο για τον Γιανουκόβιτς όσο και για το κόμμα του, το Κόμμα των Περιφερειών, θα εξοργιστεί. Η Ουκρανία θα μπορούσε να υποστεί κάποια βραχυπρόθεσμη οικονομική πίεση, καθώς τα ευρωπαϊκά προϊόντα θα πλημμυρίζουν τις αγορές της, η εγχώρια παραγωγή θα προσαρμόζεται στη νέα οικονομία, και η ανεργία πιθανώς θα αυξηθεί. Οι εκδικητικοί ρωσικοί εμπορικοί περιορισμοί που επιβλήθηκαν τον Οκτώβριο του 2012 για να κρατήσουν την Ουκρανία μακριά από την υπογραφή τής συμφωνίας, θα παραμείνουν στη θέση τους. Οποιαδήποτε πιθανότητα άρσης τους θα εξαφανιστεί λόγω του θυμού τού Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν επειδή θα έχει χάσει την Ουκρανία.

Αλλά, αν η Ουκρανία δεν υπογράψει την συμφωνία, θα πρέπει θα εκπέσει σε μια γεωπολιτική έρημο ανάμεσα σε μια αδιάφορη ΕΕ (και ΝΑΤΟ) και μια Ρωσία ανυπόμονη για την ένταξη της Ουκρανίας στην Τελωνειακή Ένωση υπό την ηγεσία τής Μόσχας, η οποία σήμερα αποτελείται από την Λευκορωσία, το Καζακστάν και τη Ρωσία. Με την ένταξή της στην Τελωνειακή Ένωση, η Ουκρανία θα μπορούσε να γίνει ένας μόνιμα υπανάπτυκτος προμηθευτής πρώτων υλών και προϊόντων χαμηλής τεχνολογίας για την Ρωσία. Αυτό θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό στα φιλορωσικά και αντιδυτικά νοτιοανατολικά τής Ουκρανίας. Αλλά θα εξοργίσει το υπόλοιπο της χώρας, το οποίο είναι περήφανα εθνικιστικό, φιλοδυτικό, και βαθιά αντι-σοβιετικό και γνωρίζει ότι η απόρριψη της Δύσης από την Ουκρανία και οι υποσχέσεις μεγαλύτερης οικονομικής ενσωμάτωσης με την Ρωσία θα είναι καταστροφικές.

Καθένα από τα σενάρια θα παίξει ρόλο στην προσπάθεια του Γιανουκόβιτς να κερδίσει την προεδρία το 2015. Στις εκλογές του 2004 και του 2010, η στρατηγική του ήταν σαφής: άντλησε από την βάση του, προσέλκυσε απογοητευμένους δημοκράτες και δελέασε ορισμένες στενές εκλογικές περιφέρειες και ειδικά συμφέροντα, όπως τους πλούσιους ολιγάρχες τής χώρας. Και όπου αυτό δεν λειτούργησε, παραποίησε τα αποτελέσματα. Το 2004, η στρατηγική αυτή πέτυχε μόνο κατά το ήμισυ, κάτι που οδήγησε σε ένα βαθμό νοθείας που προκάλεσε λαϊκή οργή και την Πορτοκαλί Επανάσταση. Το 2010, καθώς η λαϊκή απογοήτευση με τις «πορτοκαλί» κυβερνήσεις τού προέδρου Βίκτορ Γιούσενκο και της πρωθυπουργού Γιούλια Τιμοσένκο βάθαινε, ο Γιανουκόβιτς δεν φαινόταν και τόσο κακός τελικά. Εφάρμοσε αυτή την στρατηγική και κέρδισε εκείνο που οι διεθνείς παρατηρητές χαρακτήρισαν ως «ελεύθερες και δίκαιες εκλογές».